VREMEPLOV
1973 - 1974
1973
Januar 1973
01.januar 1973.
Velika Britanija, Irska i Danska zvanično postaju članice Evropske zajednice. Evropska šestorka prerasta u evropsku devetoricu. Pregovori EZ o pristupanju ove tri zemlje vođeni su od 30. juna 1970. godine da bi bili uspešno okončani 22. januara 1972. godine potpisivanjem ugovora o pristupanju. Pregovori su istovremeno vođeni i sa Norveškom sa kojom je takođe potpisan ugovor o pristupanju ali su se građani ove zemlje na referendumu izjasnili protiv ulaska u EZ. Britanski Donji dom se većinski izjasnio za ulazak Velike Britanije u EZ dok su se građani Irske i Danske takođe pozitivno izjasnili referendumom. Pristupom ovih zemalja EZ izvršeno je proširenje na sever Evrope. Istog dana EZ je istakla svoju isključivu nadležnost za vođenje zajedničke trgovinske politike.
08.januar 1973.
vijetnamski rat
U Parizu obnovljeni pregovori o okončanju Vijetnamskog rata. Pregovore su obnovili američki i severnovijetnamski pregovarači Henri Kisindžer i Le Duk To.
15.januar 1973.
Održan istorijski, prvi susret predsednika vlade Izraela i rimokatoličkog pape u Vatikanu. Izraelski premijer Golda Mejer razgovarala je u Vatikanu sa papom Pavlom VI i tako postala prvi predsednik vlade jevrejske države koji se susreo sa poglavarom rimokatoličke crkve.
20.januar 1973.
Ubijen Amilkar Kabral u Konakriju u Gvineji, jedan od vođa borbe protiv portugalskog kolonijalizma u Africi i generalni sekretar Afričke partije za nezavisnost Gvineje Bisao (Portugalska Gvineja) i Zelenortskih ostrva (Kejp Verde). (Rođen: Bafata/Gvineja Bisao 12.septembar 1924. - Umro: Konakri/Gvineja 20.januar 1973.) Bio je poznat i pod ratnim imenom Abel Džasi. Inženjer agronomije po struci, pisac, mislilac i političar u Gvineji Bisao i Zelenortskim Ostrvima. Bio je vođa gerilske borbe protiv portugalskih snaga u ratu za nezavisnost. Ubio ga je politički protivnik 1973. godine.
.jpg)
1924-1973
48
22.januar 1973.
Poginulo 176 ljudi u udesu jordanskog „Boinga 707“ sa muslimanskim hodočasnicima na povratku iz Meke. Avion se srušio u plamenu na aerodromu u nigerijskom gradu Kano.
Umro američki državnik Lindon Bejns Džonson, predsednik SAD od 1963. do 1969. (Rođen: Stounvol/Teksas/SAD 27.avgust 1908. - Umro: Stounvol/Teksas/SAD 22.januar 1973.) Bio je potpredsednik od 1960. za vreme mandata Džona Kenedija. Kad je Kenedi ubijen u Dalasu 1963. postao je predsednik, što je ostao do 1969, posle pobede na izborima 1964. Nastavio je Vijetnamski rat, koji su započeli njegovi prethodnici, okončan 1975. ponižavajućim porazom SAD. Tokom njegovog mandata došlo do eskalacije rata u Vijetnamu, što je u svetu i u SAD izazvalo oštre kritike njegove politike. Jedan je od samo četvorice ljudi koji su imali sve četiri federalne izborne pozicije u Sjedinjenim Državama: predstavnik, senator, potpredsednik i predsednik. U unutrašnjoj politici, Džonsonovi programi „Veliko društvo“ i „Rat protiv siromaštva“ doveli su do zakona kojima se proširuju građanska prava, javno emitovanje, zdravstveno osiguranje, zdravstvena pomoć, pomože obrazovanju i umetnosti, urbanom i ruralnom razvoju i javnim uslugama. Za razliku od većine južnih političara, on se usprotivio rasnoj segregaciji, potpisivanjem zakona o građanskim pravima za zabranu rasne diskriminacije u javnim objektima, međudržavnoj trgovini, na radnom mestu i u stanovanju. Nasledio ga je Ričard Nikson u januaru 1969. Po okončanju svog predsedničkog mandata, Džonson se vratio na svoj teksaški ranč, gde je umro od srčanog udara četiri godine kasnije. Mnogi istoričari su Džonsona pozitivno rangirali zbog njegove unutrašnje politike i usvajanja mnogih glavnih zakona koji su uticali na građanska prava, kontrolu oružja, očuvanje divljine i socijalno osiguranje, iako je takođe privukao značajne kritike zbog eskalacije Vijetnamskog rata.
1908-1973
64
24.januar 1973.
vijetnamski rat
Pregovarač SAD Henri Kisindžer izjavio da će Vijetnamski mirovni sporazum značiti i kraj borbi u Laosu i Kamboži - „velika pobeda za vijetnamski narod“, ovim rečima je dokument opisao pregovarač Hanoja Le Duk To. Borbe u Vijetnamu su okončane tek krajem aprila 1975. oslobađanjem Sajgona i američkom vojnom katastrofom.
26.januar 1973.
Umro američki glumac Edvard Robinson. (Rođen: Bukurešt/Rumunija 12.decembar 1893. - Umro: Los Anđeles/Kalifornija/SAD 26.januar 1973.) Rođen je u Bukureštu u rumunsko-jevrejskoj porodici. Proslavio se igrajući uloge gangstera u kriminalističkim filmovima ali je takođe ispoljio talenat komičara. Igrao je u sledećim filmovima: „Mali cezar“, „Tigrova čeljust“, „Kid Kalabed“, „Čitav grad priča“, „Dvostruka odšteta“ itd. Bio je popularan tokom zlatnog doba Holivuda. Pojavio se u 30 brodvejskih predstava, i više od 100 filmova, tokom 50-godišnje karijere, a najviše se pamti po svojim ulogama gangstera u filmovima kao što su Mali Cezar i Ki Largo. Tokom svoje karijere, Robinson je dobio nagradu Kanskog filmskog festivala za najboljeg glumca za svoju ulogu u Kući stranaca. Tokom 1930-ih i 1940-ih, bio je otvoreni javni kritičar fašizma i nacizma, koji su bili sve jači u Evropi u godinama koje su dovele do Drugog svetskog rata. Njegov aktivizam uključivao je doprinos od preko 250.000 dolara za više od 850 organizacija koje su bile uključene u ratnu pomoć, zajedno sa doprinosima kulturnim, obrazovnim i verskim grupama. Robinson je dobio Počasnu nagradu Akademije za svoj rad u filmskoj industriji, koja je dodeljena dva meseca nakon njegove smrti 1973. Rangiran je na 24. mestu na listi 25 najvećih muških zvezda klasične američke kinematografije Američkog filmskog instituta. Mnogi filmski kritičari i mediji navode ga kao jednog od najboljih glumaca koji nikada nije dobio nominaciju za Oskara. Robinson je umro od raka mokraćne bešike u bolnici Cedars Sinai u Los Anđelesu.
1893-1973
79
27.januar 1973.
vijetnamski rat
.png){kind=small}
U Parizu je potpisan mirovni sporazum kojim je završena četvrta faza Vijetnamskog rata koja je trajala od 1968. do 1973. godine. Uspešne vojne akcije komunističkih snaga su primorale južnovijetnamske vlasti i njihove američke saveznike na pregovore koji su rezultirali Pariskim mirovnim sporazumom. Ugovor je potpisan od strane ministara inostranih poslova SAD, Severnog Vijetnama, privremene revolucionarne vlade Južnog Vijetnama i Južnog Vijetnama. Po ovom ugovoru, pored ostalog, američke snage su se obavezale da moraju napustiti teritoriju Južnog Vijetnama u roku od 60 dana dok zemlja i dalje ostaje podeljena po 17 paraleli ali sa mogućnošću ujedinjenja nakon održavanja izbora u Južnom Vijetnamu. Rat je ipak potrajao do kraja aprila 1975. i okončan porazom SAD.
Februar 1973
03.februar 1973.
vijetnamski rat
U Južnom Vijetnamu na osnovu mirovnog ugovora potpisanog u Parizu stupio na snagu prekid vatre. Sporazum je nalagao povlačenje trupa SAD, a sajgonskoj vladi i Frontu nacionalnog oslobođenja Južnog Vijetnama formiranje “Nacionalnog komiteta nacionalnog izmirenja i sloge“. U konačnom obračunu, snage Fronta su, uz pomoć severnovijetnamske armije, u aprilu 1975. do nogu potukle trupe vlade u Sajgonu i američku vojsku. Vijetnam je 1976. ujedinjen i izbrisana je granica duž 17. paralele koja je tu zemlju delila ranije.
12.februar 1973.
vijetnamski rat
Severni Vijetnam oslobodio prvu grupu američkih ratnih zarobljenika.
21.februar 1973.
Libanski "Boing 727" oboren iznad jednog izraelskog vojnog aerodroma, što nije preživeo niko od 104 putnika i člana posade.
Mart 1973
06.mart 1973.
Umrla američka književnica Perl Bak, prva Amerikanka dobitnica Nobelove nagrade za književnost 1938.godine. (Rođena: Hilsboro/Zapadna Virdžinija/SAD 26.jun 1892. - Umrla: Danbi/Pensilvanija /SAD 06.mart 1973.) Autor je serije dela iz života Kine. Pisala je i knjige za decu kao i eseje. Kao ćerka misionara dugo je živela u Kini. Najpre je naučila kineski jezik, a tek naknadno engleski. Pisala je romane, pripovetke i priče za decu. U književnosti se javlja romanom „Istočno vetar, zapadni vetar“ (1929), a njeno najpoznatije delo je roman „Dobra zemlja“ (1931) za koji je nagrađena Pulicerovom nagradom (1931). Posle Drugog svetskog rata osnovala je fondaciju "Perl Bak" za pomoć deci američkih vojnika koji su služili u Aziji. Fondaciji je 1967. zaveštala najveći deo prihoda od knjiga - više od sedam miliona dolara. Neka od dela: romani "Dobra zemlja", "Sinovi", "Zmajevo seme", "Rastureni dom", "Majka", "Izgnanstvo", "To ponosno srce", "Obećanje", "Paviljon žena", "Božur", "Skriveni cvet" itd . Umrla je od raka pluća. Njen poslednji roman „Večno čudo“ otkriven je u rukopisu 2013. godine. Malo je poznato da je Perl Bak imala i kinesko ime koje je glasilo Sai Zhenzhu.
1892-1973
80
11.mart 1973.
Uveden «plivajući» kurs valuta zemalja Evropske zajednice u odnosu na američki dolar od strane ministara finansija EZ dok će istovremeno njihovi medjusobni devizni kursevi ostati fiksni. Članice EZ, Velika Britanija, Italija i Irska se nisu priključili tkz. «monetarnoj zmiji» koja je uvedena marta 1972. godine po kojoj devizni kursevi valuta članica EZ mogu medjusobno da odstupaju najviše do 2,5%.
21.mart 1973.
SAD stavile veto na rezoluciju kojom je zahtevano da Vašington vrati Panami suverenitet nad zonom Panamskog kanala. Veto su SAD stavile na vanrednom zasedanju Saveta bezbednosti UN o Panami.
25.mart 1973.
Osnovano Udruženje TV reditelja SFRJ i ustanovljena nagrada za TV režiju, prvi dobitnik Branko Pleša za TV dramu "Prokletinja".
26.mart 1973.
Rođen srpski fudbalski golman Ivica Kralj. (Rođen: Kotor/SFR Jugoslavija/Crna Gora) Kralj je rođen u Kotoru, a odrastao je u Tivtu. Kao pionir je postao član Partizana. Javnost je za njega prvi put saznala u jesen 1989. godine, kada je zbog problema sa povredama golmana Omerovića, Kralj morao da bude rezerva Panduroviću na derbiju protiv Crvene zvezde, iako je imao tek 16 godina. Za Partizan je debitovao u sezoni 1995/96. i uskoro postaje standardni golman "crno-belih". Za Partizan brani sve do jeseni 1998. godine i u tom periodu osvaja s Partizanom dve titule prvaka (1995/96. i 1996/97) i jedan kup (1997/98). Ne uspeva da izbori značajniju ulogu u Portu i Ajndhovenu pa se vraća u Partizan 2003.godine u kojem ostaje narednih pet godina. U tom periodu Kralj sa Partizanom osvaja još jedan nacionalni šampionat (2004/05) ali je taj period u njegovoj karijeri najviše ostao upamćen po njegovoj izuzetnoj partiji na utakmici kvalifikacija za Ligu šampiona, avgusta 2003 protiv Njukasla. Odigrao je 41 utakmicu za reprezentaciju Jugoslavije. Debitovao je 28. decembra 1996. protiv Argentine (2:3) u Mar del Plati, a poslednji nastup za tadašnje "plave" imao je 5. septembra 2001. u kvalifikacijama za Svetsko prvenstvo 2002, protiv Slovenije (1:1) u Beogradu. Bio je učesnik Svetskog prvenstva 1998. u Francuskoj i Evropskog prvenstva 2000. u Belgiji i Holandiji.
Umro engleski pisac, glumac i pevač Noel Kauard, veoma popularan između Prvog i Drugog svetskog rata u Velikoj Britaniji i SAD. (Rođen: Tedington/London/Ujedinjeno Kraljevstvo 16.decembar 1899. - Umro: Port Maria/Jamajka 26.mart 1973.) Pisao je i režirao drame, komedije i muzičke revije koje se odlikuju duhovitim dijalozima, neočekivanim obrtima i scenskim efektima i po većini njegovih komedija snimljeni su filmovi. Dela: "Vrtlog", "Pali anđeli", "Laka vrlina", "Reč i muzika", "Privatni život", "Nestašni duh". Sve do tragične smrti u avionskoj nesreći delio između starog i novog sveta kao pozorišni, filmski, televizijski i kabaretski glumac, kao dramski pisac, kompozitor, reditelj, dirigent, kao igrač, sastavljač filmskih ili baletskih scenarija, ali i adaptator tuđih tekstova. Pritom nije propustio da objavi nekoliko romana, zbirki pesama, zbirki pripovedaka i dva toma uspomena. Za usluge koje je učinio kulturi i umetnosti Njujorški klub pozorišnih kritičara dodelio mu je svoju nagradu (1942), Saseški univerzitet mu je podario titulu doktora književnosti, Kraljevsko književno udruženje ga je izabralo za svog člana, a engleska kraljica ga je 1970. proizvela u lorda.
1899-1973
73
28.mart 1973.
Američki glumac Marlon Brando odbio da primi Oskara za glavnu ulogu u filmu "Kum", poslavši na ceremoniju dodele nagrade indijansku glumicu Sačin Litlfeder - Sačin "Malo pero" - kako bi ona prikazala tragično stanje američkih Indijanaca.
