VREMEPLOV
1951 - 1952
1951
Januar 1951
04.januar 1951.
korejski rat
Severnokorejske i kineske trupe zauzele Seul.
07.januar 1951.
Izašao prvi broj obnovljenog nedeljnog časopisa „NIN“. Postupno on je postao ugledan i respektabilan magazin, neka vrsta sinonima za ozbiljnu nedeljnu štampu kod Srba. „Nedeljne informativne novine“ pojavile su se januara 1935. ali su zabranjene nakon 26. brojeva septembra iste godine.
10.januar 1951.
Umro američki pisac Sinkler Luis, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1930. (Rođen: Sok Senter/Minesota/Sjedinjene Američke Države 07.februar 1885. - Umro: Rim/Italija 10.januar 1951.) U početku, dok još nije našao svoj pravi put, pisao je bulevarsku prozu, priče i romane, sve dok 1920. nije objavio roman „Glavna ulica” i postigao ogroman uspeh. Za kratko vreme bilo je rasprodato pola miliona primeraka, a roman je preveden na bezmalo sve evropske jezike. Ismevao je zablude i samoobmane američkog društva, pisao je protiv rasne diskriminacije. U realističko-satiričnim romanima je podvrgavao podsmehu lekare, sveštenike, sudije, sitno građanstvo, ali i poslovne ljude, industrijalce. Snažna satirička, kritička nota izazivala je često protivrečne reakcije javnosti. Od pohvala kritike i slobodoumnih intelektualaca – do poziva na bojkot, linč, hapšenje. Neka od dela: romani „“Dr Erousmit“, „En Vikers“, „Glavna ulica“, „Bebit“, „Kraljevska krv“, „To je ovde nemogućno“(vizija fašizacije SAD), itd.
1885-1951
65
27.januar 1951.
Umro finski maršal i državnik Karl Gustav Emil fon Manerhajm, predsednik Finske od 1944. do 1946. (Rođen: Askajnen/Ruska Imperija/Finska 04.jun 1867. - Umro: Lozana/Švajcarska 27.januar 1951.) Jedno finsko istraživanje sprovedeno 53 godine nakon njegove smrti proglasilo je Manerhajma najvećim Fincem svih vremena. Tokom svog života postao je, pored Jana Sibeliusa, najpoznatija finska ličnost u zemlji i inostranstvu, za koje je kult ličnosti počeo da se gradi odmah posle građanskog rata. S obzirom na široko priznanje u Finskoj i drugde njegove neusporedive uloge u uspostavljanju i kasnijem očuvanju nezavisnosti Finske od Sovjetskog Saveza, Manerhajm se već dugo naziva ocem moderne Finske. Kao konjički oficir ruske vojske učestvovao je u Rusko-japanskom ratu i u Prvom svetskom ratu, od 1917. predvodio kontrarevolucionarne snage u Finskoj. Bio je regent Finske 1918. i 1919. godine. Tokom Drugog svetskog rata bio je vrhovni komandant finske armije. Odbrambena utvrđena linija prema Sovjetskom Savezu, izgrađena pre Drugog svetskog rata na Karelijskoj prevlaci prema njegovoj zamisli, nazvana je „Manerhajmova linija“. Manerhajm je odobrio upotrebu finskih trupa u Vafen-SS, gde su neki verovatno počinili zločine nad Jevrejima, ratnim zarobljenicima i civilima, takođe je bio lični saradnik Adolfa Hitlera. Manerhajm je jedini Finac koji je imao čin feldmaršala, počasni čin dodeljen posebno uglednim generalima.
1867-1951
83
30.januar 1951.
Umro Ferdinand Porše austrijski inženjer autoindustrije. (Rođen: Vratislavice/Austro-Ugarska monarhija/Češka Republika 03.septembar 1875. - Umro: Volfsburg/Zapadna Nemačka/Nemačka 30.januar 1951.) Ferdinand je ostao poznat kao vrsan konstruktor i dizajner automobilske industrije. Rođen je u u Mafesdorfu u Austrougarskoj (danas Vratislavice u Češkoj). Radio je u mnogim automobilskim kompanijama sve dok nije osnovao sopstvenu konsalting firmu u Štutgartu 1931.godine. Nakon dolaska Adolfa Hitlera na vlast u Nemačkoj, Porše je sklopio 1934.godine sa njim ugovor o izradi prototipa za tri automobila koji su bili kompletirani u zimu 1936.godine. Posebnu pažnju izazvao je projekat po kojim bi se serijski proizvodio automobil dostupan, što se cene tiče, širokim narodnim masama. Nacistička propaganda je najavljivala dolazak na nemačko tržište narodnog automobila ili i danas poznatog „folksvagena“ koji je kompletiran 1938.godine. Popularna „buba“ koštala je tada 400$. Hitler je nagradio Poršea 1937.godine veoma retkim odlikovanjem, Nemačkom nacionalnom nagradom za umetnost i nauku. Izbijanje Drugog svetskog rata prekinulo je sve aktivnosti vezane za organizovanje masovne proizvodnje ovog automobila. Sva pažnja posvećena je proizvodnji vojnih vozila. Ferdinand se zdušno posvetio konstruisanju džipova, amfibija kao i tenkova među kojima je najpoznatiji bio ubojiti „tigar“. Po završetku rata Ferdinand se našao, kao i većina industrijalaca koji su finansirali i podržavali nacistički režim tokom rata, iza rešetaka 27.oktobra 1945.godine. Pušten je na slobodu nakon dve godine. Vratio se dizajniranju i konstruisanju sportskih automobila. Sa svojim sinom Ferijem uspešno je izradio i tržištu ponudio sportski automobil „porše 356“ 1948.godine koji će biti prvi u nizu od mnogobrojnih do današnjih dana proizvedenih sportskih automobila vrhunskog kvaliteta. Njegov sin Feri će nastaviti porodični posao i nakon Ferdinandove smrti. Preminuo je od moždanog udara u Štutgartu.
1875-1951
75
Februar 1951
08.februar 1951.
Održani prvi opšti izbori u Zlatnoj Obali (Gana). Posle Drugog svetskog rata u britanskoj koloniji Zlatna Obala jača pokret za nacionalno oslobođenje i nezavisnost. Opozicioni lideri na čelu sa Džozefom Denkuahom osnivaju 1946.godine političku partiju The United Gold Coast Convention čiji je primarni cilj bio borba za nezavisnost od britanske kolonijalne vlasti. Partiji se naredne 1947.godine pridružuje Kvame Nkrumah pobornik marksističkih socijalističkih ideja. Nkrumah istupa iz partije nakon dve godine i juna 1949. osniva Kongresnu narodnu partiju socijalističkog političkog usmerenja. Primarni cilj njegove partije je takođe bio borba za nezavisnost s tim što je on intenzivirao aktivnosti u tom smeru. Njegova partija je bila ubrzo prihvaćena od širokih narodnih masa. Organizovan je generalni štrajk a na nenasilnim demonstracijama narod je pozvan da prekine bilo kakav vid saradnje sa kolonijalnim vlastima. Nakon nereda koji su izbili i u kojima su upucana i ubijena dva policajca, Nkrumah je uhapšen pod optužbom da je podsticao pobunu. Britanske kolonijalne vlasti izložene međunarodnim protestima i nemirima unutar zemlje su na kraju ipak popustile i dozvolile organizovanje prvih opštih izbora u Zlatnoj Obali koji su održani 8.februara 1951.godine. Hapšenje Nkrumaha je samo povećalo njegovu popularnost u narodu tako da je njegova Narodna partija na kraju dobila čak 34 od 38 poslaničkih mesta u Zakonodavnoj skupštini. Nakon godinu dana provedenih u zatvoru Nkrumah je pušten četiri dana nakon održanih izbora, 12.februara da bi narednog dana preuzeo funkciju Vođe vladinih poslova da bi nakon dopune ustava postao Premijer vlade 10.marta 1952.godine. Nkrumah je sa svojom partijom nastavio borbu za nezavisnost Zlatne Obale kroz institucije ustavom uspostavljenog političkog sistema. Njihova borba je na kraju urodila željenim rezultatom. Ujedinjenjem Zlatne Obale i Britanskog Togolenda formirana je Gana čija je nezavisnost proglašena tačno u podne 6.marta 1957.godine. Bila je to prva podsaharska afrička država koja je izvojevala nezavisnost.
19.februar 1951.
Umro francuski pisac Andre Žid, izuzetan stilista i tvorac niza antikonformističkih dela, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1947. (Rođen: Pariz/Francuska 22.novembar 1869 - Umro: Pariz/Francuska 19.februar 1951.) Andre Žid sa svojim pogledima na moral, religiju i društvo ostao je jedna od najkontroverznijih figura svetske književnosti dvadesetog veka. Njegovo književno priznanje bilo je propraćeno i mnogobrojnim skandalima i zabranama. Tako je nakon Povratka iz SSSR, knjige kojom je iskazao razočarenje u Oktobarsku revoluciju, bio zabranjen u Sovjetskom Savezu, zatim je zabranjen u nacističkoj Nemačkoj, da bi godinu dana nakon smrti Vatikan čitav opus stavio na listu zabranjenih knjiga, kao deo književnih ostvarenja kojih bi se svaki rimokatolik pod pretnjom smrtnog greha valjao kloniti. Glavni junak njegovih romana je pojedinac, često oblikovan autobiografski, koji se suočava sa nizom moralnih problema. Istražujući probleme religioznosti, ateizma, seksualnosti, politike i građanstva, Židovljeva dela svedoče o moralnom razvitku modernog intelektualca u prvoj polovini dvadesetog veka. Neka od dela: romani „Kovači lažnog novca“, „Podrumi Vatikana“, „Pastoralna simfonija“, „Zemaljska hrana“, putopisi „Povratak iz Sovjetskog Saveza“, „Putovanje u Kongo“ itd.
