VREMEPLOV
1941 - 1942
1941
Januar 1941
06.januar 1941.
Predsednik SAD Frenklin Ruzvelt definisao u govoru u Kongresu svojevrsni politički koncept poznat kao „četiri slobode“- slobodi govora, slobodi religije, slobodi od straha i slobodi od siromaštva.
09.januar 1941.
Rođena američka pevačica, muzičarka i aktivistkinja Džoun Bajz Šandos. (Rođena: Staten Ajland/Njujork/Sjedinjene Američke Države) Džoun Bajz se tokom Vijetnamskog rata snažno protivila vojnoj intervenciji SAD u Indokini, što je imalo ogroman odjek u javnosti, posebno među mlađim generacijama. Potiče iz protestantske porodice Meksičkog, Engleskog i Škotskog porekla. Njen otac, Albert Bajz, fizičar, jedan je od pronalazača rengenskog mikroskopa i autor jednog od korišćenijih udžbenika za fiziku u Americi. Šezdesetih godina XX veka Bajz je postala ključna osoba za oživljavanje i vraćanje Američkim korenima, upoznavajući svoju publiku sa tada manje poznatim Bob Dilanom , sa kojim je bila u ljubavnoj vezi između 1962. i 1965. godine. Rat u Vijetnamu i građanska prava postali su važna tema tih godina. Bajz se fokusirala na obe teme, te je njena muzika postala neodvojiva od njenog političkog angažovanja. Njeno izvođenje pesme od Pita Segera “We shall overcome”, himne građanskih prava, na maršu Luter Martin Kinga u Vašingtonu zauvek ju je vezao za tu pesmu a Bajz je sve češće i učestvovala na marševima za građanska prava. Džoan je sve više i više je javno izražavala svoje neslaganje sa ratom koji Amerika vodi u Vijetnamu govoreći da ne plaća 60% poreza koji bi trebao da se izdvaja za vojsku i ohrabrivala je muškarce da dezertiraju na svojim koncertima.
13.januar 1941.
Umro irski pisac Džejms Džojs, jedan od najvećih u XX veku. (Rođen: Dablin/Ujedinjeno Kraljevstvo/Irska 02.februar 1882. - Umro: Cirih/Švajcarska 13.januar 1941.) Rođen je u dablinskom predgrađu Rotamu, kao najstarije od četrnaestero dece. Otac je bio poslovni fanatik, koji nije mario ni za kakav intelektualni napor, dok je veoma religiozna majka često obitavala u svetu muzike. Vaspitavan u strogom katoličkom duhu, mladi Džejms, pod majčinim uticajem, umalo nije izabrao sveštenički poziv. Ali, u jednoj mladalačkoj krizi napravio je drastičan rez: otrgao se i od religije i od porodice, izabravši Odiseja za svog junaka i duhovnog vodiča. Jedan je od utemeljitelja modernog romana. Prve uspehe postigao je zbirkom novela „Dablinci” iz 1914, u kojima Džojs prikazuje svakodnevicu i raznolika duševna stanja svojih junaka, kao i zanimljivim autobiografskim romanom Portret umetnika u mladosti koji je čitalačkoj publici predstavljen 1916. Moglo bi se reći da je njegovo najpoznatije delo Uliks objavljen 1922, a vrhunac njegova stvaralačkog genija svakako predstavlja Bdenje Finegana iz 1939. Iako je većinu svog života proveo izvan Dublina, ova rana iskustva u Irskoj su ostavila ogroman uticaj na njegov život i njegova dela.
Počeo je kao buntovnik protiv uskogrudosti irske provincije, ali je glavni grad Irske Dablin, njegovu istoriju, žitelje i topografiju učinio središnjom temom svog dela. U najpoznatijem delu, romanu „Uliks“, na 700 strana opisao je jedan dablinski dan svog junaka, prema jednom književnom kritičaru „na vešt i katkad neprimetan način, lica i događaji paralelni su onima u Homerovoj „Odiseji“, čiji se gotovo svaki detalj može naći u „Uliksu“. Ostala dela: romani „Portret umetnika u mladosti“, „Fineganovo bdenje“, pesme „Kamerna muzika“, pripovetke „Dablinci“, drama „Izgnanici“ itd.
1882-1941
58
22.januar 1941.