30.mart 1973.
S glavne železničke stanice u Beogradu ispraćena poslednja kompozicija s lokomotivom na parnu vuču.
vijetnamski rat
Poslednji kontigent trupa SAD napustio Južni Vijetnam, okončavajući direktno vojno uplitanje Vašingtona u Vijetnamski rat, tokom kojeg je poginulo više od 58.000 američkih vojnika. Uz smanjenu pomoć pokrovitelja s druge strane Tihog okeana, marionetski sajgonski režim srušen je 1975. posle čega su ujedinjeni Severni i Južni Vijetnam.
April 1973
01.april 1973.
Otvorena renovirana zgrada lutkarskog pozorišta "Pinokio" u Zemunu, u spomen na ovaj događaj, 1. april se obeležava kao dan tog pozorišta
06.april 1973.
Otvorena nova zgrada Narodne biblioteke Srbije u Beogradu. Stara zgrada je izgorela do temelja u požaru istog datuma 6.aprila 1941. prilikom nemačkog bombardovanja Beograda. Fondovi biblioteke obnavljani su postupno još tokom trajanja rata da bi se taj posao nastavio decenijama kasnije. Narodna biblioteka Srbije osnovana je 27. februara 1832. godine, u kući njenog pokretača i osnivača Grigorija Vozarevića. Septembra 1832. godine, Novozavedena biblioteka varoši beogradske, kako se onda zvala, imala je oko 800 knjiga. Godine 1833, preseljena je u Kragujevac, da bi dve godine kasnije, bila vraćena u Beograd. Današnji naziv nosi od 1858. godine, na predlog bibliotekara Đure Daničića. U bombardovanju 6. aprila 1941. godine, zgrada Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu izgorela je do temelja sa svih 510 hiljada naslova bibliotečkog materijala, oko pola miliona knjiga i preko hiljadu rukopisa i povelja. Obnovljena je 1946. godine i dobila prostor u Knez Mihailovoj, na mestu nekadašnjeg hotela "Srpska kruna". Zgrada u Skerlićevoj ulici, u kojoj se Biblioteka danas nalazi, svečano je otvorena 06.aprila 1973. godine. Narodna biblioteka Srbije danas je jedna od najvećih i najznačajnijih na Balkanu i neodvojivi deo evropske i svetske kulturne baštine.
08.april 1973.
Umro španski slikar, vajar, keramičar i dekorater Pablo Ruis Pikaso, osnivač kubizma, jedan od najznačajnijih slikara XX veka. (Rođen: Malaga/Španija 25.oktobar 1881. - Umro: Mužin/Francuska 08.april 1973.) Pablo Pikaso je bio sin Hosea Ruiza Blanka, profesora crteža i manjeg slikara španskog žanr slikarstva, i Marije Pikaso Lopez. Njegovo neuobičajeno interesovanje za crtež je počeo vrlo rano, negde u 11 godini, kada je postao učenik svog oca u Korunji, gde se porodica preselila 1891. godine. Od tog momenta njegov talenat i interesovanje za eksperimentisanje i razvijanje sopstvenog likovnog izraza, pomaže mu da vrlo brzo prevaziđe umetničke sposobnosti svoga oca. U Korunji, Pikasov otac je odlučio da podredi svoje umetničke ambicije sinu, dovodeći mu modele i podržavajući ga u ostvarenju njegove prve izložbe kada je imao samo 13 godina. Slikarstvo je učio u rodnoj Španiji, a od 1904. je stalno živeo u Parizu. Naslikao je više od 18.000 slika koje su likovni kritičari podelili na nekoliko faza: plavu, ružičastu, crnu, kubističku i nadrealističku. Revolucionarne kubističke slike, počev od "Gospođica iz Avinjona" iz 1907, su mu donele svetsku slavu. Naslikao je "Gerniku", sliku na kojoj je potresno prikazao tragičnu sudbinu svoje otadžbine u ratu i zakleo se da se neće vratitu u Španiju dok je na vlasti Franko, koji je umro dve godine posle Pikasa. Bavio se sa istim zanosom i skulpturom. Značajne su njegove konstrukcije u drvetu i metalu, kubističke mrtve prirode, a najpoznatije delo iz te oblasti mu je "Čovek i jagnje".
1881-1973
91
10.april 1973.
Poginulo 108 ljudi nakon pada putničkog aviona kompanije "Invikta", na bazelski aerodrom u Švajcarskoj. Avion koji je poleteo iz Bristola u Engleskoj se srušio pri pokušaju prizemljenja.
18.april 1973.
Osnovana Akademija nauka i umetnosti Kosova. Ugledni srpski intelektualci kao što su Dobrica Ćosić i Jovan Marijanović su po prvi put nakon završetka Drugog svetskog rata 1968. godine upozoravali na opasnost koju sa sobom nosi albanski nacionalizam kada je u pitanju stabilnost i budućnost SFRJ. Osnivanje pomenute akademije na Kosovu je smatrano vrhuncem tog nacionalizma izazvavši među srpskim intelektualnim krugovima pravu buru negodovanja. Osnivanje ove akademije bila je samo jedna od mnogobrojnih dobro smišljenih faza albanskih intelektualca na njihovom putu koji su im zaveštali preci, na stvaranju Velike Albanije čiji bi sastavni deo trebalo biti i Kosovo. Komunisti ili ne Albanci su uvek bili i ostali privrženi ovom svom cilju koji je postavila Prizrenska liga još 1878. godine. Decenijama od tada a vekovima ranije u Otomanskom carstvu silazeći sa svojih planina iz Albanije na prostore Kosova i Metohije, Albanci su sa najvećom surovošću terorisali većinsko srpsko stanovništvo na Kosovu i Metohiji, ubijajući ga, proterujući ga i otimajući mu svu imovinu najpre pod blagoslovom Porte iz Istanbula a potom i komunističke Jugoslavije. U toj Jugoslaviji su čak imali iscrtane granice Kosova nakon što je podeljena Srbija na tri dela pa im je potom data i suverena vlast u toj pokrajini da nastave sa ostvarivanjem svoga cilja. Nasilje nad Srbima je nesmetano nastavljeno. Zato nije ni čudo da je prvi nacionalizam koji je tresao SFRJ bio upravo albanski koji je tražio republiku Kosovo u skladu sa svojim ciljem i da su prve nasilničke demonstracije u SFRJ održali upravo Albanci. Jasno je bilo da bez razbijanja Jugoslavije i izlaska Kosova iz nje neće biti ni velike Albanije.
Maj 1973
06.maj 1973.
Rođen srpski košarkaš i reprezentativac Dejan Tomašević. (Rođen: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija) Tomašević je profesionalnu košarkašku karijeru počeo u Borcu 1990. Naredne godine je prešao u Crvenu zvezdu, u kojoj je ostao do 1995. Sa Crvenom zvezdom je osvojio dva prvenstva Jugoslavije. Tomašević je karijeru 1995. nastavio u Partizanu, sa kojim je osvojio prvenstva 1996. i 1997. i kup 1999. i igrao na fajnal-foru Evrolige. U sezoni 1997/98. proglašen je za najkorisnijeg igrača prvenstva. Godine 1999. je prešao u Budućnost i sa njom osvojio prvenstva 2000. i 2001. i kup 2001. U sezoni 2000/01. proglašen je za najkorisnijeg igrača Evrolige. Karijeru je 2001. nastavio u Tau Vitoriji i osvojio Kup Španije. Godine 2002. je prešao u Pamesu, sa kojom je 2003. osvojio ULEB kup. Tomašević je 2005. prešao u grčki Panatinaikos. Sa Panatinaikosom je osvojio dve duple krune 2006. i 2007. i Evroligu 2007. Svoju poslednju sezonu je odigrao u PAOK-u, nakon čega se penzionisao 2009. godine. Sa reprezentacijom Jugoslavije osvojio je tri Evropska prvenstva u košarci (1995, 1997. i 2001), dva Svetska prvenstva (1998. i 2002) i srebrnu medalju na Olimpijskim igrama 1996. Uz Dejana Bodirogu predstavlja najtrofejnijeg košarkaša u reprezentaciji nakon raspada SFRJ.
11.maj 1973.
Okončano dugogodišnje otvoreno neprijateljstvo i međusobno nepriznavanje SR Nemačke i DR Nemačke. Donji dom skupštine Savezne Republike Nemačke potvrdio sporazum o uspostavljanju odnosa dveju nemačkih država, priznavši Demokratsku Republiku Nemačku kao suverenu državu.
14.maj 1973.
Evropska zajednica potpisala Sporazum o slobodnoj trgovini sa Norveškom. Norveška je zajedno sa Velikom Britanijom, Danskom i Irskom vodila pregovore o prijemu u EZ. Nakon što su pregovori uspešno okončani potpisani su ugovori o pristupanju ovih zemalja EZ. Dok su se građani Danske i Irske na referendumu izjasnili da su voljni da njihove zemlje budu punopravne članice EZ i britanski Donji dom dao zeleno svetlo za pristupanje Velike Britanije, Norvežani su se referendumom izjasnili protiv ulaska njihove zemlje u EZ. Nakon što je Sporazum o slobodnoj trgovini EZ potpisala sa zemljama EFTA isti je potom potpisan i sa Norveškom.
Lansirana prva američka vasionska laboratorija "Skajlab I".
18.maj 1973.
Umrla američka pacifistkinja Dženet Renkin, prva žena koja je postala član Kongresa SAD. (Rođena: Misula/Montana/SAD 11.jun 1880. - Umrla: Karmel/Kalifornija/SAD 18.maj 1973.) Kao ubeđeni antimilitarista, u američkom parlamentu jedina je glasala protiv objave rata Japanu posle bombardovanja Perl Harbura 1941. 15. februara 1917. Dženet Rankin je položila zakletvu u američkom Koogresu i tako postala prva žena izabrana u to telo SAD. Rankinova je izabrana u državi Montana, na osnovu programa čiji su temelji bili pacifizam i prava zaposlene žene, a tokom boravka u Kongresu, borila se za nacionalno pravo žena da glasaju. Dženet Renkin je glasala protiv objave rata Nemačkoj 1917.godine. Prva žena kongresmen nije dobila drugi mandat, te se vratila u Montanu. Međutim, 1940. godine, Rankinova se ponovo kandidovala za Predstavnički dom, u kome je služila od 1941. do 1943. godine. U decembru 1941. godine, Dženet Rankin je glasala protiv objave rata Japanu, postavši tako jedini član Kongresa koji se u oba glasanja izjasnio protiv rata. Naime, Rankinova je verovala da je rat zapravo borba za ekonomske interese i vođena tom idejom predvodila je svoje sledbenike, koji su se nazivali Brigada Dženet Rankin, u demonstracijama protiv rata u Vijetnamu. Renkin se i posle odlaska iz Predstavničkog doma borila za prava žena, a radila je na pitanjima mira i razoružavanja do smrti.
1880-1973
92
22.maj 1973.
SAD i Velika Britanija stavile veto u Savetu bezbednosti UN na rezoluciju o proširenju trgovinskih sankcija protiv Rodezije koje bi uključivale i Južnu Afriku i portugalske kolonije u Africi.
29.maj 1973.
Objavljena prva LP ploča srpskog roka, "YU grupa", istoimenog beogradskog sastava.
30.maj 1973.
Zapadna Nemačka i Čehoslovačka postigle dogovor o normalizaciji odnosa, okončavši 32-godišnje neprijateljstvo.
Jun 1973
01.jun 1973.
Grčki predsednik vlade Georgios Papadopulos proglasio je i formalno republiku. Poslednji grčki kralj Konstantin II, koji se nalazio na čelu Grčke od 1964. do 1967, napustio je zemlju 1967, nekoliko meseci posle uvođenja vojne uprave. Proglašenje republike 1973. je više bio formalni čin. Vojna vlada u Grčkoj smatrala je kralja odgovornim za veliku krizu u kojoj se nalazila zemlja, tako da je monarhiju u Grčkoj ukinula jedna izrazito desna vojna uprava.
Britanski Honduras promenio naziv u Belize.
03.jun 1973.
Poginulo svih šest članova posade prilikom pada sovjetskog supersoničnog aviona „Tupoljev 144“ i sedam francuskih seljaka na mestu pada u blizini Pariza tokom vazduhoplovne izložbe.
07.jun 1973.
Kancelar Zapadne Nemačke Vili Brant doputovao u Izrael, kao prvi zapadnonemački lider koji je posetio jevrejsku državu.
08.jun 1973.
Francisko Franko predao položaj predsednika vlade Španije admiralu Luisu Kareru Blanku, zadržavši funkciju šefa države. Karero Blanko, za kojeg se verovalo da će biti Frankov naslednik, ubrzo je stradao u spektakularnom atentatu koji je izvela ETA.
13.jun 1973.
vijetnamski rat
U Parizu potpisan sporazum o prekidu vatre od strane predstavnika SAD, Severnog Vijetnama, Južnog Vijetnama i Vijetkonga oslobodilačkog pokreta.
20.jun 1973.
U Argentinu se posle 18 godina izbeglištva vratio bivši predsednik Huan Peron, šef države od 1946. do 1955, kada je oboren pobunom delova kopnene vojske i mornarice. Za predsednika Argentine ponovo je izabran u septembru 1973. a 1974. je umro.
24.jun 1973.
Najstariji svetski državnik Emon de Valera dao je ostavku u 90-toj godini života na funkciju predsednika Irske na kojoj je bio od 1959.godine
28.jun 1973.
U Beogradu osnovano Društvo za informatiku Srbije, s ciljem širenja informatičke pismenosti, praćenja stanja i trendova kao i predlaganja korisnih mera.
Jul 1973
10.jul 1973.
Bahamska ostrva stekla nezavisnost u okviru Britanskog komonvelta, posle 190 godina britanske kolonijalne vladavine.
17.jul 1973.
U Avganistanu izvršen državni udar bez prolivanja krvi - stvorena Republika Avganistan. Bivši premijer vlade Avganistana (1953-63.) Mohamad Daud Kan sa vlasti svrgava svog rođaka kralja Zahira Šaha u državnom udaru sprovedenom bez prolivanja krvi. U svrgavanju šaha su učestvovale levo orijentisani oficiri armije i službenici partije Parcham ( Zastava ). Daud Kan poništava ustav monarhije iz 1964. godine i proglašava Republiku Avganistan postavši prvi premijer nove republike. Kralj Zahir je bio na tronu monarhije Avganistan od 1933. godine. Pokušao je da uspostavi ustavnu monarhiju 1964. godine kada je donet novi ustav zemlje. U Avganistanu potom dolazi do velikih tenzija i sukoba polarizovanih političkih struja među kojima je bilo i ekstremnih islamista i levičara. Zahir odbija da proglasi akte garantovane ustavom a koji se tiču dalje institucionalizacije političkog procesa u monarhiji. Taj stav će ga koštati kraljevskog trona sa kojeg će sići nakon 40 godina vladavine.