1869-1951
81
Mart 1951
07.mart 1951.
Iranskog šefa vlade Alija Razmaru u jednoj teheranskoj džamiji ubio islamski fanatik.
April 1951
05.april 1951.
Američki inženjer Džulijus Rozenberg i njegova supruga Etel osuđeni u Njujorku na smrt zbog špijunaže u korist Sovjetskog Saveza. Optuženi su da odavali tajne vezane za atomsko naoružanje SAD.
16.april 1951.
Britanska podmornica "Afrej" potonula u kanalu Lamanš, odvukavši u smrt 75 ljudi.
18.april 1951.
Potpisan ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik – Pariski ugovor. Inicijativa za osnivanje ove zajednice (Montan-Unije) potekla je od francuskog ministra spoljnih poslova Roberta Šumana koji je predstavio svoj plan u maju 1950. godine i sa kojim se saglasio i prvi nemački posleratni kancelar Konrad Adenauer. Sama ideja je potekla od francuskog komesara za planiranje Žana Monea. Zemlje osnivači ove zajednice su bile Francuska, Zapadna Nemačka, Italija, Holandija, Belgija i Luksemburg – «Šestorica». Cilj je bio da se obezbedi zajedničko tržište za ugalj i čelik koji su bili od presudnog značaja za posleratnu obnovu crne metalurgije razrušene Evrope. Jedan od najjačih motiva za formiranje zajednice bio je prevazilaženje tradicionalnog neprijateljstva Francuske i Nemačke i težnja da se uspostavi kamen temeljac budućoj evropskoj federaciji. Ugovor je stupio na snagu 23. jula 1952. godine.
20.april 1951.
Rođena srpska (jugoslovenska) pozorišna, filmska i TV glumica Nadežda Nada Blam. (Rođena: Beograd/FNR Jugoslavija/Srbija) Prvakinja je Drame Narodnog pozorišta u Beogradu i redovni profesor na odseku glume Akademije lepih umetnosti. Poznata je po sinhronizacijama koje je radila za Televiziju Beograd. Rođena je u staroj dorćolskoj jevrejskoj porodici od oca Rafaela, muzičara i profesora na Muzičkoj akademiji i majke Živane-Žane, rođ. Glavonić, glumice. Njen brat je poznati kompozitor i džez muzičar Miša Blam. Studirala je glumu na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu, u klasi Minje Dedića. Diplomirala je 1976. sa predstavom Lizistrata, tumačeći istoimenu glavnu ulogu. Postala je član Drame Narodnog pozorišta u Beogradu (1976), što je ostala do danas. Bila je član Veća Jevrejske opštine Beograd u dva mandata (1992-1998, 2000-2003).
29.april 1951.
Umro austrijsko-britanski filozof Ludvig Vitgenštajn, zaslužan što je problematika jezika, značenja i smisla iskaza dobila posebno mesto u filozofiji. (Rođen: Beč/Austro-Ugarska monarhija/Austrija 26.april 1889. - Umro: Kembridž/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 29.april 1951.) Rodio se u Beču, u veoma bogatoj i obrazovanoj porodici jevrejskog porekla. Kao student, otišao je u Englesku u Kembridž, gde je bio jedan od studenata filozofa Bertrana Rasela i njegov saradnik na pitanjima logike i matematike. Vratio se u Austriju uoči početka Prvog svetskog rata, da bi ponovo otišao u Englesku 1929. godine. Iako je proveo veći deo svog profesionalnog života u Engleskoj, Vitgenštajn nikada nije potpuno izgubio kontakte sa svojim austrijskim korenima. Delo koje je stvorio je jedinstvena kombinacija anglosaksonske filozofske tradicije i tradicije kontinentalne Evrope. Tokom svog života on je objavio samo jednu tanku knjigu, Logičko-filozofski traktat sa 75 stranica (1921), jedan članak, jednu knjigu pregleda i dečiji rečnik. Njegovi obimni rukopisi su uređeni i objavljeni posthumno. Filozofijska istraživanja su objavljena kao knjiga 1953, i od tada su njegovi radovi prepoznati kao jedno od najvažnijih dela filozofije u 20. veku. Njegov nastavnik, Bertrand Rasel, opisao je Vitgenštajna kao „najsavršeniji primer genija koga je ikada poznavao kao što se tradicionalno shvata; strastven, duboko intenzivan i dominantan”. Nasledio je bogatstvo svog oca 1913. U početku je donirao deo poseda umetnicima i piscima, a potom, u periodu teške lične depresije nakon Prvog svetskog rata, on je svo svoje bogatstvo dao svojoj braći i sestrama. Tri njegova brata su izvršila samoubistvo, a i Ludvig je takođe razmišljao o tome.
1889-1951
62
Maj 1951
23.maj 1951.
Rođen ruski (sovjetski) velemajstor Anatolij Jevgenjevič Karpov, jedan od najuspešnijih u istoriji šaha. (Rođen: Zlatoust/Sovjetski Savez/Rusija) Učio je da igra šah od svoje četvrte godine. U 12-toj godini biva primljen u prestižnu šahovsku školu Mihaila Botvinika. Postaje najmlađi sovjetski nacionalni majstor sa 15 godina, i pobeđuje na svom prvom internacionalnom turniru, nekoliko meseci kasnije. Kao izazivač šampiona 1975. postao je prvak sveta bez borbe, pošto je Fišer odbio da igra meč pod uslovima koje je propisala FIDE. Odbranio je titulu u mečevima s Korčnojem 1978. i 1981, a izgubio je krajem 1985. u meču s Garijem Kasparovom. Tome je prethodio meč istih rivala početkom 1985, igran na šest dobijenih partija, koji je predsednik FIDE - prekršivši pravilnik - prekinuo pri rezultatu 5:3 za Karpova, uz 40 remija.
30.maj 1951.
Rođen srpski (jugoslovenski) pevač pop muzike Zdravko Čolić. (Rođen: Sarajevo/FNR Jugoslavija/Bosna i Hercegovina) Otac Vladimir mu je bio oficir u policiji, a majka Stana domaćica. Porodica Čolić vodi poreklo iz hercegovačkog sela Vlahovići. Poznat je i po nadimku Čola. Opisivan je kao „srpski Tom Džouns”. Ostao je omiljen i popularan na celoj teritoriji bivše Jugoslavije i nakon ratova devedesetih godina XX veka. Prvi javni nastup imao je sasvim slučajno, na takmičenju pevača amatera 29. novembra 1967. godine u Bijeloj kod Herceg Novog, gde je otpevavši pesmu Bitlsa osvojio nagradu publike. U prvom delu svoje karijere (1968—1972) bio je član grupa Mladi i lijepi, Ambasadori, Novi Ambasadori i Korni grupe. Zvaničnu solo karijeru započeo je 15. aprila 1972. godine, kada je snimio svoju prvu pesmu — Sinoć nisi bila tu. Objavio je 15 studijskih albuma u periodu od 1975. do 2017. i 20 singl-albuma u periodu od 1972. do 1980, kao i po jedan singl-album sa grupom Ambasadori 1971. i Korni Grupom 1971. godine. Predstavljao je Jugoslaviju na Pesmi Evrovizije 1973, pesmom Gori vatra. Ukazom Predsednika Republike Srbije, 2017. godine odlikovan je Zlatnom medaljom za zasluge.
Jun 1951
Jul 1951
08.jul 1951.
Rođena američka filmska glumica Anđelika Hjuston. (Rođena: Santa Monika/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države) Anđelika Hjuston je kćerka režisera i glumca Džona Hjustona i prima balerine Enrike, Rika, Some. Hjustonova je veći deo svog detinjstva provela u Irskoj i Engleskoj. Godine 1969. je imala par manjih uloga u očevim filmovima. Te godine je njena majka, koja je imala 39 godina, poginula u saobraćajnoj nesreći i Hjustonova se odselila u Sjedinjene Američke Države, gde se bavila manekenstvom nekoliko godina. Glumila je pored Džeka Nikolsona sa kim je bila u vezi od 1973. godine. Kasnije, njen otac je angažuje za film Čast Pricijevih (1985) gde glumi Mejroz, kći mafijaškog dona koja je zaljubljena u ubicu kojeg glumi Nikolson. Hjustonova je osvojila Oskara za najbolju sporednu žensku ulogu za ovaj film i tako postala prva osoba u istoriji koja je, kao treća generacija u svojoj porodici osvojila Oskara. Takođe je glumila i u filmu „Porodica Adams". Hjustonova je bila nominovana za Oskara za ulogu u filmu Varalice (The Grifters) u kategoriji najbolja glavna ženska uloga (1991) i za ulogu u filmu Neprijatelji: Ljubavna priča u kategoriji najbolja sporedna ženska uloga (1990). Takođe je glumila u poslednjem filmu svoga oca Mrtvi. Andželika Hjuston je dobila zvezdu na Holivudskom Bulevaru Slavnih 22. januara 2010. godine.
