1891-1892---1920 | vremeplov

1891 - 1892

1891

Januar 1891

01.januar 1891.

U Nemačkom carstvu stupio na snagu zakon o starosnim penzijama i invalidnini iz 1889 - takođe, početkom godine Nemačka Istočna Afrika zvanično postaje kolonija Rajha.

04.januar 1891.

Grof od Zetlanda izdaje deklaraciju koja se odnosila na glad koja je zahvatila zapadne okruge Irske.

10.januar 1891.

Umro srpski pisac i lekar Laza Lazarević, jedan od najboljih srpskih realista. (Rođen: Šabac/Kneževina Srbija/Srbija 13.maj 1851. - Umro: Beograd/Kraljevina Srbija/Srbija 10.januar 1891.) Njegov otac Kuzman, poreklom iz Hercegovine, držao je sa bratom Mihailom trgovačku radnju. Majka Jelka, kći šabačkog kujundžije, ostavši siroče udaje se za petnaest godina starijeg Kuzmana u svojoj petnaestoj godini. Prava je završio u Beogradu a medicinu u Berlinu. Napisao je samo devet pripovedaka, od kojih je "Švabica" ostala u fragmentima. Mada s patrijarhalnim pogledima na život, njegove pripovetke - sažete, s veoma snažnom unutrašnjom dramatikom - imaju klasičnu vrednost. Prevodio je ruske pisce Nikolaja Černjiševskog, Nikolaja Gogolja i Alekseja Pisemskog i francuskog pisca Ežena Skriba. Kao lekar učestvovao je u organizaciji saniteta u Srbiji i objavio 54 rada u stručnim medicinskim časopisima, od kojih neki imaju izuzetan značaj. Ostala dela: "Prvi put s ocem na jutrenje", "Sve će to narod pozlatiti", "Vetar", "Na bunaru", "Školska ikona", "On zna sve", "U dobri čas hajduci", "Verter". Početkom 1888. izabran je za člana Srpske akademije nauka za zasluge na književnom polju. Februara 1889. postaje lični lekar kralja Milana i biva unapređen u čin sanitetskog potpukovnika. Srpska akademija nauka je 8. jula 1890. nagradila Lazarevićevu poslednju pripovetku „On zna sve“. Od 1884. godine bolovao je od tuberkuloze od koje je i umro. Po njemu naziv je dobila Specijalna bolnica za psihijatrijske bolesti Dr Laza Lazarević u Beogradu i u Padinskoj Skeli.

1851-1891

15.januar 1891.

Rođena Diana Budisavljević, humanitarka austrijskog porekla, spasilac preko 15.000 dece, pretežno srpske nacionalnosti sa Korduna i Kozare, iz ustaških logora smrti u fašističkoj tvorevini NDH. (Rođena: Inzbruk/Austro-Ugarska monarhija/Austrija 15.januar 1891. - Umrla: Inzbruk/Austrija 20.avgust 1978.) Deca koju je pokušavala da spasi su bila uglavnom srpske nacionalnosti sa Korduna, Kozare, iz srpskih sela sa teritorije NDH. Ova akcija je bila jedna od najtežih i po broju spasenih najobimnijih humanitarnih akcija vezanih za koncentracione logore u Drugom svetskom ratu. Umrlo je 3.254 dece, tokom spasavanja ili odmah po napuštanju logora, iscrpljeno torturom, glađu i bolešću, dok je 12.082 izbavljene dece preživelo rat. Bila je udata za hirurga Julija Budisavljevića, šefa hirurške klinike Medicinskog fakulteta u Zagrebu. On je bio jedan od malobrojnih zagrebačkih Srba pošteđenih ubijanja, proterivanja ili pljačke imovine za vreme NDH. Da bi sačuvala podatke o deci koju je zbrinjavala tokom rata, vodila je kartoteku o njima, s nadom da bi jednoga dana deca mogla biti vraćena svojim biološkim porodicama. Imala je podršku uskog kruga ljudi, svi koji su se bavili spašavanjem dece iz logora rizikovali su sopstvene živote. Krajem maja 1945. dva agenta OZNE odnose albume sa fotografijama dece. Po nalogu Ministarstva socijalne politike Hrvatske 28. maja 1945. od Diane Budisavljević je uzeta i celokupna kartoteka dece, iako nije bila završena identifikacija i repatrijacija. Oduzimanjem dokumentacije Diani Budisavljević i njenoj saradnici Ivanki Džakuli, onemogućeno je da dalje rade na identifikaciji velikog broja dece. „Znali smo da će sada mnoge majke uzalud tražiti svoju decu.

1891-1978

Strašno rastajanje u logorima, dugogodišnja čežnja za njima na radu u Nemačkoj, a sada neće naći svoje najdraže”. Njena ponuda da svojim radom pomogne na identifikaciji dece, u Ministarstvu nije prihvaćena. Kartoteka sa 5631 imenom pronađena je 2023. godine i neki sa spiska su uspeli na osnovu toga da otkriju svoje poreklo. Posle Drugog svetskog rata vratila se da živi povučena i zaboravljena u Inzbruk. Više nije govorila o svom radu za vreme rata i do smrti se nije oporavila od posledica obilaska logora. „Dnevnik Diane Budisavljević”, originalno napisan na nemačkom, izdat je u samo 700 primeraka. Pokriva period od 23. oktobra 1941. do 13. avgusta 1945. Snimljen je film „Dnevnik Diane Budisavljević”. Film je bio apsolutni pobednik 66. Pulskog filmskog festivala 2019. godine.