20.jul 1973.
Umro američki i hongkonški filmski glumac, reditelj, majstor borilačkih vještina, filozof Brus Li. (Rođen: San Francisko/Kalifornija/SAD 27.novembar 1940. - Umro: Hong Kong/Ujedinjeno Kraljevstvo/Kina 20.jul 1973.) Li je bio sin zvezde kantonske opere Lija Hoi-Čuena. Komentatori, kritičari, mediji i drugi majstori borilačkih veština smatraju ga jednim od najuticajnijih majstora borilačkih veština svih vremena, kao i ikonom pop-kulture 20. veka. Često mu se pripisuju zasluge za promjenu načina na koji su Azijati prikazani u američkim filmovima. Li je rođen u kineskoj četvrti u San Francisku. Roditelji su mu bili poreklom iz Hongkonga, a on je odrastao u Kaulunu, sa svojom porodicom do kasnog puberteta. U filmsku industriju ga je uveo njegov otac i kao dete se javlja u nekoliko filmova. Li se seli u Sjedinjene Države sa 18 godina kako bi stekao akademsko obrazovanje na Vašingtonskom univerzitetu u Sijetlu i u tom periodu počinje da uči borilačke veštine. Njegovi filmovi hongkonške i holivudske produkcije doprineli su popularizaciji hongkonških borilačkih filmova, što je izazvalo talas interesovanja za kineske borilačke veštine na Zapadu sedamdesetih godina 20. veka a potom i širom sveta. Li je bio omiljen među Kinezima, jer je predstavljao kineski nacionalizam u svojim filmovima. Posedovao dvojno državljanstvo, Sjedinjenih Država i Hongkonga. Lijev kultni status i prerana smrt podstakli su mnoge glasine i teorije. To je uključivalo ubistvo koje uključuje trijade i navodnu kletvu na njega i njegovu porodicu. U članku u časopisu Clinical Kidnei Journal iz decembra 2022. godine, tim istraživača je ispitao različite teorije o Lijevom uzroku smrti i zaključio da je njegov fatalni cerebralni edem izazvan hiponatremijom, nedovoljnom koncentracijom natrijuma u krvi.
1940-1973
32
Autori su primetili da je nekoliko faktora rizika predisponiralo Lija za hiponatremiju, uključujući prekomerni unos vode, nedovoljan unos rastvorenih materija, konzumaciju alkohola i upotrebu ili prekomernu upotrebu više lekova koji narušavaju sposobnost bubrega da izlučuju višak tečnosti. Utvrđeno je da se Lijevi simptomi pre njegove smrti veoma poklapaju sa poznatim slučajevima fatalne hiponatremije.
Avgust 1973
01.avgust 1973.
Umro nemački komunistički vođa Valter Ulbriht, koji je pred nacistima izbegao iz zemlje, ali se posle Drugog svetskog rata vratio i 1950. postao prvi sekretar vladajuće Jedinstvene radničke partije Nemačke u novostvorenoj Nemačkoj demokratskoj republici. (Rođen: Lajpcig/Nemačko carstvo/Nemačka 30.jun 1893. - Umro: Templin/Istočna Nemačka/Nemačka 01.avgust 1973.) Ulbriht je rođen u Lajpcigu u porodici krojača. Oba roditelja su mu bila aktivna u Socijaldemokratskoj partiji Nemačke. Ovoj partiji se pridružio 1912. Služio je u namačkoj carskoj armiji za vreme Prvog svetskog rata u Galiciji i na Balkanu. Dezertirao je 1917, jer je bio protiv rata od njegovog početka. U vreme Novembarske revolucije 1918. bio je član vojničkog sovjeta. Godine 1920. postao je član Komunističke partije Nemačke, gde je 1923. izabran u centralni komitet. Bio je na obuci kod Kominterne u Moskvi 1924-25. Tokom 1920ih bio je poslanik regionalnih nemačkih skupština. Zanimljivo je da je po nalogu Kominterne 1932. pokušao da sa Jozefom Gebelsom organizuje zajednički štrajk komunista i nacista koji je propao. Kada je Nacionalsocijalistička partija Nemačke došla na vlast januara 1933, Ulbriht je otišao u ilegalu. Vlasti su ga tražile tako da je emigrirao u Pariz. Posle boravka u Parizu i Pragu, 1938. se preselio u Moskvu, odakle je od 1941. radio u redakciji na nemačkom jeziku Radio Moskve. U zarobljeničkim logorima družio se sa nemačkim zarobljenicima i pokušavao da ih ubedi u korisnost organizovanja posleratne Nemačke po modelu vlasti sovjetske komunističke partije. U bici za Staljingrad, preko megafona je nagovarao nemačke vojnike na predaju i prebeg.
1893-1973
80
Posle rata Ulbriht kao istočnonemački političar bio je član Komunističke partije Nemačke i kasnije istočnonemačke državne partije SED. Obavljao je dužnost predsednika državnog saveta NDR (1960 — 1971) i centralnog komiteta SED (1950—1971). Berlinski zid je 1961. izgradila vlada Valtera Ulbrihta. Loš odnos Ulbrihta i Brežnjeva doveo je do njegovog političkog pada. Dana 3. maja 1971. Ulbriht je bio prinuđen da da ostavku sa svih javnih funkcija iz „zdravstvenih razloga“. Na ovim položajima ga je zamenio Erih Honeker, uz pristanak Sovjetskog Saveza.
06.avgust 1973.
U egzilu umro negdašnji kubanski diktator Fulhensio Batista i Saldivar, koji je vladao Kubom od 1952. do 1959, kada je zbačen u revoluciji pod vođstvom Fidela Kastra. (Rođen: Banes/Kuba 16.januar 1901. - Umro: Marbelja/Španija 06.avgust 1973.) Potiče iz siromašne seljačke porodice, čiji su preci bili Španci, mulati i Kinezi. Otac Belisario Batista i majka Karmela Zaldivar bili su veterani rata za oslobođenje Kube od španske kolonijalne vlasti. Zbog lošeg materijalnog stanja, Batista je rano počeo da radi. Išao je u večernju školu, ali je u mladosti veoma voleo da čita. Kasnije je pohađao vojne škole, a 1921. godine počeo je da služi u kubanskoj vojsci. Batista je brzo napredovao u vojničkoj karijeri i dostigao čin narednika. Prvi put je zapažen u javnosti prilikom „Naredničke pobune“ 1933. godine kada je oboren je represivni režim generala Mačada. Predsednik Republike Kube postao je 10. oktobra 1940. godine, pobedivši na regularnim izborima. I nakon isteka regularnog mandata svoje diktatorske ambicije Fulhensio Batista je otvoreno pokazao tek 1952. godine, kada je odlučio da se po drugi put kandiduje na predsedničkim izborima, računajući na relativno veliku popularnost koju je stekao za vreme svog prethodnog mandata. Međutim, kada mu je postalo jasno da će izgubiti, rešio je da preokrene stvari u svoju korist i predupredi pobedu Ortodoksne partije. U jeku izborne kampanje, 10. marta 1952. godine, u ponoć, u pratnji svojih naoružanih pristalica, ušao je u garnizon „Kolumbija“ u Havani i saopštio da je vojska preuzela vlast. Većina latinoameričkih država ubrzo je priznala Batistin režim, a 27. maja to su učinile i Sjedinjene Američke Države. Fulhensio Batista je tada zaseo u stolicu vlasti, gde će ostati sve do kraja 1958. godine. Nakon revolucije 1959. godine, Majami će postati stecište Batistinih pristalica koji su bili izloženi progonu na Kubi.
1901-1973
72
U noći između 31. decembra 1958. i 1. januara 1959. godine, Batista je potpisao dekret kojim podnosi ostavku. U dva sata po ponoći, noseći sa sobom oko 700 miliona američkih dolara, Batista, njegova porodica i četrdesetak saradnika u tri aviona napustili su Kubu i pobegli u Dominikansku Republiku, gde im je diktator Truhiljo pružio zaštitu. Batista dobija politički azil u Španiju, premda mu nije dozvoljen ulazak u SAD. Batista je neko vreme živeo na ostrvu Madeira i u Lisabonu, u Portugaliji, gde je radio u jednom osiguravajućem društvu. Takođe je objavio šest knjiga. Fulhensio Batista umro u Španiji od posledica srčanog udara.
16.avgust 1973.
Umro američki mikrobiolog ruskog porekla Selman Ejbraham Vaksman, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1952. (Rođen: Priluki/Ruska Imperija/Ukrajina 12.jun 1888. - Umro: Vuds Houl/Masačusets/SAD 16.avgust 1973.) Nagradu je dobio za pronalazak streptomicina, prvog antibiotika koji uspešno suzbija tuberkulozu. Pronašao je i neomicin. Napisao je autobiografiju „Moj život sa mikrobima“. Kao mlad preselio se u Sjedinjene Države 1910. godine, ubrzo nakon što je diplomirao u Petoj gimnaziji u Odesi. Šest godina kasnije postao je američki državljanin. Vaksman je dobio mnoge nagrade i priznanja, uključujući Nobelovu nagradu 1952. i Nacionalni orden Legije časti, francusko odlikovanje za vojne ili civilne zasluge. Univerziteti u Liježu, Atini, Paviji, Madridu, Strazburu, Jerusalimu, Getingenu, Peruđi, Keio (u Japanu) i nekoliko univerziteta i američkih koledža imenovali su Vaksmana za počasnog profesora medicine, nauke, poljoprivrede, prava i književnosti.
1888-1973
85
23.avgust 1973.
“Stokholsmki sindrom“ – pljačkaš banke u Stokholmu uzeo četvoro ljudi za taoce s kojima se sprijateljio tokom šestodnevne talačke krize. Tokom šest dramatičnih dana između pljačkaša i zarobljenika razvilo se prijateljstvo koje je kasnije opisano i analizirano kao „Stokholmski sindrom“.
28.avgust 1973.
U zemljotresu jugozapadno od Siudad Meksika poginulo više od 500 ljudi.
30.avgust 1973.
Kenija zabranila lov na slonove kao i trgovinu slonovačom.
31.avgust 1973.
Umro američki filmski režiser irskog porekla Džon Ford, autor više od 200 filmova. (Rođen: Kejp Elizabet/Mejn/SAD 01.februar 1894. - Umro: Palm Dezert/Kalifornija/SAD 31.avgust 1973.) Najpoznatiji je po klasičnim vestern filmovima punim lirike, sete i humora. Filmovi: "Potkazivač" (Oskar), "Poštanska kočija", "Mladi Linkoln", "Plodovi gneva" (Oskar), "Dugo putovanje", "Kako je bila zelena moja dolina" (Oskar), "Moja draga Klementina", "Begunac", "Cena slave", "Miran čovek" (Oskar), "Čovek koji je ubio Liberti Valansa", "Crni narednik", "Jesen Čejena". Jedan je od najuspešnijih američkih filmskih režisera u periodu od tridesetih do šezdesetih godina 20. veka. Pored režiranja vesterna, poznat je i po ređiranju filmova o Drugom svetskom ratu kao i „američkom načinu života“. U poslednje vreme neki kritičari mu zameraju da u svojim vesternima, pogotovo u Tragačima, u prilično lošem svetlu prikazao Indijance. Osvojio je četiri Oskara za režiju filmova a da nijedan od ta četiri filma nije bio vestern. Bio je nominovan u kategoriji najboljeg reditelja za film Poštanska kočija 1939. te kao producent u kategoriji najboljeg filma za filmove Miran čovek i Dugo putovanje kući. Tokom Drugog svetskog rata, Džon Ford je bio oficir u ratnoj mornarici SAD i snimao je dokumentarne filmove za Ministarstvo odbrane. Za te filmove osvojio je još dva Oskara, jedan za Bitku za Midvej (The Battle of Midway, 1942) i drugi za mnogo hvaljeni 7. jun (June 7th, 1943). Džon Ford je preminuo od raka želuca.
1894-1973
79
Septembar 1973
02.septembar 1973.
Umro engleski pisac Džon Ronald Ruel Tolkin, profesor anglosaksonskog (staroengleskog) i engleskog jezika i književnosti na Oksfordskom univerzitetu. (Rođen: Blumfontejn/Slobodna država Oranje/ Južna Afrika 03.januar 1892. - Umro: Oksford/Ujedinjeno Kraljevstvo 02.septembar 1973.) Rođen je kao sin Artura Tolkina engleskog bankara, i Mejbel Tolkin, rođene Safild. Većina Tolkinovih predaka po ocu, koliko je poznato, bili su zanatlije. Porodica Tolkin potiče iz Saksonije u Nemačkoj, ali u 18. veku su se morali iseliti iz Saksonije zbog Sedmogodišnjeg rata. Prezime Tolkin je anglicizirano Tollkiehn od nemačkog tollkühn, ludo odvažan. Bavio se pisanjem epske fantastike, fantastike uopšte i poezije tokom celog života, i kroz njih je doživeo međunarodnu slavu. U trilogiji „Gospodar prstenova“ stvorio je sopstveni mitski svet (i jezik), služeći se prozom u kojoj se osećaju uzori nordijskih saga i stare anglosaksonske poezije, sa centralnim temama sukoba dobra i zla. Istom imaginarnom svetu pripadaju i romani „Hobit“ i „Silmarion“. Neka od ostalih dela: kritičke studije „Beovulf: čudovišta i kritičari“, „Bajke, kritička studija“, „Čoser kao filolog“ itd.
1892-1973
81
11.septembar 1973.
Izvršen državni udar u Čileu od strane vojne hunte na čelu sa generalom Augustom Pinočeom. Vojska je napala oružijem legalno izabranu vlast ubivši pri tome predsednika Salvadora Aljendea. Salvador Aljende je izabran za predsednika 1970. godine i otvoreno je sebe predstavljao marksistom i komunistom težeći da zemlju vodi ka socijalizmu što se nije dopalo desničarima. Kratak period privrednog oporavka je prekinut, vojna hunta na čelu sa Pinočeom je vladala zemljom zavodeći teror sve do referenduma 5. oktobra 1988. godine kada je rečeno «ne» njegovoj vladavini.