13.jul 1951.
Umro austrijski kompozitor Arnold Šenberg, osnivač i teoretičar modernog muzičkog ekspresionizma, profesor muzičkih akademija u Beču, Berlinu, Bostonu i Los Anđelesu (Rođen: Beč/Austro-Ugarska monarhija/Austrija 13.septembar 1874. - Umro: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 13.jul 1951.) Rođen je u jevrejskoj porodici niže srednje klase, u Leopoldštat okrugu u Beču. Njegov otac Samuilo, rodom iz Bratislave bio je trgovac. Iako je njegova majka Paulin, rodom iz Praga, bila učiteljica klavira, Arnold je bio uglavnom samouk.
1874-1951
76
16.jul 1951.
Objavljen "Lovac u žitu" kultna knjiga Džeroma Dejvida Selindžera prodata u više od 65 miliona primeraka. "Lovac u žitu" čija je tema tinejdžerska zbunjenost, bes, otuđenje, seksualnost, je neobično brzo postao kulturološki fenomen, ukupno prodat u više od 65 miliona primeraka.
18.jul 1951.
Američki bokser afričkog porekla Džersi Džo Volkot je u 37. godini osvojio titulu svetskog prvaka u teškoj kategoriji, postavši najstariji bokser kojem je to uspelo.
20.jul 1951.
Tokom molitve u jerusalimskoj džamiji El Agsa, jordanskog kralja Abdulaha ubio palestinski terorista.
23.jul 1951.
Umro francuski maršal Anri Filip Peten, heroj iz Prvog svetskog rata i pobednik nad Nemcima kod Verdena, koji se u Drugom svetskom ratu stavio na čelo vlade u Višiju. (Rođen: Koši a la Tur/Francuska 24.april 1856. - Umro: Il d Je/Francuska 23.jul 1951.) Sarađivao je sa nemačkim okupacionim vlastima i iz uverenja, zbog čega je po dolasku De Golovih trupa osuđen na smrt, ali mu je zbog ranijih zasluga, kazna zamenjena doživotnom robijom, što se dogodilo i sa liderom francuskih rojalista, članom Akademije besmrtnih, Šarlom Morasom. Zbog svojih vojnih dostignuća u Prvom svetskom ratu u Francuskoj je smatran herojem, no zbog svojih akcija u Drugom svetskom ratu to herojstvo se pretvorilo u suđenje zbog izdaje i smrtnu kaznu, koja je preinačena u doživotni zatvor od strane predsednika De Gola. U modernoj Francuskoj on je uglavnom smatran izdajicom, a reč „petenizam“ se smatra francuskim oblikom reči kvisling.
1856-1951
95
Avgust 1951
Septembar 1951
08.septembar 1951.
Japan potpisao mirovni ugovor sa 49 zemalja u San Francisku.
22.septembar 1951.
Rođena srpska (jugoslovenska) pozorišna, filmska i TV glumica Ljiljana Dragutinović. (Rođena: Prokuplje/FNR Jugoslavija/Srbija) Na sceni Pozorišta „Atelje 212“ igra od 1973. godine, a stalni član je postala 1976. godine. Bila je u braku sa političarem Miloradom Vučelićem. Sa Petrom Božovićem je dobila nagradu za glumački par godine na filmskom festivalu u Nišu za uloge u televizijskoj seriji Više od igre 1978. godine. Nagradu Zlatni ćuran za životno delo glumicu komičarku, dobila je 2019. godine
Oktobar 1951
01.oktobar 1951.
Dnevnik Radio Beograda u 19 časova počeo da se emituje kao redovna informativna emisija.
Novembar 1951
14.novembar 1951.
Potpisan sporazum o vojnoj pomoći SAD Jugoslaviji.
25.novembar 1951.
Rođen srpski (jugoslovenski) pozorišni, filmski i TV glumac Danilo Lazović. (Rođen: Brodarevo/FNR Jugoslavija/Srbija 25.novembar 1951. - Umro: Beograd/Srbija i Crna Gora/Srbija 25.mart 2006.) Diplomirao je glumu 1974. u Beogradu. Igrao je na sceni Ateljea 212, u "Zvezdara teatru", u SKC-u. U Narodnom pozorištu ostvario je niz uloga. Prvu značajniju ulogu ostvario je u TV seriji „Otpisani“ (1974). Bio je jedan od najpopularnijih domaćih dramskih umetnika. Glumio je u velikom broju filmova i pozorišnih predstava. Ostao je upamćen po ulozi Šćepana Šćekića u srpskoj TV seriji Srećni ljudi (1993—1996), zahvaljujući kojoj je stekao veliku popularnost u Srbiji, pa i šire. Tokom ratova devedesetih bio je instruktor dobrovoljcima u bazi u Bubanj Potoku. Bio je član Međunarodnog odbora za istinu o Radovanu Karadžiću. Zalagao se da se u škole uvede seljačko vaspitanje, a veronauka postane obavezan predmet. Spas srpskog naroda je video u jedinstvenoj političkoj sceni, većem posvećenju crkvi i postavljanjem srpskog kralja na presto.
1951-2006
54
Decembar 1951
24.decembar 1951.
Libija proglasila nezavisnost pod kraljem Idrizom I iz vladarske porodice Senusi - Ujedinjena Kraljevina Libija. Libija je bila u sastavu Otomanskog Carstva od ranog XVI veka do 1911.godine kada ju je Italija okupirala tokom rata koji je vodila sa Turskom 1911-12. U periodu od 1912. do 1927. Libija je poznata pod nazivom Italijanska Severna Afrika. Od 1927. do 1934. teritorija Libije je podeljena na dva dela, Italijansku Kirenaiku i Italijansku Tripolitaniju. Tokom dvadesetih i tridesetih godina XX veka italijanska vlada je povećala novčana ulaganja u Libiju razvijajući gradove, gradeći puteve i poljoprivredne kolonije za italijanske naseljenike. Fašistička vlada Benita Musolinija je vremenom naselila oko 150 000 Italijana u Libiju koji su tako činili gotovo petinu od tamošnje ukupne populacije. Budući kralj nezavisne Libije Idriz I, emir Kirenaike predvodio je borbu protiv italijanske okupacije izmedju dva svetska rata. Na hiljade boraca za nezavisnost je poginulo u borbama ili je pobijeno u logorima. Italija 1934.godine usvaja naziv Libija za svoju koloniju koji su koristili mnogo ranije stari Grci tako nazivajući celu Severnu Afriku izuzimajući Egipat. Libija će ostati pod italijanskom upravom do 1943.godine, podeljena na tri provincije: Kirenaiku, Tripolitaniju i Fezan. Veći deo izgrađene infrastrukture će biti uništeno tokom Drugog svetskog rata. Kapitulacija Italije 1943.godine prouzrokovaće iseljavanje svih Italijana naseljavanih prethodnih godina. Administrativnu upravu nad Kirenaikom i Tripolitanijom preuzeće Velika Britanija a nad Fezanom Francuska. Mirovnim ugovorom iz 1947. sklopljenim sa saveznicima, Italija se odrekla svih prava na Libiju. Nakon posleratnih rasprava o daljoj budućnosti Libije, Generalna Skupština UN donosi rezoluciju 21.novembra 1949.godine kojom se omogućava Libiji da postane nezavisna i ujedinjena kraljevina pre 1.januara 1952.godine. Ustavom je formirana federacija sastavljena od tri federalne jedinice koje će svaka posebno imati svoj parlament. Nacionalna skupština 1950.godine za kralja proglašava Idriza I koji će 24.decembra 1951. proglasiti nezavisnost Ujedinjene Kraljevine Libije kao ustavne i nasledne monarhije. Političke partije su bile zabranjene, vlast kralja postala je neprikosnovena. Godinama nakon proglašenja nezavisnosti Libija će voditi prozapadnu politiku.
31.decembar 1951.
Umro ruski revolucionar i sovjetski političar i diplomata Litvinov Maksim Maksimovič, šef sovjetske diplomatije od 1930. do 1939. (Rođen: Bjalistok/Ruska Imperija/Poljska 17.jul 1876. - Umro: Moskva/Sovjetski Savez/Rusija 31 decembar 1951.) Posle hapšenja 1901. u zatvoru se pridružio pristalicama potonjeg vođe Oktobarske revolucije Lenjina. Pobegao je sa robije 1902. i emigrirao u Švajcarsku, gde je 1903. i formalno pristupio boljševicima, istupivši iz „Inostrane lige ruske revolucionarne socijaldemokratije“. Od 1918. bio je prvi predstavnik sovjetske vlade u Velikoj Britaniji, a od 1921. zamenik ministra inostranih poslova. Učestvovao je u mnogim pregovorima i često predvodio delegacije Sovjetskog Saveza u nostranstvu, a od 1941. do 1943. bio je ambasador u SAD.
1876-1951
75
1952
Januar 1952
05.januar 1952.
Izašao prvi broj obnovljenog „Politikinog Zabavnika“. Počeo je da izlazi 1939. i ubrzo doživeo veliku popularnost i postao svojevrsna institucija srpske dečje štampe i to je ostao do danas. Bio je poznat po redovnoj produkciji vrhunskog stripa, i domaćeg i stranog. Prestao je da izlazi 1941. da bi bio obnovljen 1952. Poput lista „Politika“ uz njega su odrasle brojne generacije srpske omladine.