_svg.png){kind=small}
Drugi svetski rat
_crowned_svg.png){kind=small}
Italijanske snage kapitulirale u Tobruku, u Libiji, pred britanskom Osmom armijom posle 11 dana opsade. Operacija "Kompas" - Iako je raspolagao sa desetostruko manjim snagama, britanski general Vavel započeo je planirati protivofanzivu koja će italijansku vojsku proterati iz Egipta i odbaciti je dalje od Sueckog kanala i naftnih polja. Britanski protivnapad pod nazivom "operacija Kompas" počeo je 9. decembra 1940, a izvele su ga 7. oklopna divizija i 4. indijska divizija, koja je nakon nekoliko dana zamenjena 6. australijskom divizijom. Trideset hiljada britanskih vojnika je brzo probilo italijanske linije, pa je u samo prva dva dana zarobljeno gotovo četrdeset hiljada italijanskih vojnika. Sledećih dana Britanci su vratili u svoje ruke Sidi Barani, te su uprkos italijanskom otporu u pojedinim mestima, kao u gradiću Bardija, za samo deset dana Britanci potpuno izbacili italijansku vojsku sa egipatske teritorije. Britanska ofanziva tu nije stala već se sledećih nedelja nastavila prodorom u Libiju. Britanske jedinice su napredovale mediteranskom obalom, pa su 22. januara 1941. zauzele grad Tobruk, a u februaru je kod mesta Beda Fom Italijanima nanesen još jedan težak poraz. Osim Tobruka, zauzet je Bengazi i cela libijska provincija Kirenaika, a britanski tenkovi su stigli do mesta El Agejila duboko u libijskoj teritoriji.
29.januar 1941.
Umro grčki general i političar Joanis Metaksas, koji je kao predsednik vlade i ministar vojske 1936. godine raspustio skupštinu i uspostavio ličnu diktaturu. (Rođen: Itaka/Grčka 12.april 1871. - Umro: Atina/Grčka 29.januar 1941.) Učestvovao je u ratu protiv Osmanlijskog carstva 1897. i u balkanskim ratovima 1912. i 1913. U Drugom svetskom ratu u oktobru 1940. odbio je ultimatum fašističke Italije, iako je i sam bio sklon sličnom političkom sistemu, i organizovao odlučan i uspešan otpor italijanskoj agresiji.
Rođen u Itaki, Metaksas je bio profesionalni oficir, svedok grčko-turskog rata 1897. godine. Nakon studija u Nemačkoj, vratio se da bi se pridružio Generalštabu i bio deo modernizacijskih procesa grčke vojske pre Balkanskih ratova (1912-1913), u kojim je aktivno učestvovao. Bio je postavljen za načelnika grčkog Generalštaba 1913. i unapređen u čin general-potpukovnika 1916. Pripremao je planove za vojne napade i diplomatske aktivnosti u Prvom i Drugom balkanskom ratu koji su doveli do okupacije onoga što danas formira severne provincije Grčke Trakije, Makedonije i Epira. Bio je jedan od vođa rojalističkog pokreta i znatno pridoneo restauraciji monarhije (1935). Kao ministar predsednik, od 1936, raspustio je parlament i uveo diktaturu. Po njemu je nazvan odbrambeni sistem utvrđenja (Metaksasova linija) podignut 1936–40, duž granice prema Bugarskoj i delom prema Albaniji. Nakon izbijanja II svetskog rata držao se politike stroge neutralnosti.
1871-1941
69
Februar 1941
05.februar 1941.
_svg.png){kind=small}
Na tajnom sastanku u Berlinu, Nacistička Nemačka izvršila jak pritisak na vladu Kraljevine Jugoslavije da pristupi Trojnom paktu. Tajni sastanak je održan između šefa diplomatije nacističke Nemačke Joakima fon Ribentropa i specijalnog izaslanika jugoslovenske vlade Danila Gregorića. Jugoslavija je pristupila Trojnom paktu 25.marta 1941. u nadi da će izbeći rat.