Ubijen čileanski državnik Salvador Aljende Gosens, lekar psihijatar po profesiji, osnivač Socijalističke partije Čilea. (Rođen: Valparaiso/Čile 26.jun 1908. - Umro: Santijago de Čile/Čilej 11.septembar 1973.) Bio je uvereni marksista i izabran na slobodnim izborima kao prvi predsednik marksista u zapadnoj hemisferi. Izborio se za mesto predsednika države demokratskim putem na izborima u septembru 1970, ali je državnim udarom srušen a zatim i ubijen septembra 1973. Državni udar protiv njega izveo je general Augusto Pinoče, nesumnjivo pod uticajem administracije SAD, tačnije korporacija koje stoje iza njih. Politička karijera Salvadora Aljendea je trajala duže od 40 godina, još kao student na medicinskom fakultetu bio je hapšen zbog svojih radikalnih političkih stavova. Septembra 1970. pobeđuje na izborima sa 36,3% glasova, na dužnost stupa 3. novembra 1970. godine i time postaje 29. predsednik Čilea. Svojom politikom agrarne reforme, nacionalizacije rudnih bogatstava i pravedne raspodele bogatstva, opasno je ugrozio interese krupne buržoazije i stranih, posebno američkih kompanija. Godine 1973, u nadi da će se odupreti najvećoj ekonomskoj katastrofi u istoriji Čilea, Aljende i njegova vlada pokušali su da se izvuku iz stagnacije, ali je rezultat bila hiperinflacija, što je izazvalo veliko nezadovoljstvo naroda. U takvim uslovima predsednik Aljende, verujući da je lojalan oficir, proglasio je Pinočea komandantom armije. Međutim, Pinoče je (11. septembra), iste godine, izveo državni udar, uz vojnu pomoć SAD od (10,9 miliona dolara). Istoga dana, prilikom odbrane predsedničke palate 72 njegova najbliža saradnika su zarobljeni i streljani. Rezultati zvanične autopsije ukazuju na to da je on izvršio samoubistvo tokom vojnog puča 1973. godine. Ipak mnogi, poput Fidela Kastra smatraju da je u pitanju bilo ubistvo, to jest da je ubijen prilikom rvanja sa ubicom.
1908-1973
65
15.septembar 1973.
Umro švedski kralj Gustav VI Adolf, kojeg je nasledio unuk Karl XVI Gustav. (Rođen: Stokholm/Švedska 11.novembar 1882. - Umro: Helsinborg/Švedska 15.septembar 1973.) Kralj Švedske je bio od 29. oktobra 1950. do svoje smrti. Rođen je kao najstariji sin švedskog kralja Gustafa V i Viktorije od Badena. Odmah po rođenju je dobio titulu vojvode od Skanije. 1905, se oženio sa engleskom princezom Margaretom od Konota, s kojom je imao petoro dece. 1920, je princeza Margareta umrla pa se Gustaf po drugi put oženio s princezom Lujzom od Batenberga, koja je rodila njihovo jedino mrtvorođeno dete. Stupio je na presto kao šezdesetsedmogodišnjak 1950, nakon smrti svog oca Gustava. Njegova vladavina je bila obeležena menjanjem Ustava i modernizovanjem Švedske. Kralja su zanimale arheologija i botanika a u Rimu je osnovao švedski institut. Učestvovao je i u arheološkim ekspedicijama u Kini, Grčkoj i Italiji. Kralj Gustaf VI je preminuo od upale pluća.
1882-1973
90
18.septembar 1973.
U Ujedinjene nacije primljeni Bahami, Zapadna i Istočna Nemačka.
21.septembar 1973.
Jugoslavija prekinula diplomatske odnose s Čileom, 10 dana posle puča generala Augusta Pinočea, izvedenog uz pomoć SAD, u kojem je ubijen socijalistički predsednik Salvador Aljende.
23.septembar 1973.
Na vanrednim izborima treći put za predsednika Argentine izabran Huan Peron, a za potpredsednika njegova supruga Izabela.
Umro čileanski pisac i diplomata Neftali Rikardo Rejes Basoalto, poznat kao Pablo Neruda, najveći liričar Latinske Amerike, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1971. (Rođen: Peral/Čile 12.jul 1904. - Umro: Santijago de Čile/Čile 23.septembar 1973.) U početku je bio pod uticajem modernista i postromantičara, da bi kasnije prihvatio i slobodnije forme. Kao diplomata je službovao u Burmi, Argentini i Meksiku. Dela: pesničke zbirke "Praznična pesma", "Suton", "Dvadeset ljubavnih i jedna očajna pesma", "Pokušaj beskonačnog čoveka", "Boravak na Zemlji", "Španija u srcu", "Treći boravak 1935-1945", "Opšta pesma", "Grožđe i vetar", "Elementarne ode". Svoj literarni pseudonim Neruda koji je kasnije prihvatio kao lično ime, izveo je od imena češkog pesnika i pisca Jana Nerude. Rođen je kao sin železničara, Hosea del Karmen Rejesa Moralesa i učiteljice Rose Basoalto Opazo koja je samo mesec dana nakon rođenja sina preminula od tuberkuloze. Studirao je francuski jezik i pedagogiju. Španski građanski rat i smrt svoga prijatelja Federika Garsije Lorke na njega ostavlja neizbrisiv trag. Priključio je se revolucionarnom pokretu i tada je pisao pesme sa revolucionarno-socijalnom tematikom. Nobelovoj nagradi koju je dobio 1971.godine, prethodila je nominacija za predsednika države (1970), koje se odrekao u korist Salvadora Aljendea, koji ga je ubrzo nominovao za ambasadora u Parizu. Tu dužnost je vršio od 1970—1972. Nakon nekoliko meseci boravka u Parizu, njegovo zdravlje znatno se pogoršava. Neruda se vratio u Čile gde je i preminuo od srčanog udara u noći 23. septembra 1973. u Santiago Santa Maria klinici. Sahrana je održana uz masovno prisustvo policije. Nerudina kuća je obijena a njegovi radovi i knjige su oteti ili uništeni.
1904-1973
69
Posle njegove smrti biće objavljena i njegova autobiografija pod nazivom „Priznajem da sam živeo” koju je pisao sve do poslednjeg dana uključujući i poslednji segment koji opisuje smrt Salvadora Aljendea tokom pobune kod Moneda Palate Pinočea i drugih generala. Pošto je umro samo dve nedelje nakon izvršenog vojnog puča, postojale su opravdane sumnje da je i pored lošeg zdravstvenog stanja Pablo ubijen. Juna 2011. pokrenuta je istraga o okolnostima njegove smrti 1973. godine. Forenzičari su utvrdili da je imao uznapredovali karcinom kada je umro. Prema navodima iz 2023. godine, forenzički stručnjaci utvrdili su da Neruda najverovatnije nije umro prirodnom smrću, već preminuo usled jakog toksina kojim je otrovan.
25.septembar 1973.
Američki vasionski brod "Skajlab 2" spustio se u Pacifik s tri člana posade, koji su proveli 59 dana u orbiti oko Zemlje.
29.septembar 1973.
Umro angloamerički pisac Visten Hju Odn, duhovni vođa kruga levičarskih pesnika koji su uoči Španskog građanskog rata obnovili englesku poeziju i pisali pod uticajem Tomasa Eliota. (Rođen: Jork/Ujedinjeno Kraljevstvo 21.februar 1907. - Umro: Beč/Austrija 29.septembar 1973.) Podržavao je republikance u Španiji, a otadžbinu je napustio 1939. u znak protesta zbog potpisivanja Minhenskog sporazuma sa Hitlerom i do 1972. živeo je u SAD čije državljanstvo je dobio 1946.godine. Neka od dela: zbirke pesama "Pesme", "Govornici", "Ples smrti", "Gle, stranče", "Drugo vreme", "Novogodišnje pismo", "Ahilov štit", "Oko kuće", "Grad bez zidova", "Za sada", drame - pisane s Kristoferom Išervudom - "Pas ispod kože", "Uspon F6", "Na granici", eseji "Sporedni svetovi" itd. Oden je rođen u Jorku u Engleskoj. Njegov otac, Dordž Ogastus Oden bio je lekar, a majka, Konstans Rozali Biknel Oden bila je pripremana za medicinsku sestru, ali nikada nije radila. Bio je najmlađe dete u porodici sa tri sina. Smatra se jednim od najvećih pisaca 20. veka. Njegov rad se odlikuje visokim stilskim i tehničkim dostignućem, angažovanošću u moralnim i političkim pitanjima i raznovrsnošću tona, forme i sadržaja. Glavne teme njegove poezije su ljubav, politika i građanstvo, religija i moral i veza između jedinstvenih ljudskih bića i anonimnog, bezličnog sveta prirode. Bio je, takođe, plodan pisac eseja i prikaza na književne, političke, psihološke i religijske teme, a povremeno se bavio i dokumentarnim filmom, petstkim pretstavama i drugim formama. Oden je izdao 400 pesama i više od 400 eseja i kritika o književnosti, istoriji, politici, muzici, religiji i mnogim drugim stvarima.
1907-1973
66
Oktobar 1973
02.oktobar 1973.
Umro finski atletičar-dugoprugaš, svetski i olimpijski rekorder Pavo Nurmi koji je svetske rekorde obarao 29 puta i osvojio devet zlatnih medalja na Olimpijskim igrama 1920, 1924. i 1928. na dugim stazama. (Rođen: Turku/Ruska Imperija/Finska 13.jun 1897. - Umro: Helsinki/Finska 02.oktobar 1973.) Ostao je poznat u istoriji sporta kao "leteći Finac" i najveći dugoprugaš svih vremena. Od 1922. do 1931. Pavo Nurmi poboljšao je sve svetske rekorde na stazama od 1.500 do 20.000 metara, ukupno je 25 puta rušio svetske rekorde! Prvi je sportista kome je za života podignut spomenik. Bio je specifična ličnost, ćutljiv, povučen, ničim se nije previše isticao, osim svojom veličinom na atletskoj stazi. Trenirao je trčeći sam, a zvali su ga čovek sa štopericom, jer je, i na treninzima i na trci, njegov glavni protivnik najčešće bilo - vreme.
1897-1973
76
05.oktobar 1973.
Evropska zajednica potpisala Sporazum o slobodnoj trgovini sa Finskom.
06.oktobar 1973.
četvrti arapsko-izraelski rat
Započeo četvrti arapsko-izrealski rat. Egipatske i sirijske vojne snage napale Izrael na jevrejski sveti dan Jom-Kipur. Ovoga puta su imali mnogo više uspeha no ranije Egipat i Sirija, nanevši teške gubitke Izraelcima. Ipak Izrael uspostavlja kakvu takvu ravnotežu te ratne operacije prestaju 22. oktobra.
10.oktobar 1973.
Potpredsednik SAD Spiro Egnju morao da podnese ostavku zbog optužbi za izbegavanje plaćanja poreza.
14.oktobar 1973.
Tajlandska vlada premijera Tanoma Kitikačorna primorana da podnese ostavku pošto je armija odbacila njegov zahtev da silom uguši studentske demonstracije.
16.oktobar 1973.
Nobelova nagrada za mir dodeljena državnom sekretaru SAD Henriju Kisindžeru i njegovom severnovijetnamskom partneru u pregovorima Le Duk Tou koji je nagradu odbio.
22.oktobar 1973.
četvrti arapsko-izraelski rat
Završen četvrti arapsko-izrealski rat. Od ovog datuma počinju pregovori izmedju dveju zaraćenih strana pod okriljem OUN-a. Egipat je zadržao osvojene teritorije sa obe strane Sueckog kanala dok je izvršena korekcija izraelsko-sirijske granice u korist Sirije.
Umro španski (katalonski) violončelista, dirigent, kompozitor i muzički pedagog Pau Kasals i Defiljo. (Rođen: Vendrel/Španija 29.decembar 1876. - Umro: San Huan/Portoriko/SAD 22.oktobar 1973.) Bio je profesor Konzervatorijuma u Barseloni i potom u Parizu, pošto je od 1938. kao protivnik Frankovog režima u Španiji, živeo van otadžbine. Pau Kasals se smatra jednim od najvećih violončelista i kompozitora 20-og veka. Na početku Prvog svetskog rata bio je na vrhuncu umetničke snage i nastupao po celoj Evropi. Nakon izbijanja građanskog rata 1936. u Španiji i dolaska Franciska Franka na vlast, napušta domovinu i seli se u Francusku. 1946. godine iz protesta protiv Frankovog režima i ostalih vlada koje zlostavljaju svoje građane odlučuje da više neće nastupati. 1956. godine se seli u Portoriko gde osniva „Festival Kasals“, simfonijski orkestar i muzičku školu. I dalje nije nastupao u zemljama koje su službeno priznavale Frankov režim. Godine 1961. je napravio jedan izuzetak i nastupio pred predsednikom SAD J. F. Kenedijem na njegov poziv. Kao veliki humanista bio je nominovan za Nobelovu nagradu za mir. Nikad se nije vratio u Španiju. Umire 1973. u Portoriku. Nakon smrti diktatora Franka, Kasalsovi posmrtni ostaci su preneseni u rodnu Kataloniju 1979. godine. Posthumno ga je španski kralj Huan Karlos I nagradio, pa je i 1976. izdata poštanska marka sa njegovim likom.
1876-1973
96
23.oktobar 1973.
Glavni severnovijetnamski pregovarač sa Amerikancima u Vijetnamskom ratu Le Duk To odbio Nobelovu nagradu za mir, komentarom da u njegovoj zemlji nije mir.
27.oktobar 1973.
Mirovne snage UN stigle u Kairo da bi obezbedile liniju razdvajanja između egipatskih i izraelskih snaga.
30.oktobar 1973.
Pušten u saobraćaj most na Bosforu koji povezuje evropski i azijski deo Istanbula.
Novembar 1973
03.novembar 1973.
Kosmički brod "Mariner 10" lansiran ka planeti Merkur.
07.novembar 1973.
SAD i Egipat uspostavili pune diplomatske odnose, prekinute posle šestodnevnog rata 1967. u kojem je izraelska armija do nogu potukla egipatske snage i zauzela Sinaj (uključujući i Gazu), Zapadnu Obalu, Golan.
10.novembar 1973.
SAD odlučne da normalizuju odnose s Kinom što je pre moguće, kineskim liderima preneo državni sekretar SAD Henri Kisindžer nakon što je doputovao u Peking.
11.novembar 1973.
Sporazumom o prekidu vatre između Izraela i Egipta zvanično okončan "Oktobarski rat".
22.novembar 1973.
Otvoren Centar za sport i rekreaciju "25. maj"- od 2006. godine nosi ime "Milan Gale Muškatirović".
25.novembar 1973.
U Grčkoj zbačen vojni diktator pukovnik Georg Papadopulos, vlast preuzela nova vojna uprava generala Fedona Gizikisa. Nova vojna garnitura, suočena sa izolacijom, jula 1974. prinuđena da je preda vlast. Konstantin Karamanlis formirao je vladu "Narodnog spasa".
29.novembar 1973.
U požaru u robnoj kući u japanskom gradu Kumamoto poginulo više od 100 ljudi.
Decembar 1973
01.decembar 1973.