25.januar 1952.
Umro islandski državnik Svejn Bjernson, prvi predsednik Islanda posle proglašenja te ostrvske zemlje republikom 1944. (Rođen: Kopenhagen/Danska 27.februar 1881. - Umro: Rejkjavik/Island 25.januar 1952.) Bio je član gradskog veća Rejkjavika 1912. i predsednik između 1918. i 1920. godine. Bio je član parlamenta Islanda, Altinga od 1914. do 1916. i 1920. a nakon islandske nezavisnosti od Danske 1918. radio je kao ministar u Danskoj tokom 1920. – 1924. i 1926. – 1940. Svejn je u tri navrata biran za regenta Islanda u periodu 1941. – 1943. Izabran je za prvog predsednika Islanda 1944. godine. Jedini je islandski predsednik koji je preminuo tokom trajanja mandata. Njegov sin Bjorn služio je u nemačkoj vojsci u SS-u tokom Drugog svetskog rata.
1881-1952
70
Februar 1952
06.februar 1952.
Umro britanski kralj Džordž VI, kojeg je nasledila ćerka, kraljica Elizabeta. (Rođen: Norfok/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 14.decembar 1895. - Umro: Norfok/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 06.februar 1952.) Bio je kralj Ujedinjenog Kraljevstva i zemalja Komonvelta, i car Indije od bratove abdikacije do svoje smrti. Tokom njegove vladavine je Indija stekla nezavisnost, a britanski kraljevi izgubili titulu „car Indije“. Nasledila ga kćerka, kraljica Elizabeta II. Pre stupanja na presto je bio poznat kao princ Albert. Rođen je za vreme vladavine svoje prababe, kraljice Viktorije, kao drugi sin princa Džordža i princeze Marije, tada vojvode i vojvotkinje od Jorka. Njegov otac je bio drugi sin Edvarda i Aleksandre, tada princa i princeze od Velsa. Datum njegovog rođenja poklapao se sa datumom smrti njegovog pradede, princa Alberta. Kraljica Viktorija je zato zatražila da njen novorođeni praunuk bude nazvan Albert. U trenutku rođenja princ Albert je bio četvrti u naslednom nizu, iza svog dede, oca i starijeg brata. Džordž VI je tokom svoje vladavine doživeo ubrzani raspad Britanske imperije. Bivši dominioni postali su suverena kraljevstva koja su sačinila krunske zemlje Komonvelta. Iz Komonvelta su tokom Džordžove vladavine izašli Jordan (1946. godine), Burma i Palestina (1948. godine), Irska (1949. godine) i Indija (1950. godine). Džordž se po izlasku Irske i Indije iz Komonvelta odrekao titula kralja Irske (titule koju je uveo Henri VIII Engleski) i cara Indije (koju je uvela njegova prababa Viktorija), pa ostao poslednji nosilac tih titula. Kao strastveni pušač, oboleo je od raka pluća i arterioskleroze. Umro je 6. februara 1952. godine, a nasledila ga je najstarija kćerka, Elizabeta II.
1895-1952
56
13.februar 1952.
Umro srpski (jugoslovenski) pisac Jovan Popović, pripadnik grupe pisaca koja je između dva svetska rata negovala socijalnu literaturu. (Rođen: Kikinda/Austro-Ugarska/Srbija 18.novembar 1905. - Umro: Beograd/FNR Jugoslavija/Srbija 13.februar 1952.) Odrastao je u obrazovanoj apotekarskoj porodici u Kikindi, gde je i započeo školovanje na mađarskom i nemačkom jeziku. Po završetku Prvog svetskog rata, nastavio je školovanje na srpskom jeziku. 1923. godine, u Kikindi je završio gimnaziju. Potom je u Beogradu upisao Filozofski fakultet, gde je studirao filozofiju i uporednu književnost. Slabo zdravlje, majčina smrt i materijalni razlozi uticali su da napusti studije. Vratio se u Kikindu i radio u porodičnoj apoteci. Bio je pesnik i književnik, učesnik u NOB-u od početka oružanog ustanka u Srbiji. Posle zavođenja Šestojanuarske diktature 1929. je osuđen zbog komunističke propagande. Nakon oslobođenja Jugoslavije u Drugom svetskom ratu pokrenuo je i jedno vreme uređivao "Književne novine". Bio jedan od pokretača Nedeljnih infromativnih novina (NIN). Po završetku rata, ostao je da radi u Beogradu. Učestvovao je u obnavljanju Letopisa Matice srpske. Takođe je bio jedan od pokretača časopisa Naša književnost i predsednik Udruženja književnika Srbije. Za dopisnog člana SANU izabran je 14. novembra 1950. Neka od dela: zbirke pesama "Hadžija večnosti", "Lasta u mitraljeskom gnezdu", "Ples nad prazninom", proza "Lica u prolazu", "Istinite legende", "Reda mora da bude", "Sremska hronika", studije i eseji "Đura Jakšić i njegovo doba", "Sterija i počeci srpske drame", "Svetozar Marković".
1905-1952
46
18.februar 1952.
Grčka i Turska postale članice NATO.
19.februar 1952.
Umro norveški pisac Knut Hamsun, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1920. (Rođen: Lom/Unija Švedske i Norveške/Norveška 04.avgust 1859. - Umro: Grimstad/Norveška 19.februar 1952.) Hamsun je bio medu najmarkantnijim književnim pojavama u istoriji uopšte. Njegovi romani, pisani superiornim stilom, usredsređeni su na psihologiju ličnosti i prožeti doživljajima prirode i ljubavi. Posle Ibzena, najpoznatiji je norveški književnik. Tridesetih godina dvadesetog veka bio je angažovan kao političar, promovišući desničarske ideje. Podržavao je nacističku filozofiju. U okupiranoj Norveškoj tokom Drugog svetskog rata podržao je norvešku kvislinšku vladu, zbog čega je bio osuđen na robiju zbog veleizdaje. U poslednjem delu, autobiografiji "Na zaraslim stazama", nije iskazao zbog toga nikakvo kajanje. Dešavalo se da su mu čitaoci, nezadovoljni političkim idejama koje je izlagao u svojim delima, vraćali kupljene knjige. Neka od ostalih dela: romani "Glad", "Misterije", "Pan", "Viktorija", "Sanjari", "Rosa", "Pod jesenjom zvezdom", "Benoni", "Lutalica svira sa sordinom", "Poslednja radost", "Deca vremena", "Grad Segelfos", "Plodovi zemlje", "Skitnice", "Žene kraj studenca", "Poslednje poglavlje", "August", "Ali život živi".
1859-1952
92
26.februar 1952.
Britanski premijer Vinston Čerčil saopštio da je Velika Britanija proizvela atomsku bombu i da će je isprobati u Australiji.
27.februar 1952.
Održana prva sednica UN u novom stalnom sedištu svetske organizacije u Njujorku.
Mart 1952
04.mart 1952.
korejski rat
Kina optužila SAD da su u Koreji počele biološki rat.
10.mart 1952.
Kubansku vladu zbacio bivši predsednik Fulhensio Batista, koji je potom kao diktator vladao Kubom do 1959.
17.mart 1952.
Rođen istaknuti srpsko-američki fizičar Marko Vukobrat Jarić. (Rođen: Beograd/FNR Jugoslavija/Srbija 17.mart 1952. - Umro: Koledž Stejšon/Teksas/Sjedinjene Američke Države 25.oktobar 1997.) Studirao je fiziku na Prirodno-matematičkom fakultetu u Beogradu i bio student generacije. Nakon odlaska u SAD, doktorirao je u klasi profesora Džona Birmana, naučnika svetskog glasa. Za naučno-istraživački rad dobio je veliku internacionalnu nagradu iz Milerove zaostavštine u Berkliju. Kao Humboltov stipendista, boravio je na Univerzitetu u Zapadnom Berlinu, a zatim dve godine na Harvard univerzitetu i bio prvi Jugosloven, naučni saradnik Harvarda. Bio je profesor Centra za teorijsku fiziku u Teksasu. Jedan je od pionira i svetskih eksperata u oblasti fizike i kvazikristala. Vukobrat Jarić je preminuo 25. oktobra 1997. godine od posledica jednog od statistički najređih tumora, glioblastoma multiforme, zloćudnog tumora na mozgu. U spomen na briljantnog naučnika, 1998. ustanovljena je fondacija, koja nosi njegovo ime i dodeljuje nagrade za fiziku uspešnim mladim naučnicima. Marko Vukobrat Jarić je stric poznatog srpskog košarkaša Marka Jarića.
1952-1997
45
21.mart 1952.
Kvame Nkrumah postao šef vlade Zlatne Obale (docnije Gana), kao prvi Afrikanac južno od Sahare na položaju predsednika vlade.
April 1952
01.april 1952.