Umro australijski pisac, pesnik i novinar Endru Barton “Banjo“ Peterson, autor brojnih balada i pesama o australijskom životu, naročto u ruralnim predelima. (Rođen: Orandž/Australija 17.februar 1864. - Umro: Sidnej/Australija 05.februar 1941.) Peterson je obeležio rano razdoblje australijske književnosti. Danas se smatra jednim od najznačajnijih australijskih pisaca u istoriji. Pisao je pesme o životu u Australiji, fokusirajući se na ruralne predele, posebno na krajolik oko mesta Binalong u Južnom Velsu, gde je proveo većinu svog detinjstva. Pseudonim "Banjo" preuzeo je 1885. godine po imenu svog najdražeg konja. Autor je izvrsnih balada među kojima je i "Čovek sa snežne reke". U romanu "Brak" na slikovit način opisao je život na ovčarskim farmama Australije.
1864-1941
76
09.februar 1941.
Drugi svetski rat
Nemački Afrički korpus generala Ervina Romela prešao iz Italije u severnu Afriku, što je bio uvod u teške borbe na Afričkom frontu, okončane 1943. pobedom savezničkih snaga u kojima su glavninu činile trupe iz britanskih kolonija.
16.februar 1941.
Rođen Kim Džong Il, vođa Severne Koreje od 1994. do 2011.godine. (Rođen: Habarovsk/Sovjetski Savez/Rusija 16.februar 1941. - Umro: Pjongjang/Severna Koreja 17.decembar 2011.) Jedina zvanična biografija Kim Džong Ila tvrdi da je rođen na planini Pektu u severnom delu Koreje 16. februara 1942. Međutim, u sovjetskoj evidenciji stoji da je rođen u sibirskom selu Vjatskoe, nedaleko od Habarovska i to 16. februara 1941. To je mesto gde je njegov otac bio komandant bataljona 88. sovjetske Brigade, koju su činile izbeglice iz Kine i Koreje.
Godine 1980. otac Kim Il Sung službeno ga je proglasio svojim naslednikom (Dragi vođa). U julu 1994. nasledio je oca, ali se u početku održavao samo zahvaljujući očevoj harizmi, pa je službeno priznat generalnim sekretarom Radničke partije Koreje tek 1997. Nastavio je očevu politiku koja je Severnu Koreju pretvorila u državu brutalne diktature, ekonomskog sloma i masovne gladi. Human Rights Watch ga smatra odgovornim za smrt stotine hiljada, a možda i milion Korejaca tokom svoje vladavine zbog rasprostranjene gladi koja se mogla sprečiti, javnih smaknuća i stravičnih uslova u koncentracionim logorima. Preminuo je od srčanog udara. Lokalni mediji su izjavili da je umro od infrakta proisteklog od napornog rada. Nakon smrti je proglašen večnim predsednikom Radničke partije. Na vlasti ga je nasledio najmlađi sin Kim Džong Un.
1941-2011
70
21.februar 1941.
U avionskoj nesreći poginuo kanadski fiziolog Frederik Grant Banting, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu (fiziologiju) - sa Čarlsom Bestom 1921. izolovao insulin. Prva osoba koja je primenila insulin na ljudima u cilju lečenja dijabetesa. (Rođen: Alison/Britanska imperija/Kanada 04.novembar 1891. - Umro: Musgrejv Harbor/Kanada 21.februar 1941.) Ser Frederik Grant Banting je bio kanadski medicinski istraživač, lekar, slikar i dobitnik Nobelove nagrade koji je zabeležen kao prva osoba koja je koristila insulin na ljudima u cilju lečenja dijabetesa.
Na Univerzitetu u Torontu je 17. maja 1921. počeo svoje istraživanje, pod mentorstvom profesora Džona Makleoda i uz pomoć mladog studenta Čarlsa Besta. U istraživanje su se direktno uključili profesor Meklaud i hemičar Džejms Kolip. Intenzivnan istraživački rad ove ekipe doveo je do izolovanja i proizvodnje korisnog ekstrakta koji je nazvan insulin. Nekoliko meseci kasnije počela je masovna proizvodnja i uskoro su produženi životi milionima ljudi koji su bolovali od endokrine bolesti diabetes mellitus. Banting i Meklaud su 1923. godine dobili Nobelovu nagradu za fiziologiju ili medicinu. Banting je okarakterisan kao prvi svetski poznati naučnik iz Kanade. Kanadska vlada mu je dala doživotnu finansijsku pomoć za istraživanja. 1934. britanski kralj Džordž V proglasio je Bantinga vitezom. Banting je poginuo 21. febraura 1941. u avionskoj nesreći prilikom putovanja u Englesku. Avion se srušio ubrzo nakon poletanja 16 km od mesta Musgrave Harbor. Amaterski bavio slikarstvom. Dva puta se ženio, imao je jednog sina iz prvog braka.