Umro izraelski državnik David Ben Gurion, strastveni cionista, vođa borbe za stvaranje Izraela i prvi predsednik vlade te države od 1948. do 1953. i ponovo od 1955. do 1963. (Rođen: Plonjsk/Ruska Imperija/Poljska 16.oktobar 1886. - Umro: Ramat Gan/Izrael 01.decembar 1973.) Rođen u Poljskoj kao sin aktivnog cioniste obrazovao se u hebrejskoj školi koju je osnovao njegov otac. Kada je imao 14 godina postao je član cionističke omladine i vođa grupe mladih Jevreja nazvane Ezra, a čiji su članovi međusobno razgovarali samo na hebrejskom jeziku. Iz rodne Poljske otišao je 1906. u Palestinu i bio je među pionirima seljačkog kolektivizma i radničkog pokreta. Osnovao je 1920. Histadrut (Savez sindikata), a 1930. Izraelsku radničku partiju (MAPAI), stranku laburističkog tipa. Kao predsednik vlade, od različitih gerilskih grupa stvorio je izraelsku armiju. Posvetio je svoj život osnivanju izraelske države u Palestini i kasnije dobio titulu oca domovine. Dana 14. maja 1948, zvanično je proglasio osnivanje države Izrael, i bio je prvi koji je potpisao Izraelsku deklaraciju o nezavisnosti, koju je pomogao da se napiše. Ben-Gurion je vodio Izrael tokom Arapsko-izraelskog rata 1948. i ujedinio je različite jevrejske milicije u Izraelske odbrambene snage (IDF). Središte njegove spoljne politike bilo je poboljšanje odnosa sa Zapadnim Nemcima. Radio je sa vladom Konrada Adenauera u Bonu, a Zapadna Nemačka je obezbedila velike sume kao kompenzaciju za konfiskaciju jevrejske imovine od strane nacističke Nemačke tokom Holokausta. Odstupio je sa funkcije 1963. i povukao se iz političkog života 1970. Zatim se preselio u Sde Boker, kibuc u pustinji Negev, gde je živeo do svoje smrti. Posthumno, Ben-Gurion je proglašen za jednog od 100 najvažnijih ljudi 20. veka prema časopisu Tajm.
1886-1973
87
05.decembar 1973.
Umro škotski fizičar i pronalazač Robert Votson Vat. Votson se smatra pronalazačem radara. (Rođen: Brečin/Škotska 13.april 1892. - Umro: Invernes/Škotska 05.decembar 1973.) Tvrdio je da je potomak Džejmsa Vata, poznatog inženjera i pronalazača praktične parne mašine, ali nije izneo dokaze za tu tvrdnju. Votson Vat je imao uspeha kao student, osvojivši Karnelijevu nagradu za hemiju i razrednu medalju za običnu prirodnu filozofiju 1910. godine. Vat je svoju karijeru u radio fizici započeo poslom u Met Officeu, gde je počeo da traži tačne načine da prati oluje sa grmljavinom koristeći radio talase koje emituju munje. Ovo je dovelo do razvoja sistema iz 1920-ih, kasnije poznatog kao visokofrekventno pronalaženje pravca (HFDF ili "huff-duff"). Iako je u to vreme bio dobro objavljen, ogroman vojni potencijal sistema nije razvijen sve do kasnih 1930-ih. Huff-duff je omogućio operaterima da odrede lokaciju neprijateljskog radio predajnika u sekundi i postao je glavni deo mreže sistema koji su pomogli da se savlada pretnja nemačkih podmornica tokom Drugog svetskog rata. Procenjuje se da je huff-duff korišćen u otprilike četvrtini svih napada na podmornice. Svoj pronalazak radara prvi put je javnosti predstavio 1935.godine. Radar je omogućio otkrivanje i određivanje položaja objekata pomoću radio talasa. Nakon uspeha njegovog pronalaska, Votson Vat je 1941. poslat u SAD da savetuje o protivvazdušnoj odbrani nakon japanskog napada na Perl Harbor. Vratio se i nastavio da vodi razvoj radara za Ratnu kancelariju i Ministarstvo snabdevanja. Izabran je za člana Kraljevskog društva 1941. godine, dobio je titulu viteza 1942. i odlikovan američkom medaljom za zasluge 1946. godine.
1892-1973
81
11.decembar 1973.
Formalno poništen Minhenski pakt iz 1938. kojom su Velika Britanija i Francuska prepustile nacističkoj Nemačkoj oblast Sudeta u Čehoslovačkoj. Potpise na ovaj ugovor stavili su zapadnonemački kancelar Vili Brant i čehoslovački predsednik vlade Ljubomir Štrougal. Hitlerova Nemačka je Minhenskim paktom 1938. dobila odrešene ruke za okupaciju Sudeta, pogranične oblasti sa nemačkom etničkom većinom.
17.decembar 1973.
Arapski islamski teroristi ubili 32 ljudi na aerodromu u Rimu.
20.decembar 1973.
Od eksplozije razorne bombe postavljene ispod puta u Madridu ubijen španski predsednik vlade admiral Luis Karero Blanko. Bomba je aktivirana u trenutku nailasaka njegovog službenog automobila. Eksplozija je bila toliko razorna da je blindirani automobil preleteo susednu zgradu. Blanko je bio predviđen da nasledi Franciska Franka na čelu Španije.
25.decembar 1973.
Umro turski državnik i vojskovođa Mustafa Ismet Ineni, predsednik Turske od 1938. do 1950. (Rođen: Izmir/Osmansko carstvo/Turska 24.septembar 1884. - Umro: Ankara/Turska 25.decembar 1973.) Turski vojskovođa i političar, završio je vojno-artiljerijsku školu. Još u doba mladoturske revolucije je bio blizak saradnik i saborac Ataturka. Učestvovao je u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu, a posebno se istakao u Tursko-grčkom ratu 1921. kad je posle uspeha u bici kod Inenija dobio čin paše i uzeo prezime Ineni. Iste godine je kao komandant Zapadnog fronta predvodio turske trupe u pobedonosnoj bici nad grčkom vojskom na reci Sakarija. Od 1922. do 1924. bio je šef turske diplomatije, a potom do 1937. kao blizak saradnik Kemala Ataturka, predsednik vlade. Nakon Ataturkove smrti 1938. godine je postavljen za predsednika Republike Turske, i na toj poziciji je ostao sve do 1950. godine. U politiku se aktivno vratio 1960. godine i državnog udara pod vođstvom jednog broja visokih oficira, nakon koga je lider nacije postao general Džemal Gursel. Gursel je dao odrešene ruke Ineniju za formiranje vlade 1962. godine. Posle izbornog poraza od Stranke pravde (reformisana Demokratska stranka) u oktobru 1965. godine je napustio kabinet. Iz političkog života se povukao 1972. godine.
1884-1973
89
29.decembar 1973.
Filipinski diktator Ferdinand Markos, štićenik SAD, nastavio da vlada i po okončanju drugog predsedničkog mandata, iako ustav Filipina nije dozvoljavao treći mandat. Kao izgovor poslužilo mu je vanredno stanje koje je zaveo 1972. Vladao je dekretima sve dok u pobuni nije zbačen s vlasti 1986.
1974
Januar 1974
01.januar 1974.
Usvojen socijalno-politički program Evropske zajednice od strane ministara za rad i socijalna pitanja devet država članica. U skladu sa ovim programom EZ je aktivna u tri oblasti: zapošljavanje, izjednačavanje životnih i radnih uslova i učešće socijalnih partnera u socijalno-političkim i ekonomsko-političkim odlukama EZ.
19.januar 1974.
Iz Kine je pod optužbom za špijunažu proterano pet sovjetskih građana uključujući jednog diplomatu i dva člana osoblja sovjetske ambasade u pekingu.
31.januar 1974.
Umro američki filmski producent Semjuel Goldvin, jedan od pionira filmske industrije. (Rođen: Varšava/Poljsko kraljevstvo/Ruska Imperija/Poljska 17.avgust 1879. - Umro: Los Anđeles/Kalifornija/SAD 31.januar 1974.) Osnovao je 1923. filmsku kompaniju “Semjuel Goldvin Prodakšn“, koja se 1924. udružila sa još dve filmske kuće u kompaniju “Metro-Goldvin-Majer“, ali je potom ponovo postao samostalni producent. Poljski Jevrejin, Goldvin je u Ameriku došao sa 11 godina. Nikada nije dobro savladao engleski jezik, ali to mu nije smetalo da se vine u sam vrh američke filmske industrije. Bio je član, a zatim i predsednik "United artist", da bi se 1940. osamostalio i postao nezavisni producent. Sa Lujom Majerom osnovao je kompaniju Metro Goldwin Mayer (MGM), čiji je simbol gordi lav koji riče. Iz ove producentske kuće izašli su filmovi: "Prohujalo sa vihorom", "Najbolje godine našeg života","Grad iluzija", "Na zapadu ništa novo"...U svet filmske umetnosti uveo je zvezde poput Dejvida Nivena, Gari Kupera, Deni Keja..."Poslednji lav Holivuda", kako su ga često zvali, Goldvin je umro u godini kada je MGM slavio 50 godina postojanja. Sa njim je umrlo i ono što je još ostalo od zlatnog doba američke kinematografije.
1879-1974
94
Februar 1974
01.februar 1974.
Poginulo više od 220 ljudi u požaru koji je zahvatio novoizgrađeni soliter u brazilskom gradu Sao Paolo.
04.februar 1974.
Grenada stekla nezavisnost u okviru Britanskog komonvelta.
12.februar 1974.
U Moskvi uhapšen ruski pisac i disident Aleksandar Solženjicin, dobitnik Nobelove nagrade za književnost. Sledećeg dana mu je oduzeto sovjetsko državljanstvo i proteran je iz zemlje, nakon čega je u emigraciji proveo dve decenije.
13.februar 1974.
Umro srpski (jugoslovenski) slikar Petar Lubarda, član Srpske akademije nauka i umetnosti, jedan od naših najznačajnijih slikara u XX veku. (Rođen: Ljbotinj kod Cetinja/Kneževina Crna Gora/Crna Gora 27.jul 1907. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 13.februar 1974.) Lubarda je bio jedan od naših najznačajnijih slikara XX veka. Slikarstvo je studirao na Umetničkoj školi u Beogradu i Akademiji lepih umetnosti u Parizu. Izlagao je u Salonu nezavisnih, a po povratku u Beograd, učestvovao je na prolećnim i jesenjim izložbama Udruženja likovnih umetnika. Međunarodna javnost imala je prilike da vidi njegove najbolje radove na internacionalnim izložbama u Parizu i Briselu i bijenalima u Veneciji, Tokiju i Sao Paolu. Slikao je pejzaže Crne Gore i Pariza, mrtve prirode i figure, a obrađivao je i teme iz nacionalnog eposa. Najpoznatije njegove slike su: "Guslar", "Crnogorski pejzaž", "Kosovski boj" i "Crkva". U poslednjem stvaralačkom periodu se oprobao u apstraktnom slikarstvu, zadržavajući osobeni stil i prepoznatljiv snažan kolorit.
1907-1974
66
21.februar 1974.
U Skupštini SFRJ proglašen novi Ustav za koji je rečeno da je “nova etapa u razvitku socijalističkog samoupravljanja“ a koji će na kraju dovesti do raspada zemlje tokom devedesetih godina XX veka. Država je praktično konfederalizovana, a Srbija dezintegrisana, pretvaranjem njenih pokrajina Kosova i Metohije i Vojvodine u svojevrsne „države u državi“. Po ovom ustavu su sve federalne jedinice i republike i pokrajine praktično dobile status državnosti. Stvorene su države sa velikim ovlašćenjima u jednoj državi koja se samo formalno zvala saveznom i federativnom. Stvoreni su svi uslovi za stvaranje konfederacije koja će se početkom devedesetih raspasti u krvavom građanskom ratu. Sve republike su ovim ustavom postale nacionalne države sa pravom samoopredeljenja i istupanja iz SFRJ. Pokrajine Vojvodina i Kosovo su dobile mnogo veći stepen autonomije i praktično su samo formalno bile u sastavu tadašnje Srbije. Pored republika i one su ravnopravno imale po jedan glas u Predsedništvu SFRJ. Ovim ustavom Pandorina kutija bila je otvorena.
24.februar 1974.
Umro srpski (jugoslovenski) biolog Siniša Stanković, član Srpske akademije nauka i umetnosti, direktor Biološkog instituta. (Rođen: Zaječar/Kraljevina Srbija/Srbija 26.mart 1892. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 24.februar 1974.) Bavio se uporednim istraživanjima porekla i razvića živog sveta balkanskih jezera, strukturom i razvojem njihovih ekosistema. Prirodne nauke studirao je u Beogradu i Grenoblu, a redovni profesor Beogradskog univerziteta postao je 1934. Tokom nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu bio je član rukovodstva NOP Srbije i veći deo rata proveo je kao zatočenik na Banjici. Posle oslobođenja izabran je za predsednika Prezidijuma Narodne skupštine Srbije i uspešno je zastupao interese Jugoslavije na međunarodnim konferencijama. U univerzitetsku nastavu uveo je ekologiju, citologiju, embriologiju, dinamiku razvića, uporednu anatomiju. Neka od dela: "Ohridsko jezero i njegov živi svet" (sinteza njegovih naučnih istraživanja i shvatanja), univerzitetski udžbenici "Uporedna anatomija kičmenjaka", "Ekologija" itd.
Pakistan saopštio da je zvanično priznao Bangladeš (bivši Istočni Pakistan) kao nezavisnu državu.
1892-1974
81
28.februar 1974.
SAD i Egipat posle sedam godina prekida obnovili diplomatske odnose.
Mart 1974
06.mart 1974.
U najtežoj nesreći civilnog vazduhoplovstva ikada, poginulo svih 346 putnika i članova posade avioprevoznika Turkish airlines. Nesreća se dogodila kada se putnički avion tipa Mekdonel Daglas ( McDonnell Douglas ) DC 10 srušio u šumu Ermenonvil u ataru malog sela Fonten-Šali udaljenog oko 45 km severno od Pariza. Do pada aviona je došlo usled tehničkih problema izazvanih kvarom u okviru kargo sekcije aviona, kako su utvrdili francuski istraživači ove tragedije. Oštećeni su kablovi neophodni za bezbedno upravljanje avionom. Tog kobnog dana avion je saobraćao na relaaciji Instambul - London preko Pariza na letu 981. Do Pariza je putovalo 167 putnika i 13 članova posade. Zbog štrajka zaposlenih u aviokompaniji British European Airways ( BEA ) otkazan je njihov redovan let ka Londonu. Mnogobrojni putnici sa tog leta su prebačeni na let 981. Među njima, pored ostalih, najviše je bilo državljana Velike Britanije i Japana. Po padu aviona poginulo je 333 putnika i 13 članova posade. Po ukupnom broju izgubljenih života 346, ova avionesreća se smatra i dalje najvećom u istoriji civilnog vazduhoplovstva.