Umro jedan od najvećih mađarskih pisaca i dramaturga XX veka Ferenc Molnar, tvorac publicističkog stila u mađarskoj literaturi, koji je romanom „Junaci Pavlove ulice“ stvorio klasično delo omladinske književnosti. (Rođen: Budimpešta/Austro-Ugarska/Mađarska 12.januar 1878. - Umro: Njujork/Njujork/Sjedinjene Američke Države 01.april 1952.) Već sa 18 godina počeo je da radi kao novinar, a sa 19 je već usavršio svoje znanje o novinarstvu, a zatim studirao pravo u Budimpešti i Ženevi. Najpre se bavio pisanjem kratkih priča, i u dvadeset drugoj godini života objavio je prvu priču ,,Gladni grad (1900). Bio je pre svega poznat kao dramski pisac. Napisao je oko 40 drama. U pozorišnim komadima je iskazao izuzetnu tehniku i duhovitost. Emigrirao je 1937. godine u Ženevu bežeći od nacista. Kada je izbio rat u Evropi krenuo je brodom u SAD 31. decembra 1939. a u Njujork je stigao 12. januara 1940. Kao romanopisac, zapamćen je po delu „Dečaci Pavlove ulice”, koji govori o rivalstvu i odrastanju dve suparničke družine dečaka u Budimpešti. Taj roman je u anketi jednog časopisa u Mađarskoj završio na drugom mestu u izboru najboljeg romana za 2005. godinu. Nekoliko puta je ekranizovan. Neka od ostalih dela: drame i komedije „Liliom“, „Vuk“, „Gardist“, „Crveni mlin“, „Labud“, „Olimpija“ itd.
1878-1952
74
15.april 1952.
Njujorška "Frenklin banka" postala prva banka koja je izdala kreditnu karticu.
28.april 1952.
Japan je posle poraza u Drugom svetskom ratu povratio suverenitet i nezavisnost, stupanjem na snagu mirovnog ugovora potpisanog u San Francisku 1951.
Maj 1952
08.maj 1952.
Osnovana Međunarodna federacija novinara na Prvoj međunarodnoj konferenciji novinara u Briselu.
Umro Vilijam Foks jedan od pionira američke filmske industrije u Njujorku. (Rođen: Tolčva/Austro-Ugarska/Mađarska 01.januar 1879. - Umro: Njujork/Njujork/ Sjedinjene Američke Države 08.maj 1952.) Rodio se kao Vilijam Frid u Mađarskoj u porodici nemačkih Jevreja, sa kojom je emigrirao u Njujork. Kao mladić je radio u novinama i tekstilnoj industriji, pre nego što je 1900. osnovao svoju prvu kompaniju. Nju je prodao kako bi 1904. godine otvorio svoje prvu nickelodeon bioskopsku dvoranu. Foks je bio poznat u vreme prikazivanja nemih filmova kao vlasnik moćne filmske kompanije Foks – Fox Film Corporation, čija su specijalnost postali raskošni istorijski spekatkli i koji je brzo postao jedan od najznačajnijih i najuticajnijih studija tadašnjeg Holivuda. Kompanija je osnovane 1915. godine i preteča je današnjeg američkog filmskog giganta Twentieth Century-Fox studios. Njegova kompanija je zauzimala najveći deo tadašnjeg američkog filmskog tržišta, zauzimajući prvo mesto kada je u pitanju prikazivanje, distribucija i proizvodnja produkata filmske industrije, ubirući milionske profite. Foks je bio poznat i po tome što je prvi osmislio i izgradio dvorane za prikazivanje nemih filmova. Takođe 1927. godine se istakao proizvodnjom prvog uspešnog komercijalnog zvučnog filma. Kada je nastupila era zvučnog filma, Foks je u skladu sa modernim trendovima težio da osavremeni dvorane u kojima su se prikazivali nemi filmovi opremom za emitovanje nastupajućih zvučnih filmova. Međutim modernizacija 1100 dvorana je bila veoma skupa i sprovodila se u vreme velike ekonomske krize ranih tridesetih godina XX veka što je dovelo Vilijama Foksa do bankrotstva koje je objavio 1936. godine. Ostatak života je proveo daleko od očiju javnosti na Long Ajlendu u Njujorku gde je i umro u 73-oj godini života.
1879-1952
73
09.maj 1952.
Zapadne sile Londonskim sporazumom prepustile zonu „A“ slobodne teritorije Trsta Italiji, posle čega je Jugoslavija upozorila Italiju i zapadne zemlje da ne priznaje nikakve pregovore i rešenja bez njenog učešća.
13.maj 1952.
Osnovana bolnica "Dr Dragiša Mišović" u Beogradu.
21.maj 1952.
Umro američki filmski glumac Džulijus Garfinkl, poznatiji kao Džon Garfild, koji je najčešće igrao uloge društvenih autsajdera i buntovnika. (Rođen: Njujork/Njujork/Sjedinjene Američke Države 04.mart 1913. - Umro: Njujork/Njujork/Sjedinjene Američke Države 21.maj 1952.) Bio je veliki prijatelj Jugoslavije i mnogo je učinio da se SAD u Drugom svetskom ratu okrenu ka Josipu Brozu i njegovom Pokretu, a pred kraj rata se na tlu Jugoslavije borio protiv nemačkih nacista. Pozvan da svedoči pred Komitetom američkog Kongresa za neameričke aktivnosti (HUAC), negirao je pripadnost komunistima i odbio da "imenuje imena", čime je praktično okončao svoju filmsku karijeru. Neki su tvrdili da je stres zbog ovog progona doveo do njegove prerane smrti u 39. godini od srčanog udara. Garfild je priznat kao tvorac glumačkog stila koji su potom nasledili Marlon Brando, Montgomeri Klifta i Džejms Din. Neki od filmova u kojima je igrao: "Četiri žene", "Huarez", "Načinili su me zločincem", "Morski vuk", "Oni žive opasno", "Poštar uvek zvoni dva puta", "Humoreska", "Telo i duša", "Snaga zla", "Džentlmenski sporazum", "Veliki nož", "Imati i nemati" itd.
1913-1952
39
27.maj 1952.
Potpisan ugovor o stvaranju Evropske odbrambene zajednice (EOZ) od strane predstavnika šest država članica Evropske zajednice za ugalj i čelik ili Montan-Unije. Ideja je potekla od strane tadašnjeg francuskog premijera Rene Plevena koji se zalagao za stvaranje zajedničke evropske vojske, sa jednim evropskim ministrom odbrane. Predstavnici tadašnje evropske šestorke, Francuske, Zapadne Nemačke, Italije, Holandije, Belgije i Luksemburga su imali nameru da njihova zajednička Skupština sačini ustav buduće Evropske političke zajednice (EPZ) u koju bi bile integrisane Evropska zajednica za ugalj i čelik i Evropska odbrambena zajednica (EOZ). Nacrt ugovora o osnivanju EPZ jednoglasno je odobrila Skupština Montanunije u martu 1953. godine. Ipak pregovori ministara inostranih poslova država članica Montan-Unije koji su vođeni iste godine nisu urodili plodom. Najveća prepreka bila je odustajanje članica od dela nacionalnog suvereniteta kako je bilo predviđeno ugovorom o osnivanju EPZ. Od kada je Francuska, u martu 1954. godine zatražila odlaganje pregovora o osnivanju EPZ ni većina ostalih vlada država članica nije više pokazivala interesovanje za njih. Avgusta 1954. godine, projekat EOZ nije prošao u francuskoj nacionalnoj Skupštini tako da je i nacrt evropskog Ustava izgubio osnovu pa je napušten i projekat stvarnja EPZ. Na ovaj način je propala ideja stvarnja zajedničke evropske vojske.
Jun 1952
Jul 1952
23.jul 1952.
Na snagu stupio ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik potpisan od strane šest država članica osnivača 18. aprila 1951. godine. Na ovaj način je po prvi put zaživela jedna nadnacionalna organizacija. Jedan bitan segment nacionalnih politika je prešao u nadležnost osnovane organizacije. Iz sveobuhvatne ekonomske integracije centralnog ekonomskog sektora, trebalo je kasnije da proizidje i političko ujedinjenje.
Kraj monarhije u Egiptu - egipatski oficiri predvođeni generalom Muhamedom Nagibom izveli državni udar i prisilili kralja Faruka i da abdicira. Kralj Faruk I je vladao Egiptom od 1936. godine. Trpeo je kritike naroda zbog korumpirane i neefikasne vlasti, zbog nastavka de fakto Britanske okupacije, zbog poraza egipatske vojske u ratu s Izraelom i ostalih razloga. Pokušao je da zavede diktaturu ali je sprečen od strane revolucionarnih oficira. Svrgnula ga je grupa mladih vojnika pod nazivom Pokret slobodnih oficiria, na čelu sa Muhamadom Nagibim. SAD je preko CIA-e pomogao svrgavanje Faruka I. Deo oficira hteo je da kralja Faruka likvidiraju, ali je pukovnik Gamal Naser uspeo da mu sačuva život u 9 časovnom razgovoru unutar grupe Slobodnih ificira - krvoproliće rađa krvoproliće i izbegao put koji je koristilo Muslimansko bratstvo. Faruka je nasledio njegov maloletni sin Fuad I ali je već sledeće godine i on svrgnut pa je Egipat postao Republika.
25.jul 1952.