1891-1941
49
Nikolaje Paulesku, rumunski fiziolog i profesor medicine, uspeo je 1916. godine da izoluje ekstrakt gušterače koji je nakon primene na psima s dijabetesom kod njih normalizovao nivo šećera u krvi. Posle Prvog svetskog rata uspeo je izolovati antidiabetički hormon gušterače koji je on nazvao pankrein (insulin). Na tu temu napisao je nekoliko naučnih radova, 1922. osigurao je autorska prava za svoju metodu proizvodnje pankreina.
Mart 1941
01.mart 1941.
_crowned_svg.png){kind=small}
Bugarska pristupila Trojnom paktu – sledećeg dana 2. marta 1941. u nju su preko Rumunije počele da ulaze nemačke trupe. Revanšistička politika Bugarske još više je tada usmerena protiv Jugoslavije, prema kojoj je imala teritorijalne pretenzije.
04.mart 1941.
Jugoslovenski knez-namesnik Pavle Karađorđević, pod velikim pritiskom sastao se u Berhtesgadenu sa vođom Trećeg rajha Adolfom Hitlerom, koji je insistirao da Beograd pristupi Trojnom paktu, a Nemačka i Italija bi navodno garantovale integritet i nezavisnost Kraljevine Jugoslavije.
_svg.png){kind=small}
Drugi svetski rat
Britanska mornarica napala nemačke snage na okupiranim norveškim Lofotskim ostrvima i potopila 11 nemačkih brodova.
06.mart 1941.
Krunski savet je, posle ogromnih pritisaka, odlučio da Jugoslavija pristupi Trojnom paktu, pod uslovom da joj Nemačka i Italija garantuju nepovredivost teritorije.
11.mart 1941.
Kongres SAD, na inicijativu predsednika Frenklina Ruzvelta, usvojio "Zakon o zajmu i najmu". Zakonom je omogućeno državi da sve ratne materijale "proda, prenese, zameni, pozajmi, da pod zakup, ili na bilo koji drugi način da vladi one zemlje čija je odbrana od vitalnog značaja za odbranu SAD". Tim putem je Velika Britanija dobila znatnu oružanu pomoć u Drugom svetskom ratu, a SAD su zvanično ostale izvan rata, do Perl Harbura.
13.mart 1941.
Rođen Mahmud Darviš, najpriznatiji palestinski pesnik i jedan od najvećih pesnika arapskog jezika uopšte. (Rođen: Al Birva/Britanska Palestina/Izrael 13.mart 1941. - Umro: Hjuston/Teksas/Sjedinjene Američke Države 09.avgust 2008.) Mahmud Darviš rođen je u zapadnoj Galileji, koja je tada bila pod britanskom upravom, u selu al-Birva. Bio je drugo dete Salima i Houreje Darviš. Dolazi iz zemljoposedničke porodice. Majka mu je bila nepismena, ali ga je deda naučio da čita. Tokom arapsko-izraelskog rata 1948. godine njegovo selo su zauzele izraelske snage i porodica je pobegla u Liban, prvo u Džezin, zatim u Damur. Njihovo rodno selo su sravnile i uništile izraelske odbrambene snage kako bi sprečile njegove stanovnike da se vrate svojim domovima unutar nove jevrejske države.
Njegova poezija prevođena je na više od 20 jezika. Opisivao je borbu svog naroda za nezavisnost, kritikujući pri tom, i Izrael i palestinsko rukovodstvo kao i neslogu Palestinaca. Ranih sedamdesetih studirao je u bivšem Sovjetskom Savezu, a PLO je napustio 1993. u znak protesta zbog potpisivanja privremenog mirovnog sporazuma s Izraelom. Godine 1988. napisao je Manifist koji je poslužio kao deklaracija nezavisnosti palestinske države. Bio je cenjen širom Bliskog istoka i smatran je palestinskim nacionalnim pesnikom.
1941-2008
67
15.mart 1941.