08.mart 1974.
Otvoren međunarodni aerodrom Šarl de Gol u Parizu. Izgradnja aerodroma je počela 1966.godine kada je dobio prvobitni naziv Severni pariski aerodrom ( Aéroport de Paris Nord (Paris North Airport)). Nalazi se 25 km severno od francuske prestonice. Na dan kada je pušten u funkciju 8.marta 1974. aerodrom je dobio zvanično naziv Šarl de Gol po jednoj od najznačajnijih ličnosti novije francuske istorije , generalu i državniku, čoveku koji je predvodio Slobodnu francusku armiju na strani saveznika u II svetskom ratu, osnivaču Pete Francuske Republike i njenom prvom predsedniku. Aerodrom ima tri terminala. Drugi terminal je u početku korišćen isključivo za potrebe nacionalne aviokompanije Er Frans da bi danas primao letove i drugih kompanija poput prvog terminala. Treći se koristi za čarter letove. Jedan je od četiri aerodroma koji opslužuju Pariz. Najveći je i najznačajniji aerodrom u Francuskoj, drugi u Evropi iza londonskog Hitroua po broju putnika koji su koristili njegove usluge, njih preko 50 miliona godišnje. Ubraja se medju deset najvećih svetskih aerodroma kada su u pitanju brojnost usluženih putnika i obim kargo saobraćaja.
10.mart 1974.
Japanski poručnik Hiro Onade se, posle 29 godina skrivanja u džungli, predao filipinskim vlastima, objasnivši da nije dobio naređenje o povlačenju i da nije znao da je prestao rat SAD i Japana.
12.mart 1974.
Umro srpski (jugoslovenski) pravnik Milan Bartoš, jedan od najistaknutijih srpskih stručnjaka za međunarodno javno pravo, profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, sekretar Srpske akademije nauka i umetnosti. (Rođen: Beograd/Kraljevina Srbija/Srbija 10.novembar 1901. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 12.mart 1974.) Bio je državni savetnik i član mnogih delegacija Jugoslavije na zasedanjima UN. Neka od dela: "Stvarno pravo", "Osnove privatnog prava", "Međunarodno javno pravo" itd.
1901-1974
72
29.mart 1974.
Prve fotografije Merkura snimio američki veštački satelit "Mariner 10".
30.mart 1974.
Prvi kineski putnički avion sleteo u Njujork.
April 1974
01.april 1974.
Počelo emitovanje kultne emisije „Gost Drugog programa Radio Beograda“. Kada je novinar Radio Beograda Miloš Jevtić obavio razgovor sa prvim gostom emisije "Gost Drugog programa" Veliborom Gligorićem, nije ni pretpostavljao de će se ova emisija tako dugo održati na radio talasima. Ovaj serijal razgovora sa uglednim ličnostima iz našeg kulturnog, naučnog ili javnog života ne impresionira samo obimom i dugovečnošću. Reč je o poduhvatu koji ima šire kulturne i civilizacijske dimenzije. Razgovori vođeni u okviru ove emisije pretočeni su u knjige, a tonski snimci predstavljaju ostavštinu za budućnost.
02.april 1974.
U Titogradu (Podgorica) osnovan Univerzitet Crne Gore.
Umro francuski državnik Žorž Pompidu, predsednik Francuske od 1969. do smrti. (Rođen: Monbudif/Francuska 05.jul 1911. - Umro: Pariz/Francuska 02.april 1974.) Šef države postao je posle ostavke Šarla de Gola i uglavnom je sledio ideje slavnog prethodnika. Prethodno je bio profesor u Marselju i Parizu. Sa De Golom je blisko sarađivao od 1945, u međuvremenu je bio direktor Rotšildove banke, šef De Golovog kabineta i član Ustavnog saveta, a od 1962. do 1968. predsednik vlade.
1911-1974
62
15.april 1974.
U Nigeru sa vlasti zbačen predsednik Hamani Diori, koji je vladao od sticanja nezavisnosti te zemlje 1960. Njega je zbacio komandant armije, pukovnik Sejni Kunče.
22.april 1974.
U Beogradu otvorena robna kuća "Beograđanka".
Osnovana Akademija umetnosti u Novom Sadu.
25.april 1974.
U "Revoluciji karanfila" srušena fašistička diktatura u Portugaliji. U Portugaliji je u državnom udaru, poznatom kao "revolucija karanfila", akcijom oružanih snaga bez prolivanja krvi oboren autokratski režim Marsela Kaetana. Tako je okončan period od 48 godina diktature koju je utemeljio Antoniu Salazar. Vlast je preuzela Hunta nacionalnog spasa generala Antonija Ribeira de Spinole, koja je portugalskim kolonijama (zvanično prekomorskim provincijama) priznala pravo na samoopredeljenje, posle višedecenijskog oružanog sukoba.
26.april 1974.
Potpisana Konvencija o zaštiti intelektualne svojine - 26. april se obeležava kao Svetski dan intelektualne svojine.
28.april 1974.
Rođena španska filmska glumica Penelope Kruz Sančez, dobitnica Oskara. (Rođena: Alkobendas/Španija) Rođena je u gradiću Alkobendasu, u pokrajini Madrid. Njena majka, Enkarna Sančez, radila je kao frizerka, a otac - Eduardo Kruz, kao auto-mehaničar. Kaže da je, kao i sva ostala deca čije porodice pripadaju radničkoj klasi, imala srećno i jednostavno detinjstvo. Nije joj bio san da postane glumica - maštala je da se bavi baletom, koji je učila sedam godina. Za glumu je počela da se interesuje kada je imala petnaest godina, videvši jedan film Pedra Almodovara. Na kastingu 1989. godine pobedila je u konkurenciji među 300 devojaka. Time počinje njena karijera. Filmsku karijeru je započela sa svega osamnaest godina, ulogom u filmu Šunka, šunka, da bi svetsku slavu stekla dramom Vrati se. Dobitnica je Oskara za najbolju sporednu glumicu za ulogu u filmu Ljubav u Barseloni. Time je postala prva Španjolka, koja je dobila ovu nagradu. Penelope Kruz se zabavljala sa Tomom Kruzom i Metjuom Mekonahijem, pre nego što se 2010. godine udala za Havijera Bardema, sa kojim se zabavljala od 2007. godine. Dizajnira nakit i torbe za jednu japansku modnu kuću, a bila je zaštitno lice kompanija „Loreal“ i „Mango“. Nekoliko godina je na različitim sajtovima birana za najlepšu ženu sveta (2008. godina na sajtu „AskMen“). Godinama se bavi humanitarnim radom. Volontirala je u Ugandi i Indiji, gde je osnovala fondaciju za podršku nezbrinutim devojkama.
Maj 1974
03.maj 1974.
Umrla Ljubica Janković, srpski (jugoslovenski) etnomuzikolog - sa sestrom Danicom prikupila i zabeležila oko 900 narodnih igara s melodijama kao i mnoštvo običaja, što je publikovano u zajedničkom sedmotomnom delu "Narodne igre". (Rođena: Aleksinac/Kraljevina Srbija/Srbija 14.jun 1894. - Umrla: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 03.maj 1974.) Bila je saradnik Etnografskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti i član više međunarodnih ustanova za izučavanje narodne kulture.
1894-1974
79
06.maj 1974.
Zapadnonemački kancelar Vili Brant podnosi ostavku zbog špijunske afere. Brant je bio član Socijaldemokratske partije Nemačke od 1948.godine. Imao je veoma bogatu političku karijeru. Od 1956. do 1966. bio je gradonačelnik Zapadnog Berlina u vreme zategnutih hladnoratovskih odnosa kada je izgradjen i Berlinski zid. Od 1966. do 1969. je obavljao funkciju vice-kancelara i ministra inostranih poslova da bi 1969. preuzeo dužnost kancelara vlade Savezne Republike Nemačke. Brant je dobitnik Nobelove nagrade za mir 1971.godine zbog svog rada na poboljšanju odnosa sa Demokratskom Republikom Nemačkom, Poljskom, Sovjetskim Savezom i ostalim državama Istočnog komunističkog bloka u vreme Hladnog rata. Njegova “istočna politika” izazvala je mnogo nezadovoljstva u Zapadnoj Nemačkoj gde su je neki smatrali čak “veleizdajničkom”. Pojedini članovi koalicije zahvaljujući kojoj je Brant sastavio vladu, neslažući se sa njegovim približavanjem komunističkim zemljama su prešli u suparnički politički tabor. Tokom 1973.godine zapadnonemačka kontraobaveštajna služba je otkrila da je Ginter Gijom bliski saradnik Vili Branta, istočnonemački špijun. Od Branta koji je obavešten o ovom otkriću je zatraženo da sarađuje i nastavi sa uobičajenim obavljanjem svoje funkcije, sa čim se on složio. Gijom je uhapšen 24.aprila 1974.godine. U isto vreme pojavila se informacija u dnevnim novinama da je Brant imao ljubavnu vezu sa znatno mlađom ženom od sebe. Kampanja vođena protiv kancelara od strane njegovih političkih protivnika bila je očito toliko žestoka da je Brant pomišljao i na samoubistvo. Napisao je i oproštajno pismo. Zbog velikog pritiska koji je vršen na njega Vili Brant je podneo ostavku na mesto saveznog kancelara. Zamenio ga je član njegove Socijaldemokratske partije Helmut Šmit.
16.maj 1974.
Socijaldemokrata Helmut Šmit postao kancelar Zapadne Nemačke posle ostavke Vilija Branta.
17.maj 1974.
U tri eksplozije automobila-bombi u centru Dablina poginulo 32 ljudi.
18.maj 1974.
Indija izvršila prvu nuklearnu probu u pustinji u Radžastanu, postavši šesta zemlja u svetu koja je izvela nuklearnu eksploziju.
19.maj 1974.
Tesnom većinom Valeri Žiskar d' Esten pobedio Fransoa Miterana na predsedničkim izborima u Francuskoj.
24.maj 1974.
Umro američki pijanista, kompozitor i šef orkestra afroameričkog porekla Edvard Kenedi “Djuk” Elington, jedan od najznačajnijih muzičara u istoriji džeza. (Rođen: Vašington/Okrug Kolumbija/SAD 29.april 1899. - Umro: Njujork/Njujork/SAD 24.maj 1974.) Orkestar koji je osnovao 1926. postao je uzor orkestrima džez muzike širom sveta. Studirao je slikarstvo, ali je uporedo svirao klavir po noćnim klubovima. Za profesionalnu muzičku karijeru opredelio se 1919. Četiri godine kasnije postaje poznat sa svojim sastavom "Vašington dens" i od tada njegova slava ne prestaje. Napisao je više od 1.500 kompozicija koje se odlikuju bogatom invencijom, nepresušnom maštom i osećajem za specifičan stil. Za razliku od drugog velikana džeza Luisa Armstronga, Elington je posvetio više pažnje komponovanju i traženju specijalnih orkestarskih boja nego improvizaciji. Inspirisao se životom svoga naroda kome je i posvetio najviše kompozicija. Najpoznatija među njima "Crno, mrko i bež" govori o tome kako se vremenom menjala boja crnaca dovedenih iz Afrike u Ameriku. U kompoziciji "Nju Orleans džez sviti" u pet stavova, opevao je najpoznatije stvaraoce džeza. Pisao je i muziku za filmove, a nastupao je i kao pijanista uz simfonijske orkestre.
1899-1974
75
Jun 1974
02.jun 1974.
Krunisan kralj Butana Đig Singi Vangčuk (18) - postao najmlađi monarh u svetu.
07.jun 1974.
U Ivanjici puštena u rad prva zemaljska satelitska stanica u Jugoslaviji za međukontinentalne telefonske linije i TV programe. Stanica je potpuno uništena bombardovanjem iz vazduha u proleće 1999. tokom agresije NATO na SRJ, odnosno Srbiju i Crnu Goru.
09.jun 1974.
Umro gvatemalski pisac Migel Anhel Asturijas, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1967. klasik realizma u latinoameričkoj prozi. (Rođen: Gvatemala/Gvatemala 10.oktobar 1899. - Umro: Madrid/Španija 09.jun 1974.) Romanopisac i pripovedač magičnog realizma, bio je pod uticajem nadrealizma. Međutim, ubrzo pokazuje veliko interesovanje za indijansku mitologiju, sopstvenu domovinu, život seljaka pod kolonijalnim jarmom, što se može videti još u samim naslovima njegovih dela. Prikazao je potresnu bedu u svojoj otadžbini i ispisao snažnu optužnicu protiv latinoameričkih diktatura i dominacije multinacionalnih kompanija. Dela: "Gospodin predsednik", "Gvatemalske legende", "Kukuruzni ljudi", "Uragan", "Zeleni papa", "Oči pokopanih", "Vikend u Gvatemali". Rođen je u doba diktature Estrade Kabrere u čije vreme u Gvatemalu dolazi United Fruit Company. Bio je svedok progona, čak i u sopstvenoj porodici, što je ostavilo dubok i neizbrisiv trag koji se ogleda od samog početka njegove književne karijere u averziji prema apsolutnoj moći.
1899-1974
74
18.jun 1974.
Umro Georgij Konstantinovič Žukov, sovjetski (ruski) maršal i vojskovođa. (Rođen: Strelkovka/Ruska Imperija/Rusija 01.decembar 1896. - Umro: Moskva/Sovjetski Savez/Rusija 18.jun 1974.) Rođen je u seoskoj porodici u Strelkovki, rejon Malojaroslavec, Kaluška gubernija (sada Žukovo). Poslat je u Moskvu da izuči zanat, a 1915. biva regrutovan u rusku vojsku, gde je služio u puku kao redov. Tokom Prvog svetskog rata, Žukov je odlikovan Krstom Svetog Đorđa dva puta i unapređen u čin podoficira za iskazanu hrabrost u bici. Pristupa partiji boljševika posle Oktobarske revolucije, i njegovo poreklo iz siromašne porodice tada mu postaje prednost. Bio je sovjetski vojskovođa, maršal Sovjetskog Saveza i ministar odbrane Sovjetskog Saveza od 1955. do 1957. godine. Jedan je od najuspešnijih komandanata u Drugom svetskom ratu. Pod njegovom komandom, Crvena armija je izvojevala važne pobede u bitkama za Moskvu, Staljingrad, Lenjingrad, Belorusiju i Berlin. Četvorostruki je Heroj Sovjetskog Saveza, Heroj Narodne Republike Mongolije, nosilac Ordena pobede i mnogih drugih sovjetskih i stranih odlikovanja. Posle Drugog svetskog rata, zapao je u Staljinovu nemilost, a nakon njegove smrti podržao je Nikitu Hruščova u obračunu sa antipartijskom grupom (Molotov, Maljenkov i Kaganovič). Godine 1957. zbog neslaganja s Nikitom Hruščovim isključen je Centralnog komiteta KPSS-a i smenjen sa svih vojnih funkcija, a 1958. je prebačen u rezervu i penzionisan. Posle Hruščova, 1964. godine, novo rukovodstvo vratilo ga je u milost, ali ne i na vlast. Ostao je popularna ličnost u Sovjetskom Savezu sve do smrti. Žukov je nosilac brojnih odlikovanja. Između ostalog, četiri puta je bio proglašen herojem Sovjetskog Saveza; pored njega, samo je još Leonid Brežnjev bio četiri puta heroj. Žukov je jedan od tri nosioca dupla Ordena Pobede. Između ostaloga odlikovan je Jugoslovenskim Ordenom slobode i američkom Legijom za zasluge.