Proglašen ustav Portorika kojim je i potvrđeno stvaranje državne zajednice, odnosno komonvelta ovog ostrva sa SAD. Oktobra 1950. godine predsednik SAD Hari Truman je doneo Komonveltski Zakon Portorika kojim se omogućuje ovom ostrvu da donese sopstveni ustav. Sledeće 1951. godine na referendumu većina stanovništva se izjasnila za uspostavljanje komonvelta sa SAD. Pre toga 1948. godine na demokratskim izborima za prvog guvernera ostrva je izabran Luiz Munjoz Marin. Ustav Portorika je označio nastavak izgradnje demokratskih institucija ovog ostrva, zakonodavstva i sudstva koje se oslanja na poštovanju građanskih prava. Ustav je simbolično donet datuma kada je 54 godine ranije Portoriko potpao pod vlast SAD. Špansko-američki rat iz 1898. godine i pobeda SAD su doprineli uspostavljanju američke kontrole nad nekadašnjim španskim kolonijama kao što su Kuba, Filipini i Portoriko.
26.jul 1952.
Umrla Eva ˝Evita˝ Peron najpopularnija ličnost u Argentini svog vremena, supruga predsednika Huana Perona. (Rođena: Los Toldos/Argentina 07.maj 1919. - Umrla: Buenos Ajres/Argentina 26.jul 1952.) Marija Eva Duarte de Peron (šp. María Eva Duarte de Perón, poznata po nadimku Evita, bila je argentinska političarka, aktivistkinja, glumica i filantrop, prva dama Argentine od juna 1946. do svoje smrti jula 1952. godine, i druga po redu supruga argentinskog predsednika Huana Dominga Perona. Rođena je u siromaštvu u selu Los Toldos, na Pampasu, kao najmlađe od petoro dece. Godine 1934, u dobi od 15 godina, preselila se u glavni grad Buenos Ajresa da bi nastavila karijeru kao scenska, radio i filmska glumica. Upoznala je pukovnika Huana Perona 22. januara 1944. tokom dobrotvorne akcije na stadionu Luna Park u korist žrtava zemljotresa u San Huanu u Argentini. Venčali su se sledeće godine. Tokom narednih šest godina, Eva Peron je postala moćna u properonističkim sindikatima, prvenstveno zbog toga što je govorila u ime radnih prava. Takođe je vodila ministarstva rada i zdravlja, osnovala je i vodila dobrotvornu fondaciju Eva Peron, zagovarala izborno pravo žena u Argentini i osnovala i vodila prvu veliku žensku političku partiju u zemlji, Žensku peronističku partiju. Eva Peron je postala deo međunarodne popularne kulture, najpoznatije kao tema mjuzikla Evita (1976). Kristina Alvarez Rodrigez je rekla da Evita nikada nije napustila kolektivnu svest Argentinaca. Kristina Fernandez de Kiršner, druga predsednica Argentine (posle Izabel Peron), tvrdi da žene njene generacije duguju Evi zbog „njenog primera strasti i borbenosti“. Danas svaki veći grad u Argentini ima spomenik posvećen Evi Peron. Lik Eve Peron često se nalazio na poštanskim markama, a jula 2012. godine postala je prva žena čiji se lik našao na nekoj od argentinskih novčanica nakon što je u platni promet puštena novčanica od sto pezosa sa njenim likom.
1919-1952
33
Avgust 1952
01.avgust 1952.
Rođen prvi demokratski izabrani premijer Republike Srbije Zoran Đinđić. (Rođen: Bosanski Šamac/FNR Jugoslavija/Republika Srpska/Bosna i Hercegovina 01.avgust 1952. - Umro: Beograd/Srbija i Crna Gora/Srbija 12.mart 2003.) Gimnaziju je završio u Beogradu. Diplomirao je filozofiju 1974. u Beogradu a 1979. doktorirao je na Univerzitetu u Konstancu u Nemačkoj, s tezom "Problemi utemeljenja kritičke teorije društva" kod Jirgena Habermasa. Hapšen je još kao student navodno zbog organizovanja "ilegalnih aktivnosti u studentskoj organizaciji". Pošto se Vili Brant, nemački kancelar, zauzeo za njega, umesto u zatvoru našao se u Nemačkoj. Radio je u Institutu za filozofiju i društvenu teoriju, u Beogradu, bio poslanik u tri saziva Narodne skupštine Srbije kao i tadašnje Savezne skupštine SRJ, i kao profesor na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu. Jedan je od inicijatora 1989. (sa još 12 intelektualaca) obnove Demokratske stranke a na Skupštini Stranke 1990. jedan je od osnivača. Januara 1994. postaje predsednik Demokratske stranke. Izvesno vreme 1997. gradonačelnik je Beograda. Bio je arhitekta petooktobarskih promena u Srbiji 2000. Od 25. januara 2001. do tragične smrti u atentatu predsednik je vlade Srbije. Dobitnik je nagrade "Bambi", kao i nagrade fondacije "Polak", za doprinos razvoju demokratije. Bio je plodan autor, na polju filozofije, ali i političke publicistike. Prevodio je Diltaja, Kropotkina, Huserla... Neka od dela: "Subjektivnost i nasilje", "Jesen dijalektike", "Jugoslavija kao nedovršena država", "Srbija ni na Istoku ni na Zapadu" itd. Ubijen je u atentatu ispred (u dvorištu) zgrade Vlade Srbije snajperskim hicem. Ubistvo premijera Đinđića i teško ranjavanje njegovog telohranitelja Milana Veruovića je izvršeno u 12:25. Zvanično ispaljena su dva snajperska hitca sa prozora zgrade iz ulice Admirala Geprata sa kojeg se jasno mogao dobiti pregled dvorišta zgrade vlade.
1952-2003
50
08.avgust 1952.
Rođen norveški intelektualac i autor novela, kratkih priča i knjiga za decu Justejn Gorder. (Rođen: Oslo/Norveška) Roditelji su mu bili pedagozi. Studirao je skandinavske jezike i teologiju na univerzitetu u Oslu. Nakratko je pre književne karijere predavao filozofiju na faklutetu Folkehøyskole. Njegovo najpoznatije delo je "Sofijin svet" u podnaslovu Roman o istoriji filozofije. Ovo popularno delo je prevedeno na pedeset tri jezika; odštampano je dvadeset šest miliona primeraka, a samo u Nemačkoj je prodato preko tri miliona. 1997. godine ustanovio je Sofijinu nagradu zajedno sa svojom ženom Siri Danevig.
10.avgust 1952.
Visoka Vlast počinje sa radom kao izvršni organ Evropske zajednice za ugalj i čelik pod predsedništvom Žana Monea. Visoka Vlast je preteča Komisije, a od 1993. godine Evropske komisije jednog od glavnih organa Evropske zajednice a potom i Evropske unije. Ovaj izvršni organ je imao značajna prava odlučivanja u izrazito nadnacionalno organizovanoj politici uglja i čelika. Rimskim ugovorima koji su stupili na snagu početkom 1958. godine Visokoj Vlasti su se pridružile Komisije Evropske ekonomske zajednice (EEZ) i Evropske zajednice za atomsku energiju (Euroatom). Ugovorom o spajanju tri zajednice koji je stupio na snagu 1. jula 1967. godine, kada je formirana Evropska zajednica, ustanovljena je jedna jedina Komisija kao zajednički organ.
11.avgust 1952.
Na jordanski presto stupio kralj Husein pošto je prethodno njegov otac kralj Talal zbačen zbog senilnosti.
13.avgust 1952.
Rođena srpska (jugoslovenska) pozorišna, filmska i TV glumica Gorica Popović. (Rođena: Kragujevac/FNR Jugoslavija/Srbija) Njen deda-ujak je bio predratni glumac Aleksandar Cvetković. Završila je studije glume na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu, u klasi prof. Predraga Bajčetića, zajedno sa Tanjom Bošković, Radmilom Živković, Ljiljanom Dragutinović, Jelicom Sretenović, Zlatom Numanagić, Milanom Štrljićem i Brankom Jerinićem. Na istom fakultetu je od 1976. asistent na predmetima Dikcija i Gluma. Prvu predstavu je odigrala 19. januara 1973. godine. Od 1982. godine Gorica Popović je stalna članica ansambla beogradskog Ateljea 212. Na filmu je debitovala ulogom novinarke u Mirisu poljskog cveća (1977) beogradskog reditelja Srđana Karanovića. Već za prvu veću ulogu, devojke koja sumnja u ljubav svog mladića, u Nacionalnoj klasi (1979) Gorana Markovića, nagrađena je na nacionalnom festivalu u Puli Zlatnom arenom. Ostvarila je zapažene uloge u filmovima, kao što su: Dorotej, Pad Italije, U raljama života, Halo taksi, Boj na Kosovu, Seljaci i Kozje uši. Uporedo sa glumačkom karijerom, Gorica Popović se bavila i pevanjem. Bila je član vokalno-instrumentalnog sastava Suncokret.
18.avgust 1952.
Rođen američki glumac Patrik Svejzi, plesač i kantautor poznat po igranju karakterističnih glavnih uloga, posebno romantičnih, teških i komičnih likova. (Rođen: Hjuston/Teksas/Sjedinjene Američke Države 18.avgust 1952. - Umro: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 14.septembar 2009.) Pored toga što se bavio glumom ostao je upamćen i kao odličan profesionalni plesač. Karijeru je započeo u mjuziklima na Brodveju. Bio je poznat i po svom medijskom imidžu i izgledu. Magazin People proglasio je Svajzija "najseksipilnijim muškarcem na svetu" 1991. godine. Svejzi je dobio tri nominacije za nagradu Zlatni globus za najboljeg glavnog glumca u filmu – komedija ili mjuzikl, za uloge u ljubavnom filmu Prljavi ples (1987), fantastičnom filmu Duh (1990) i drumskoj komediji To Vong Fu, hvala za sve, Džuli Njumar (1995). Glumio je i u poznatim akcionim filmovima, poput Road House (1989) i Point Break (1991). Odlikovan je zvezdom na Holivudskoj stazi slavnih 1997. Svejzi je koautor i snimio popularnu pesmu "She's Like the Vind" i posthumno je nagrađen Rolek Dance Avard 2012. Godine 2009. Preminuo od raka pankreasa u 57. godini.