Rođen srpski (jugoslovenski) pozorišni, filmski i TV glumac Dušan Golumbovski. (Rođen: Beograd/Kraljevina Jugoslavija/Srbija 15.mart 1941. - Umro: Beograd/Srbija 03.januar 2016.) Dušan Golumbovski srpski glumac, voditelj, pevač, publicista, radnik u kulturi i dugogodišnji član Dečje radio grupe, slavu pred domaćom publikom zavredio je ulogom tajkuna Ozrena Soldatovića u serijama scenariste Dušana Pavića, Srećni ljudi i Bela lađa, te ulogom parničnog, pa potom krivičnog sudije u seriji Bolji život. Dušan se, kao drugo dete u braku Dušice Vasiljević, poznate beogradske balerine i Dragutina Golumbovskog, razmaženog sina bogatog industrijalca - poznatog po tome što je prvi u Beogradu priuštio Bentli - rađa uoči II svetskog rata, nekoliko meseci nakon smrti oca. Poreklo vodi iz bogate, predratne, industrijalističke porodice. Njegov predak Živan Golumbovski bio je član Masonske lože Kraljevine Jugoslavije.
Na daske koje život znače staje prvi put sa deset godina. Glumačku akademiju je pohađao zajedno sa Zoranom Radmilovićem, Stanislavom Pešić, Petrom Kraljem, Milošem Žutićem i Oliverom Katarina-Vučo. Sa najboljim prijateljem, Petrom Kraljem vezivala ga je zajednička ljubav prema piću. Zajedno sa Banetom Cvetkovićem, 1967. godine čini prvi voditeljski par kultne TV emisije značajne za formiranje Ju rokenrol scene "Koncert za mladi ludi svet" Nikole Karaklajića, u kojoj nastaju prvi muzički spotovi domaćih rok grupa. Dugogodišnju borbu sa alkoholizmom dobija 1999. godine.
1941-2016
74
25.mart 1941.
Jugoslavija u Beču potpisala protokol o pristupanju Trojnom paktu. Nepuna dva dana potom, vojnim udarom oboreni su vlada i regent, princ Pavle Karađorđević. Tome su prethodile masovne demonstracije u Beogradu i drugim srpskim gradovima, koje su izazvale bes u Berlinu. Nemačka je već 6. aprila, u ranu zoru, bez objave rata, počela napad na Kraljevinu Jugoslaviju bombardovanjem Beograda.
27.mart 1941.
Masovne demonstracije u Beogradu protiv pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu - u Beogradu u zoru u oficirskom puču svrgnut regent knez Pavle Karađorđević a na presto doveden maloletni kralj Petar II Karađorđević. Zbačena je i vlada Dragiše Cvetkovića i obrazovana nova sa generalom Dušanom Simovićem na čelu. Kasnije tokom dana narod je pozdravio puč masovnim demonstracijama u Beogradu i drugim gradovima Srbije, jer je to značilo raskidanje sporazuma potpisanog dva dana ranije u Beču o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu. Kao posledica puča nacistička Nemačka napala je Jugoslaviju u zoru 6. aprila, na uskrs, strahovitim bombardovanjem Beograda.
Rođen srpski (jugoslovenski) pevač zabavne muzike Miki Jevremović. (Rođen: Beograd/Kraljevina Jugoslavija/Srbija 27.mart 1941. - Umro: Beograd/Srbija 13.januar 2017.) U bivšoj SFRJ bio je veoma popularan šezdesetih i sedamdesetih godina XX veka. Početak karijere obeležile su pesme: „Mama“, „Pijem“ i „Osamnaest žutih ruža“. Kasniji hitovi su bili: „Ako jednom vidiš Mariju“, „S kim si sada kad je tužno vreme“ i „Pesnikova gitara“. Noviji hitovi su: „Grkinja“, „Lihnida“ i „Neka toče staro vino“. Sedamdesetih godina, pored Đorđa Marjanovića i Radmile Karaklajić, bio je veoma popularan u Sovjetskom Savezu.
U vreme najveće popularnosti postojalo je rivalstvo između obožavalaca Mikija Jevremovića i Đorđa Marjanovića. Tako su postojali klubovi vatrenih obožavalaca: „đokisti“ i „mikisti“. Pored muzike, velika ljubav mu je šah, te je učestvovao na više turnira u zemlji i inostranstvu. Najveći uspeh mu je remi sa svetskim prvakom Anatolijem Karpovom. Dana 29. decembra 2016. godine doživeo je moždani udar. Naredne dve nedelje je bio u komi. Preminuo je 13. januara 2017. godine.
1941-2017
75