1896-1974
77
29.jun 1974.
Marija Estela Isabelita de Peron proglašena predsednikom Argentine, pošto je njen suprug Huan Peron teško oboleo.
Veliko klizište, koje se iznenada pokrenulo oko 160 kilometara istočno od Bogote u Kolumbiji, usmrtilo više od 250 ljudi.
30.jun 1974.
Ubijena Alberta King majka Martina Lutera Kinga, šest godina nakon njegovog ubistva. (Rođena: Atlanta/Džordžija/SAD 13.septembar 1904. - Umrla: Atlanta/Džordžija/SAD 30.jun 1974.) Ubijena je tokom molitve u crkvi. Martin Luter King je bio lider američkih Crnaca u borbi za ravnopravnost i dobitnik Nobelove nagrade za mir 1964.godine.
Čuveni sovjetski, odnosno ruski baletski igrač Mihail Barišnjikov prebegao na Zapad napustivši ansambl Boljšoj teatra tokom turneje u Kanadi.
1904-1974
69
Jul 1974
01.jul 1974.
Umro argentinski predsednik Huan Domingo Peron u Buenos Airesu u 79 godini života. (Rođen: Lobos/Argentina 08.oktobar 1895. - Umro: Olivos/Argentina 01.jul 1974.) Bio je argentisnki predsednik u dva mandata, pukovnik argentinske armiije, osnivač i vođa peronističkog pokreta. Huan Peron je rođen 8. oktobra 1895. godine u farmerskoj porodici u blizini grada Lobos u provinciji Buenos Aires. Upisao je vojnu akademiju u šesnaestoj godini života i veoma brzo napredovao. Krajem tridesetih godina XIX veka bio je odaslan kao vojni posmatrač u neke evropske zemlje među kojima je bila i Jugoslavija. Peron je boraveći u Evropi razvio sklonost prema fašizmu zbliživši se sa italijanskim vođom Musolinijem. Učestvovao je u vojnom udaru protiv argetinske vlade Ramona Kastilja da bi u pučističkoj vlasti ostao do oktobra 1945. godine kada se razilazi sa dojučerašnjim istomišljenicima koji ga hapse. Biva veoma brzo pušten nakon masovnih sindikalnih demonstracija organizovanih pod jakim uticajem Eve Duarte popularne u narodu pogotovo među radnicima, koja će mu potom postati supruga. Peron pobeđuje na predsedničkim izborima februara 1946. godine dobivši 56% glasova izašlih na izbore. Predsednička kampanja je protekla u znaku represije na liberalnu opoziciju od strane policije i vojske. Peron će ostati na predsedničkoj funkciji do 1955. godine kada je zbačen vojnim udarom bežeći najpre u Paragvaj a potom u Španiju. U više od devet godina predsedničkog mandata uz svesrdnu pomoć svoje popularne supruge Evite Peron predvodio je politički pravac koji je dobio naziv po njemu peronizam. Opisao ga je kao ideologiju koja balansira između komunizma i kapitalizma. Sprovodio je nacionalizaciju u zemlji potiskujući uticaj stranih kompanija pogotovo britanskih i američkih i davao velike socijalne i ekonomske povlastice radničkoj klasi i najsiromašnijin slojevima stanovništva. Osamnaest godina nakon što je svrgnut vojnim udarom iz 1955.godine, obnovljena je demokratija u Argentini.
1895-1974
78
Na predsedničkim izborima marta 1973. godine Huan Peron biva ponovo izabran za predsednika što i nije bilo iznenađenje pošto je svih prethodnih godina uživao veliku popularnost svojih mnogobrojnih pristalica. Drugi mandat mu je trajao nešto više od godinu dana. Umro je 1. jula 1974. godine u 79 godini života u Buenos Airesu neuspevši da pomiri do krvi suprostavljene leve i desne frakcije svojih pristalica što će prouzrokovati uspostavljanje vojne hunte u Argentini marta 1976. godine.
02.jul 1974.
Postignut sporazum Sovjetskog Saveza i SAD o ograničavanju podzemnih nuklearnih proba, objavili lideri dveju super sila Leonid Brežnjev i Ričard Nikson u Moskvi.
09.jul 1974.
Rođen srpski glumac Nikola Đuričko. (Rođen: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija) Diplomirao glumu na FDU. Godine 1994, kao student, postaje stipendista Jugoslovenskog dramskog pozorišta, a stalni član 2002. godine. Podjednako aktivan na filmu, televiziji i u pozorištu, prvu zapaženiju ulogu ostvario je 1989. godine u filmu Poslednji krug u Monci. Osvojio je nagradu Zorana Radmilovića (2011), nagradu Miloša Žutića (2015) i nagradu za najboljeg glumca na FEST-u (2021). Rođen je u Beogradu kao sin Nikole, pilota, i Mile, zdravstvenog radnika. Unuk je glumice Tomanije Đuričko i brat glumca Đorđa Đurička. Spada među najpoznatije srpske glumce. Preselio se u SAD. Nikola je igrao neverovatan niz likova u više od 100 domaćih i međunarodnih filmova i TV serija i to u bliskoj saradnji sa talentima sa A liste, uključujući glumce kao što su Džefri Raš, Anđelina Džoli, Bred Pit, Šon Bin, Lili Kolins, Lukas Has, Armand Asante i drugi. Režirao je nekoliko epizoda TV serije Žigosani u reketu, nekoliko kratkih filmova, muzičkih spotova i pozorišnu predstavu U Edenu na Istoku, odigranu više od 70 puta na scenama pozorišta u Srbiji, regionu i inostranstvu. Napisao je i režirao stendap šou Sve što ste hteli da znate o Džoniju a niste smeli da ga pitate koji sa uspehom izvodi po celom svetu. Autor je knjige Dogodovštine jednog Džonija za koju je dobio Nagradu za najbolju knjigu u oblasti dečje književnosti na Međunarodnom sajmu knjiga u Novom Sadu, 2019. godine. Dobitnik je i Nagrade za borbu protiv diskriminacije, za izuzetan doprinos u borbi protiv diskriminacije u Srbiji u 2009. godini.
15.jul 1974.
Na Kipru u državnom udaru svrgnut predsednik arhiepiskop Makarios III od strane oficira iz Grčke i pripadnika kiparske Nacionalne garde, na podsticaj vojne vlade Grčke. Makarios je uspeo da izađe iz opkoljene predsedničke palate i privremeno napusti Kipar. Udar je izazvao veliku međunarodnu napetost i zaoštrio odnose Grčke i Turske, što je Ankara iskoristila da već 20.jula 1974. – pod izgovorom “zaštite” turske zajednice na tom mediteranskom ostrvu – iskrca trupe koje su okupirale trećinu Kipra.
19.jul 1974.
Španski diktator Francisko Franko privremeno zbog bolesti predao vlast princu Huanu Karlosu, koji je 1975. posle Frankove smrti, postao kralj Španije.
20.jul 1974.
Turska armija počela invaziju na Kipar, pod izgovorom zaštite turske nacionalne zajednice, posle koje je na trećini tog mediteranskog ostrva formirana samoproklamovana "Turska Republika Severni Kipar".
23.jul 1974.
Okončana sedmogodišnja vojna uprava u Grčkoj. Grčka vojna vlada je saopštila da će vlast predati civilima i pozvala je Konstantina Karamanlisa da se vrati iz izbeglištva u Parizu i formira vladu.
24.jul 1974.
U Grčkoj obrazovana prva civilna vlada posle sedmogodišnje vladavine vojne uprave u toj zemlji. Vladu je obrazovao Konstantin Karamanlis. Saopštena je opšta amnestija za sve političke zatvorenike.
Umro engleski fizičar Džejms Čedvik, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1935, koji je 1932. otkrio neutron. (Rođen: Bolington/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 20.oktobar 1891. - Umro: Kembridž/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 24.jul 1974.) Studirao je u Mančesteru i Kembridžu. Posle Prvog svetskog rata Čedvik se vratio u Kembridž, gde je radio sa Ernestom Raderfordom na istraživanju emisije gama zraka iz radioaktivnih materijala. Osim toga proučavao je i transmutaciju elemenata, na taj način da ih je bombardovao alfa česticama. Istraživao je atomsko jezgro. Tokom 1932. napravio je fundamentalno naučno otkriće. Otkrio je česticu u atomskom jezgru, koja će postati poznata kao neutron. Čedvikovo otkriće je pripremilo teren za otkriće fisije urana 235 i za stvaranje atomske bombe. Nemački naučnik Hans Falkenhagen je otkrio neutron u isto vreme kad i on, ali se bojao da objavi taj rezultat. Čedvik mu je ponudio da deli Nobelovu nagradu sa njim, ali Falkenhagen je odbio tu počast. Čedvikovo otkriće neutrona je predstavljalo malu revoluciju, jer je omogućilo da se stvaraju elementi teži od uranijuma. Njegovo otkriće je inspirisalo Enrika Fermija da otkrije nuklearne reakcije sa sporim neutronima (termalnim neutronima), a Lizu Majtner da otkrije nuklearnu fisiju. U Drugom svetskom ratu od 1943. do 1945. kao glavni britanski instruktor radio je na “Menhetn projektu” u Los Alamosu u SAD u okviru koga su razvijene atomske bombe bačene na Hirošimu i Nagasaki..
1891-1974
82
30.jul 1974.
Turska, Grčka i Velika Britanija potpisale su sporazum o prekidu vatre na Kipru. Do borbenih dejstava je došlo nakon što su se turske trupe iskrcale na tom mediteranskom ostrvu 1973. da bi sprečile ujedinjenje Kipra sa Grčkom, što je bila težnja većine kiparskih Grka od sticanja nezavisnosti 1960. Do tada to ostrvo je bilo britanska kolonija.
31.jul 1974.
Stupio na snagu sporazum o prekidu vatre između Turske i Grčke na ostrvu Kipar.
Avgust 1974
05.avgust 1974.
Predsednik SAD Ričard Nikson javno priznao, predajući magnetofonske trake istražnom sudiji, da je učestvovao u prikrivanju "Afere Votergejt".
08.avgust 1974.
Predsednik SAD Ričard Nikson saopštio da će podneti ostavku zbog optužbi da je umešan u aferu “Votergejt”. Ostavku je podneo sledećeg dana postavši tako prvi američki predsednik prinuđen na takav korak.
09.avgust 1974.
Zbog umešanosti u aferu "Votergejt" predsednik SAD Ričard Nikson podneo ostavku, a zakletvu kao novi šef države položio je dotadašnji potpredsednik Džerald Ford.
19.avgust 1974.
Ambasador SAD na Kipru Rodžer Dejvis ubijen tokom antiameričkih demonstracija u Nikoziji.
26.avgust 1974.
Umro američki pilot Čarls Ogastas Lindberg - prvi preleteo Atlantski okean. (Rođen: Detroit/Mičigen/SAD 04.februar 1902. - Umro: Kipahulu/Havaji/SAD 26.avgust 1974.) Avionom “Duh Sent Luisa“ u maju 1927. preleteo je za 33 časa i 32 minuta 5.856 kilometara od Njujorka do Pariza, što je pravi podvig jer tada nije bilo ni radara ni sigurnih radio veza. Posle otmice i ubistva njegovog sina Čarlsa 1932, u SAD je donesen tzv. Lindbergov zakon, kojim je za otmicu predviđena smrtna kazna. Po dolasku na vlast Adolfa Hitlera u Nemačkoj, javno je ispoljavao simpatije za nacizam i protivio se ulasku SAD u Drugi svetski rat protiv Sila osovine.
1902-1974
72
Septembar 1974
04.septembar 1974.
SAD su kao poslednja zapadna zemlja uspostavile diplomatske odnose sa Istočnom Nemačkom.
10.septembar 1974.
Portugal priznao nezavisnost Portugalske Gvineje – Gvineje Bisao na osnovu sporazuma postignutog u Alžiru. Gvineja Bisao je vekovima bila portugalska kolonija. Postala je suverena država pod vođstvom predsednika Luisa Kabrala.
12.septembar 1974.
U Etiopiji komunistička vojna hunta zbacila sa vlasti cara (negus) Haila I Selasija, koji je vladao od 1928, kad je posle smrti Menelika II imenovan za regenta i kralja. Za cara je krunisan 1930. iz zemlje je izbegao 1936, godinu dana posle agresije Italije, a vlast je povratio 1941. Godinu dana posle zbacivanja zadavljen je u zatočeništvu, a vojna hunta je izdala lažno saopštenje o prirodnoj smrti bivšeg monarha. Što je bila posledica činjenice da je ubijeni vladar bio popularan kao simbol uspešne borbe za slobodu. Iza državnog udara stajala je istočnonemačka tajna policija ŠTAZI.
21.septembar 1974.
Umro američki filmski glumac Volter Brenan, verovatno najčuveniji epizodista svetske kinematografije, prvi glumac dobitnik tri Oskara. (Rođen: Lin/Masačusets/SAD 25.jul 1894. - Umro: Oksnard/Kalifornija/SAD 21.septembar 1974.) Glumio je u više od 100 filmova. Neki od njih su: „Zapadnjak“, „Narednik Jork“, „Frankenštajnova nevesta“, „Kentaki“, „Crvena reka“, „Rio Bravo“ itd. Pohađao je koledž u Kembridžu, Masačusets, studirajući inženjerstvo. U školi se zainteresovao za glumu i nastupao u školskim predstavama. Radio je na raznim poslovima kao što su službenik u banci i kao drvoseča. Gostovao je u malim muzičkim komedijskim kompanijama pre nego što je stupio u vojsku 1917. Posle ratne službe otišao je u Gvatemalu i uzgajao ananas, a zatim je emigrirao u Los Anđeles, gde je špekulisao nekretninama. Nekoliko poslova kao filmski statist pojavilo se na njegovom putu počevši od 1923. godine, a zatim i kao kaskader. Na kraju je ostvario govorne uloge, prelazeći od bitnih delova do značajnih sporednih delova u mnoštvu igranih i kratkih tema između 1927. i 1938. Mogao je da igra sofisticirane biznismene, prevarante, lokalne jaremane, krave i vojne oficire sa očiglednom jednakom lakoćom. Nesreća 1932. koštala ga je većine zuba, a najčešće je viđan u ekscentričnim ruralnim krajevima, često igrajući likove mnogo starije od njegovih stvarnih godina. Njegova karijera nikada nije opala. Umro je od emfizema, omiljena figura u filmovima i televiziji, meta nebrojenih komičnih impresionista i jedan od najboljih i najplodnijih glumaca svog vremena.