1952-2009
57
Septembar 1952
09.septembar 1952.
Prilikom potonuća broda "Niš", na ušću Save u Dunav, poginulo preko stotinu putnika. Rečni brod koji je plovio na liniji Beograd Zemun, iako predviđen za svega 60 osoba, isplovio je po svemu sudeći sa, oko 160 putnika. Iznenadno olujno nevreme, praćeno jakom kišom i krupnim gradom izazvalo je, uz pretovarenost i, najverovatnije, tehničku nesolidnost plovila, nezapamćenu tragediju.
21.septembar 1952.
U Šidu počela s radom Galerija slika Sava Šumanović. Osnovana je zahvaljujući poklonu slikareve majke Perside Šumanović, od 417 slika i kuće u kojoj su dela danas izložena. Kuća zajedno sa galerijom, koja je nastala znatno kasnije predstavljaju nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
25.septembar 1952.
Rođen američki glumac Kristofer Riv, filmski „Supermen“. (Rođen: Njujork/Njujork/Sjedinjene Američke Države 25.septembar 1952. - Umro: Njujork/Njujork/Sjedinjene Američke Države 10.oktobar 2004.) Studirao je na Univerzitetu Kornel i Džulijard školi, debitujući na Brodveju 1976. Nakon hvaljenih nastupa u Supermanu i Supermenu II, Riv je odbio mnoge uloge u akcionim filmovima, birajući umesto toga da radi u malim filmovima i igrama sa složenijim likovima. Bio je vezan za invalidska kolica od 1995, pošto je u nesreći tokom jahanja slomio dva kičmena pršljena. Iako nepokretan usled kvadriplegije nije se predavao. I u takvom stanju glumio je u više filmova, uključujući rimejk legendarnog Hičkokovog „Prozor u dvorište“. Nekoliko puta se pojavio u televizijskoj seriji Smallville na temu Supermena i napisao dve autobiografske knjige, Još uvek sam i Ništa nije nemoguće. Tokom svoje karijere, Riv je dobio nagradu BAFTA, nagradu Udruženja filmskih glumaca, nagradu Emi i nagradu Gremi. Počevši od 1980-ih, bio je aktivista za zaštitu životne sredine i ljudska prava i za umetničku slobodu izražavanja. Nakon nesreće, lobirao je za istraživanje povreda kičme, uključujući istraživanje ljudskih embrionalnih matičnih ćelija, i za bolje osiguranje za osobe sa invaliditetom. Njegov zagovarački rad uključivao je vođenje fondacije Christopher i Dana Reeve i suosnivač istraživačkog centra Reeve-Irvine.
1952-2004
52
Oktobar 1952
03.oktobar 1952.
Velika Britanija na ostrvima Monte Belo pored severozapadne obale Australije isprobala prvu atomsku bombu.
07.oktobar 1952.
Rođen Vladimir Vladimirovič Putin drugi po redu demokratski izabrani predsednik Rusije nakon raspada SSSR-a i uspostavljanja Republike Rusije. (Rođen: Sankt Peterburg (Lenjingrad)/Sovjetski Savez/Rusija) Njegova majka Marija Ivanovna Putin je radila kao fabrička radnica dok je otac Vladimir Spiridonovič Putin bio u službi Sovjetske ratne mornarice u jednoj od podmorničkih jedinica. Zanimljiv podatak je da je njegov deda po ocu Spiridon Putin bio lični kuvar Vladimiru Iliču Lenjinu i Josifu Staljinu. Vladimir Putin je na mestu predsednika Rusije nasledio 7. maja 2000. godine, Borisa Jelcina prvog demokratski izabranog predsednika te zemlje nakon kolapsa komunizma početkom devedesetih godina XX veka. Diplomirao je 1975. godine, međunarodno pravo na Pravnom fakultetu Lenjingradskog državnog univerziteta. Na univerzitetu je takođe postao član Komunističke partije Sovjetskog Saveza i ostao je njen član sve do njenog raspuštanja decembra 1991. Nakon diplomiranja, Putin je primljen u KGB. Radio je u Direktoratu KGB Lenjingrada i Lenjingradske oblasti. 1984. godine sa činom majora studirao je postdiplomske studije na KGB institutu Jurij Andropov, gde je stekao 1985. godine diplomu specijaliste kontraobaveštajne službe. U tom periodu je izučavao nemački jezik koji tečno govori. Od 1985. do 1990. Putin je bio na dužnosti u Drezdenu u Istočnoj Nemačkoj. Nakon pada Berlinskog zida, vraćen je u Sovjetski Savez. U Drezdenu je 1989. sam odbranio zgradu KGB. Putin je zvanično dao otkaz u državnoj bezbednosti 20. avgusta 1991. tokom državnog udara koji je predvodio KGB protiv sovjetskog predsednika Mihaila Gorbačova. U to vreme imao je čin pukovnika. Od 11. godine aktivno se bavi džudoom i sambom (ruska borilačka veština). Nosilac je crnog pojasa u karateu. Odavno upražnjava skijanje, a od 2011. i hokej na ledu. Bavi se zaštitom retkih životinja.
08.oktobar 1952.
Poginulo 112 i povređeno više od 200 ljudi u železničkoj nesreći u severozapadnom Londonu.
26.oktobar 1952.
Rođen srpski (jugoslovenski) pozorišni, filmski i TV glumac Lazar Ristovski, režiser i producent. (Rođen: Ravno Selo kod Vrbasa/FNR Jugoslavija/Srbija) Njegov otac je doseljenik iz prilepskog sela Guđakovo a majka iz Crne Gore. Završio je Učiteljsku školu u Somboru, a glumu diplomirao na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu, u klasi Ognjenke Milićević, Odigrao je u pozorištu preko 4 hiljade predstava i snimio je više od 50 filmova, većinom u glavnim ulogama. Igrao je i van granica Srbije. Bio je reditelj i producent filma „Belo odelo“. Posle toga je kao producent napravio 10 filmova. Kao reditelj i producent, snimao je i svoj drugi film „Beli lavovi“ 2011. Napisao je i dva romana; „Belo odelo“ i „Kako sam dobio Oskara“. Vlasnik je producentske kuće Zilion Film.
31.oktobar 1952.
SAD su na pacifičkim Maršalskim ostrvima izvele prvu probu hidrogenske bombe.
Novembar 1952
01.novembar 1952.
Rođen srpski (jugoslovenski) rok- muzičar i pesnik Borisav-Bora Đorđević, vođa grupe "Riblja čorba". (Rođen: Čačak/FNR Jugoslavija/Srbija) Đorđević je glavni vokal i tekstopisac rok grupe Riblja čorba od njenog osnivanja 1978. godine. Pre toga je bio član muzičkih grupa Suncokret i Rani mraz. U Beogradu je upisao V beogradsku gimnaziju, potom i Pravni fakultet. Nakon dve godine je shvatio da ta profesija nije za njega, pa je pokušao da upiše Fakultet dramskih umetnosti u Beogradu. Pošto nije primljen na glumu, upisao je pozorišnu organizaciju na FDU. Od tada je apsolvent. Dana 15. avgusta 1978. osnovao je grupu Riblja čorba, koja je postala vrlo popularna tokom sledećih nekoliko meseci. Popularnost grupe se takođe počela manifestovati u Borinom alkoholizmu, što je, zajedno sa provokativnim društveno-orijentisanim pesmama, prouzrokovalo da on postane jedan od najkontroverznijih muzičara u Jugoslaviji. Po izdanju albuma „Koza nostra“, 1990. godine, bio je optužen za „vređanje radničke klase Jugoslavije“, ali su optužbe odbačene. Nakon početka građanskog rata u bivšoj Jugoslaviji, Đorđević je bio pristalica srpskih vojnika u Republici Srpskoj i Republici Srpskoj Krajini. Sa razvojem ratnih događanja, postaje veliki protivnik vlasti Slobodana Miloševića. U nekim kasnijim intervjuima, Đorđević je govorio da su zbog pesme „Baba Jula“ Miloševići naručili njegovo ubistvo.
04.novembar 1952.
Republikanac Dvajt Ajzenhauer, bivši general, pobedio na izborima za predsednika SAD, na tom mestu nalazio se tokom dva četvorogodišnja mandata. Znatno je uticao na zahuktavanje trke u naoružanju u periodu "hladnog rata".
09.novembar 1952.