1894-1974
80
22.septembar 1974.
Saopšteno da je u uraganu u centralnoameričkoj državi Honduras poginulo oko 5.000 ljudi.
Oktobar 1974
20.oktobar 1974.
Beograd odlikovan Ordenom narodnog heroja.
24.oktobar 1974.
Umro ruski (sovjetski) violinista i dirigent David Fjodorovič Ojstrah, jedan od najvećih majstora violine u XX veku. (Rođen: Odesa/Ruska Imperija/Ukrajina 30.septembar 1908. - Umro: Amsterdam/Holandija 24.oktobar 1974.) U rodnoj Odesi završio je konzervatorijum. Ojstrah, jedan od najvećih virtuoza na violini, bio je među prvim sovjetskim umetnicima koji su dobili značajna međunarodna priznanja: nagradu na Međunarodnom takmičenju u Poljskoj 1935, a 1937. u Briselu i poznatu nagrada "Izaj". Njegovu interpretaciju odlikovali su briljantna tehnika, lepi, kultivisani ton i izgrađen pogled na stilsko tumačenje dela. U bogatom repertoaru sa podjednakim afinitetom izvodio je dela violinske literature baroka, klasike, romantizma, kao i dela savremenih sovjetskih kompozitora. David Ojstrah se bavio i pedagogijom i odgajio je čitavu plejadu sovjetskih violinista.
1908-1974
66
Novembar 1974
11.novembar 1974.
Rođen američki filmski glumac i producent Leonardo Dikaprio. (Rođen: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države) Malo glumaca na svetu ima tako raznoliku karijeru kao Leonardo Dikaprio. Dikaprio je prošao put od relativno skromnih početaka sporednih uloga da bi na kraju postao vodeći čovek u holivudskim blokbasterima, koje su snimili međunarodno poznati reditelji kao što su Martin Skorseze i Kristofer Nolan. Leonardo Vilhelm Di Kaprio je rođen kao jedino dete Irmelin Di Kaprio (rođena Indenbirken) i bivšeg strip crtača Džordža Di Kaprija. Njegov otac je italijanskog i nemačkog porekla, a majka nemačkog, ukrajinskog i ruskog porekla. Njegovo srednje ime, „Vilhelm“, bilo je ime njegovog dede po majci. Glumačku karijeru je započeo devedesetih godina prošlog veka nastupajući u reklamama i sapunicama. Međunarodnu slavu stiče glavnom ulogom u ljubavnom filmu Titanik iz 1997. režisera Džejmsa Kamerona, koji je u to vreme bio film sa najvećom zaradom u istoriji kinematografije. Vlasnik je producentske kompanije Appian Way Productions. Često sarađuje sa režiserom Martinom Skorsezeom i do sada je nastupio u pet njegovih filmova. Kao posvećenog filantropa i borca za očuvanje životne sredine pohvalile su ga organizacije za zaštitu životne sredine. Šest puta je nominovan za nagradu Oskar - za najboljeg glumca u glavnoj ulozi u filmovima Avijatičar (2004), Krvavi dijamant (2006), Vuk sa Vol Strita (2013), Povratnik (2015) i Bilo jednom u Holivudu (2019) te za najboljeg glumca u sporednoj ulozi u filmu Šta izjeda Gilberta Grejpa (1994). Takođe, šest puta je bio nominovan za nagradu BAFTA, a trinaest puta za nagradu Zlatni globus. Za ulogu Hjua Glasa u filmu Povratnik dobio je nagradu Oskara, BAFTU i Zlatni globus za najboljeg glumca u glavnoj ulozi. Takođe, još dva puta je dobio Zlatni globus — za najboljeg glavnog glumca u drami za ulogu Hauarda Hjuza u filmu Avijatičar, i za najboljeg glavnog glumca u komediji ili mjuziklu za ulogu Džordana Belforta u filmu Vuk sa Vol Strita. Bio je nominovan i za nagrade Satelit, Nagradu Udruženja filmskih glumaca i Saturn.
12.novembar 1974.
Zbog politike aparthejda, Južna Afrika suspendovana iz Generalne skupštine UN.
13.novembar 1974.
Umro italijanski filmski režiser i glumac Vitorio de Sika, jedan od tvoraca neorealizma. (Rođen: Sora/Kraljevina Italija/Italija 07.jul 1901. - Umro: Neji na Seni/Francuska 13.novembar 1974.) Filmovi: "Čistači obuće", "Kradljivci bicikala", "Stanica Termini", "Ćoćara", "Umberto D.", "Vrt Finci Kontinijevih". Rođen je u Sori u Laciju, kao sin napuljskih roditelja. Odgojen u siromaštvu, De Sika je započeo karijeru kao pozorišni glumac ranih 1920-ih. Započeo je kao pozorišni i filmski glumac, a režijom je počeo da se bavi 1940. godine. Bitno je doprineo razvoju italijanskog neorealizma. U svojim delima prikazivao je stvarnost posleratne Italije, temeljeći svoj pristup na gotovo dokumentarističkom poniranju u život. Njegovi filmovi oslikani su humanizmom i dubokim saosećanjem sa radničkom klasom. Četiri filma koje je režirao osvojila su Oskara: Čistači cipela i Kradljivci bicikla (počasni), dok su Juče, danas i sutra i Vrt Finci-Kontinijevih osvojili Oskar za najbolji film na stranom jeziku. Veliki kritički uspeh Čistača cipela (prvi strani film koji je tako nagradila Akademija filmskih umetnosti i nauka) i Kradljivci bicikla pomogli su da se uspostavi stalna nagrada za najbolji strani film. Ova dva filma smatraju se delom kanona klasičnog filma. Njegova strast prema kockanju bila je dobro poznata. Zbog toga je često gubio velike sume novca i prihvatao posao koji ga inače ne bi zanimao. Vitorio de Sika je umro nakon operacije usled raka pluća u bolnici Neji na Seni u Parizu.
1901-1974
72
17.novembar 1974.
Prvi skupštinski izbori u Grčkoj posle više od 10 godina i sedmogodišnje vojne uprave okončani uverljivom pobedom Nove demokratije Konstantina Karamanlisa.
20.novembar 1974.
U prvom udesu putničkog aviona tipa "Boing 747", koji se srušio posle poletanja sa aerodroma u glavnom gradu Kenije Najrobiju, u letilici zapadnonemačke kompanije "Lufthanza" poginulo 59 ljudi.
21.novembar 1974.
.jpg){kind=small}
U eksplozijama koje je u dva bara u engleskom gradu Birmingem podmetnula Irska republikanska armija ubijena 21 osoba.
22.novembar 1974.
Generalna skupština UN izglasala status posmatrača za Palestinsku oslobodilačku organizaciju (PLO).
24.novembar 1974.
Predsednik SAD Džerald Ford i sovjetski vođa Leonid Brežnjev postigli u Vladivostoku privremeni sporazum o ograničenju ofanzivnog strateškog nuklearnog oružja.
25.novembar 1974.
Velika Britanija stavila van zakona Irsku republikansku armiju, zbog terorizma, četiri dana posle podmetanja eksploziva u dva paba u Birmingemu. Tom prilikom poginulo je 21 lice.
Umro burmanski diplomata U Tant, generalni sekretar Ujedinjenih nacija od 1961. do 1971. (Rođen: Pantanau/Britanska Burma/Mjanmar 22.januar 1909. - Umro: Njujork/Njujork/SAD 25.novembar 1974.) Školovanje je završio u Rangunu, gde je došao do zvanja rektora na Univerzitetu u Rangunu. Zatim je prešao na mesto ministra informisanja Burme. Godine 1957. je postao ambasador Burme u Ujedinjenim nacijama. Na mestu generalnog sekretara odslužio je dva mandata. Tokom svog mandata suočavao se nizom dramatičnih događaja poput kongoanske, berlinske i kubanske krize, rata u Vijetnamu, sukoba na Bliskom istoku i rata Indije i Pakistana.
.jpg)
1909-1974
65
27.novembar 1974.
Emitovana prva emisija "Kocka, kocka, kockica" TV Beograd.
Decembar 1974
01.decembar 1974.
Poginule 92 osobe u američkom avionu tipa “Boing 727” koji se srušio u blizini Vašingtona.
Umro mađarski pisac Lajoš Zilahi, veoma plodan i popularan, jedan od vodećih, najčitanijih proznih mađarskih autora dvadesetog veka. (Rođen: Nađsalonta/Austro-Ugarska monarhija/Rumunija 27.mart 1891. - Umro: Novi Sad/SFR Jugoslavija/Srbija 01.decembar 1974.) Živeo je u emigraciji posle 1948, najviše u SAD, a umro je 1974. u Sremskoj Kamenici kod Novog Sada. Dela: romani i pozorišni komadi "Samrtno proleće", "Ararat", "Kad duša zamre", "Voda nešto nosi", "Duša povratnica", "Sunce sija", "Drveni tornjevi", "Sibir", "General", "Razbesneli anđeli", "Purpurni vek", "Zarobljenici". Studirao je pravo na Univerzitetu u Budimpešti pre nego što je poslat na Istočni front tokom Prvog svetskog rata, gde je bio ranjen. Posle ranjavanja 1916. je napustio front i od tada radio kao novinar. O svojim iskustvima sa ratišta potresno svedoči u romanu „Zarobljenici“. Njegovo najpoznatije delo je „Ararat“, deo trilogije, a najpotresnije „Samrtno proleće“. Njegovim delima provejava duh aristokratske Mađarske, odnosno Austrougarske, a izuzetno živim opisima uspeva da gane čitaoca. Krajem pedesetih je često boravio u Novom Sadu gde je kupio kuću. Samo jednom, 1973. godine je posetio Budimpeštu. Planirao je da se vrati u Mađarsku, ali ga je smrt u tome sprečila.
1891-1974
83
04.decembar 1974.
Pad holandskog aviona "DC-8" u blizini glavnog grada Šri Lanke (bivši Cejlon) Kolomba, nije preživeo niko od putnika i članova posade, njih 191.
07.decembar 1974.
Kiparski predsednik, arhiepiskop Makarios III trijumfalno dočekan na Kipru, koji je napustio 15.jula 1974. posle državnog udara. Prevrat na Kipru organizovali su grčki oficiri, ali nisu uspeli da zadrže vlast.
08.decembar 1974.
Grci referendumom odlučili da Grčka postane republika, čime je ukinuta monarhija uspostavljena 1832.
10.decembar 1974.
Osnovan Evropski savet Evropske zajednice. Odluku o osnivanju su doneli predsednici država i vlada devet članica EZ u Parizu. U sastav Evropskog saveta ulaze šefovi država i vlada država članica kao i predsednik Evropske komisije potpomognut ministrima spoljnih poslova i jednim članom Komisije. U pravnom smislu Evropski savet nije organ EZ već će kasnije Ugovorom iz Mastrihta iz 1993. godine biti okarakterisan kao telo smešteno u odeljak o “zajedničkim odredbama” Ugovora o EU koje daje impulse Evropskoj uniji potrebne za njen razvoj i koje odredjuje opšte političke ciljeve. Ovo telo zaseda najmanje dva puta a u praksi i tri do četiri puta godišnje. Prvo zasedanje Evropskog saveta održano je u Dablinu 10-11. marta 1975. godine.
14.decembar 1974.
Umro američki novinar Volter Lipman, dobitnik dve Pulicerove nagrade za novinarstvo, koji je tokom 60 godina pisanja stekao ugled jednog od najboljih spoljnopolitičkih komentatora. (Rođen: Njujork/Njujork/SAD 23.septembar 1889. - Umro: Njujork/Njujork/SAD 14.decembar 1974.) Njegovu rubriku „Danas i sutra“ objavljivalo je 250 listova u SAD i 25 listova u drugim zemljama. Napisao je više publicističkih dela, uključujući i „Javno mnjenje“. Američki pisac, reporter i politički komentator poznat po tome što je među prvima predstavio koncept Hladnog rata, uveo pojam stereotip u modernom psihološkom značenju i kritikovao medije i demokratiju u njegovoj kolumni u novinama i nekoliko knjiga, naročito u knjizi Javno mnjenje iz 1922. godine. Njegovi stavovi u vezi sa ulogom novinarstva u demokratiji suprotstavljeni su istorijskim zapisima Džona Djuija u onome što je retrospektivno nazvano debatom Lipman-Djui. Lipman je osvojio dve Pulicerove nagrade, jedna za njegovu sindikalnu novinsku kolumnu „Danas i sutra” i jedna za njegov intervju Nikite Hruščova iz 1961. godine. Takođe je bio hvaljen sa titulama koje su varirale od „najuticajnijeg” novinara 20. veka, do „oca savremenog novinarstva. Majkl Šudson piše da je Džejms V. Keri smatrao knjigu Javno Mnjenje, Valtera Lipmana, „osnivačkom knjigom modernog novinarstva”, kao i „osnivačkom knjigom američkih medijskih studija”. Lipman je bio neformalni savetnik nekoliko predsednika. Predsednik Lindon Džonson je 14. septembra 1964. godine dodelio Lipmanu Predsedničku medalju slobode. Kasnije je imao prilično poznati sukob sa Džonsonom zbog njegovog vođenja Vijetnamskog rata koji je Lipman veoma kritikovao.
1889-1974
85
20.decembar 1974.
Umro srpski (jugoslovenski) vajar Risto Stijović, član Srpske akademije nauka i umetnosti, umetnik fine linije i plemenite materije. (Rođen: Podgorica/Kneževina Crna Gora/Crna Gora 08.oktobar 1894. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 20.decembar 1974.) Studije je počeo na Umetničkoj školi u Beogradu, a posle prelaska preko Albanije u Prvom svetskom ratu dospeo je sa srpskom vojskom na Krf, odakle je otišao u Marsej, zatim u Pariz, gde je studirao i izlagao. Izgradio je karakterističan izraz zasnovan na zatvorenim uprošćenim volumenima, sa tematikom ženskog akta ili portreta i iskazao posebnu sklonost obradi retkog i skupocenog drveta. Autor je mnogih spomenika, izvanredno stilizovanih životinja i ptica u kamenu, bronzi i drvetu.
1894-1974
80
28.decembar 1974.
U zemljotresu koji je razorio sela u pakistanskoj planinskoj oblasti Karakom, poginulo oko 5.200 ljudi.