Umro izraelski državnik i hemičar Haim Azrijel Vajcman, pronalazač sintetičkog acetona, prvi predsednik Izraela od 1948. do smrti. (Rođen: Motal/Ruska Imperija/Belorusija 27.novembar 1874 - Umro: Rehovot/Izrael 09.novembar 1952.) Bio je direktor hemijske laboratorije Britanskog admiraliteta od 1916. do 1919, predsednik Svetske cionističke organizacije od 1920. do 1931. i Jevrejske agencije od 1929. do 1931. i od 1935. do 1946. Diplomirao je hemiju 1899. godine na univerzitetu u Frajburgu u Švajcarskoj. Predavao je hemiju na univerzitetu u Ženevi od 1901. godine do 1903. godine. Kasnije je predavao na univerzitetu u Mančesteru. Postao je britanski državljanin 1910. U Prvom svetskom ratu bio je od 1916. godine do 1919. godine direktor laboratorija britanskog admiraliteta. Postao je čuven u Mančesteru, jer je otkrio kako se pomoću bakterijske fermentacije može proizvesti velika količina poželjne supstance. Danas se on smatra ocem industrijske fermentacije. Koristio je bakteriju Klostridium acetubutulikum da bi proizveo aceton. Aceton se koristio za proizvodnju eksploziva veoma važnih u Prvom svetskom ratu. Vajcman je predao prava proizvodnje acetona jednoj korporaciji u zamenu za stalnu isplatu određene količine novca. Zajedno sa lordom Balforom radio je 1917. godine na Balforovoj deklaraciji, koja je naglašavala da se britanska vlada zalaže za uspostavu Palestine kao nacionalne države Jevreja. Zajedno sa Albertom Ajnštajnom krenuo je 1921. godine u sakupljanje novca za osnivanje Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu. Za vreme Drugog svetskog rata bio je počasni savetnik britanskog ministra snabdevanja. Tada je istraživao veštačku gumu i visokooktanski benzin. Saveznici su bili odsečeni od izvora kaučuka zbog japanske okupacije oblasti, koje su ga proizvodile. Tbog toga je bilo veoma važno proizvesti veštačku gumu. Sreo se sa američkim predsednikom Harijem Trumanom i od njega je nastojao da dobije podršku za osnivanje države Izrael. Postao je 1949. godine prvi predsednik Izraela. Njegov nećak Ezer Vajcman je takođe kasnije postao predsednik Izraela.
1874-1952
77
11.novembar 1952.
Pronalazači video rikordera Džon Mulin i Vejn Džonson u Los Anđelesu prvi put demonstrirali tu spravu za snimanje TV emisija.
25.novembar 1952.
U Londonu premijerno izvedena "Mišolovka" Agate Kristi. Ovaj klasični pozorišni krimić imao je premijeru u pozorištu "Ambasador", a kasnije je prebačen u susedno pozoršte "Sent Martin". U prvoj postavci, igrao je Ričard Atenborou, kasnije dobitnik "Oskar"-a i titule "ser" za umetničke zasluge. Tokom decenija izvođenja, u predstavi se pojavilo više od 400 glumaca. Ne gubeći na aktuelnosti, ona se i danas igra na mnogim svetskim pozornicama.
26.novembar 1952.
Umro švedski istraživač i putopisac Sven Anders Hedin, koji je predvodio ekspedicije u Tarimskoj kotlini, Sinkjangu, na Tibetu, u Mongoliji i u područiju Himalaja. (Rođen: Stokholm/Švedska 19.februar 1865. - Umro: Stokholm/Švedska 26.novembar 1952.) Bio švedski geograf, topograf, istraživač, fotograf, putopisac i ilustrator sopstvenih dela. Tokom četiri ekspedicije u Centralnu Aziju, učinio je Transhimalaju poznatom na Zapadu i locirao izvore reka Brahmaputra, Ind i Sutlej. Takođe je mapirao jezero Lop Nur, i ostatke gradova, grobnica i Kineskog zida u pustinjama Tarimskog basena. U svojoj knjizi Fran pol till pol (Od Polja do Polja), Hedin opisuje putovanje kroz Aziju i Evropu između kasnih 1880-ih i ranih 1900-ih. Putujući, Hedin je posetio Tursku, Kavkaz, Teheran, Irak, zemlje kirgiskog naroda i ruski Daleki istok, Indiju, Kinu i Japan. Posthumno objavljivanje njegovog Atlasa Centralne Azije označilo je završetak njegovog životnog dela.
1865-1952
87
Decembar 1952
03.decembar 1952.
Umro srpski (jugoslovenski) književnik, političar i dramaturg Milan Grol. (Rođen: Beograd/Kneževina Srbija/Srbija 12.septembar 1876. - Umro: Beograd/FNR Jugoslavija/Srbija 03.decembar 1952.) Diplomirao je 1899. na Filološko-literarnom odseku Filozofskog fakulteta u Beogradu, a potom dve godine studirao književnost i pozorište u Parizu. Od 1903. do 1906. godine radi kao dramatrug u Narodnom pozorištu, potom predaje francuski jezik u Prvoj gimnaziji, a 1909. biva postavljen za upravnika Narodnog pozorišta u Beogradu. U toku Prvog svetskog rata obavlja dužnost šefa srpskog Pres biroa u Ženevi. Posle rata se vraća na mesto upravnika Narodnog pozorišta, gde ostaje sve do 1924. Tada je postavljen na mesto podsekretara u Ministarstvu inostranih dela, a zatim i na mesto ambasadora Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Turskoj. Za poslanika u Narodnoj skupštini Kraljevine je izabran 1925. na listi Demokratske stranke. Tri godine kasnije postao je i ministar prosvete, a na toj dužnosti ostaje do januara 1929. Po prestanku ministarskog mandata organizuje osnivanje Kolarčevog narodnog univerziteta, na čijem čelu je bio od osnivanja do početka Drugog svetskog rata. Do 1943. bio je član Jugoslovenske kraljevske vlade u emigraciji u Londonu, a posle sporazuma Tito-Šubašić u martu 1945. kao potpredsednik ušao je u Vladu Demokratske Federativne Jugoslavije u kojoj je bio do avgusta iste godine. Milan Grol počinje avgusta 1945. otvorenu borbu protiv komunista svojim nedeljnim listom "Demokratija", koji se ubrzo zatvara, jer su sindikati odbili da njihovi članovi štampaju taj list. Demokratskoj stranci je ubrzo zabranjen rad, a izvestan broj omladinaca nastavlja ilegalno da deluje. Međutim, ubrzo su skoro svi pohapšeni i poslati na dugogodišnje robije (među njima i Borislav Pekić). Milan Grol je bio predsednik Demokratske stranke od 1940. do 1946. godine, a umro je 1952. godine u Beogradu.
1876-1952
76
05.decembar 1952.
Osnovan Muzej Nikole Tesle u Beogradu. Odlukom tadašnje vlade FNR Jugoslavije, osnovan je Muzej Nikole Tesle u Beogradu koji je smešten u reprezentativnom zdanju sagrađenom 1929. delu arhitekte Dragiše Brašovana. Muzej je za javnost otvoren 20.oktobra 1955.godine. Postavka muzeja sadrži više od 150 000 dokumenata, modela aparata, patente, makete, biblioteku i mnoštvo knjiga, publikacija i članaka objavljenih o genijalnom srpskom naučniku i njegovom stvaralaštvu.
22.decembar 1952.
Umrla srpska (jugoslovenska) književnica i novinarka Milica Jakovljević (Mir - Jam). (Rođena: Jagodina/Kraljevina Srbija/Srbija 22.april 1887. - Umrla: Beograd/FNR Jugoslavija/Srbija 22.decembar 1952.) Novinarsku karijeru je započela u beogradskim „Novostima”, a nastavila u „Nedeljnim ilustracijama”. Pod pseudonimom Mir Jam objavila je više ljubavnih priča i romana. Jedna je od samo tri žene, među sto najznačajnijih srpskih novinara, uvrštene u monografiji o dva veka srpskog novinarstva (1791–1991). Detinjstvo i mladost provela je u Kragujevcu. Završila je Višu žensku školu u Beogradu, gde se školovala za učiteljicu. Od 1906. do 1919. godine radila kao seoska učiteljica. Prvu službu dobila je u selu Krivi Vir, ispod Rtnja. Pod okupacijom, koju je provela na ivici siromaštva i bede, Milica Jakovljević je 1941. godine odbila poziv da sarađuje u okupacionim dnevnim listovima „Novo vreme" i „Obnova", pod izgovorom da je umorna i stara, kako ne bi okaljala svoj i obraz brata Stevana, majora kraljevske vojske u zarobljeništvu. Posle rata je pokušala da se ponovo bavi novinarstvom ali bezuspešno i uz otpor novih komunističkih vlasti. Do kraja života, živela je vrlo bedno od male penzije. Nova vlast odbacila ju je bez zvaničnog objašnjenja. „Rehabilitovana” je tek 1972. postavljanjem predstave „Ranjeni orao” po njenom romanu na scenu Ateljea 212. Široj javnosti Milica Jakovljević ostala je poznata po svojoj pitkoj prozi koja je obeležila domaću književnost između dva svetska rata. Pod pseudonimom Mir-Jam objavila je više ljubavnih priča i romana. Godine 1939. odvažila se da napiše i pozorišnu dramu „Tamo daleko”, koja je, sa Žankom Stokić u glavnoj ulozi, trijumfalno izvedena. Bila je najpopularnija i najčitanija spisateljica u Kraljevini Jugoslaviji. Mir-Jam se zalagala i za ženska prava. U vreme kada je većina dama još bila neobrazovana i potlačena, ona se borila za rodnu ravnopravnost, baveći se suštinskim problemima ženskog pola.
1887-1952
65