16.januar - 18.septembar 1891.

Čileanski građanski rat (takođe poznat kao Revolucija 1891. godine) - građanski rat vođen između snaga koje su podržavale Kongres i snaga koje su podržavale predsednika Hosea Manuela Balmasedu. Rat je doveo do sukoba između čileanske vojske koja je stajala na strani predsednika i čileanske mornarice na strani Kongresa. Ovaj sukob je završen porazom čileanske vojske i predsedničkih snaga. Pedsednik Balmaseda je izvršio samoubistvo nakon poraza. U čileanskoj istoriografiji rat označava kraj Liberalne republike i početak parlamentarne ere.

27.januar 1891.

U Nemačkom carstvu u kompaniji Agfa patentiran Rodinal, tečnost za razvijanje crno-belog filma. Rodinal je izumeo zaposleni u Agfi, dr Mome Andresen. Ono što je bilo novo kod ovog negativ razvijača jeste da se više nije isporučivao kao prah, već kao tečni koncentrat koji je samo trebalo razblažiti u ispravnom odnosu. Ovaj izum je proslavio fotografsku diviziju kompanije Agfa i najdugovečniji je fotografski proizvod na tržištu. Rodinal je čak uvršten u Ginisovu knjigu rekorda.

Februar 1891

09.februar 1891.

Rođen italijanski političar Pjetro Sandro Neni, vođa italijanskih socijalista. (1891-1980 -88-) Centralna figura italijanske levice od dvadesetih do šezdesetih godina XX veka, rođen je u gradu Faenza u pokrajini Emilia-Romanja. Učestvovao je u Španskom građanskom ratu i bio član Komiteta za odbranu Madrida, kao i politički komesar divizije ovog grada. Tokom II svetskog rata, Gestapo ga je uhapsio u Francuskoj. Neposredno po oslobođenju svoje zemlje, postao je generalni sekretar Komunističke partije Italije, a 1945. predsednik. Bio je potpredsednik u prvoj posleratnoj vladi Italije, nekoliko meseci i šef diplomatije, takođe i potpredsednik u vladi levog centra 1963. Neka od njegovih pisanih dela: „Istorija četiri godine 1919-1922“, „Šest godina građanskog rata u Italiji“, „Istorija klasne borbe u Italiji“, „Zločin fašizma u Africi 1936“ itd.

10.februar 1891.

Na Velikoj školi u Beogradu osnovano Srpsko geološko društvo. U Kapetan Mišinom zdanju u kom je bila smeštena Velika škola (danas rektorat Univerziteta) u Beogradu, održana prva, osnivačka sednica Srpskog geološkog društva. Duhovni tvorac Društva je Jovan Žujović, osnivač srpske geologije. Srpsko geološko društvo jedno je od najstarijih naučnih društava u Srbiji.

23.februar 1891.

Nikola Pašić po prvi put postaje predsednik srpske vlade. Dva puta je bio gradonačelnik Beograda: 30.12. 1889 - 14.1. 1891. i 10.1. 1897 - 13.11. 1897. Raspisao je veliki zajam i kaldrmisao glavne ulice. Predsednik srpske vlade postao je prvi put 23.02.1891.godine (11. 2. 1891. po julijanskom kalendaru) Predsednik vlade je bio 1891-1892. i ministar inostranih poslova Srbije od 21. 3. 1892. do 9. 8. 1892. godine. U periodu 1893–1894. bio je diplomata, predstavnik srpske vlade u Petrogradu.

Mart 1891

01.mart 1891.

09-12.mart 1891.

Rođen srpski pisac i prevodilac Stanislav Vinaver, jedan od najznačajnijih i najraznovrsnijih stvaralaca u novijoj srpskoj literaturi. (Rođen: Šabac/Kraljevina Srbija/Srbija 01.mart 1891. - Umro: Niška Banja/SFR Jugoslavija/Srbija 01.avgust 1955.) Vinaver je rođen u uglednoj jevrejskoj porodici. Otac Avram Josif Vinaver bio je lekar, a majka Ruža pijanistkinja. Osnovnu školu završio je u Šapcu. Gimnazijsko obrazovanje ja započeo u Šabačkoj gimnaziji iz koje je izbačen jer nije želeo da se učlani u Vidovdansko kolo. Zbog toga je školovanje nastavio u Beogradu, a na pariskoj Sorboni studirao je matematiku i fiziku. Diplomirao je na Univerzitetu u Beogradu 1930. godine. Već tada postao je sledbenik filozofskih ideja Anrija Bergsona. Studirao je matematiku i muziku u Parizu, a između dva svetska rata je radio kao novinar. U Prvom svetskom ratu je učestvovao kao dobrovoljac u Srpskoj vojsci, okupaciju zemlje u Drugom svetskom ratu je proveo u nemačkom zarobljeništvu, kao rezervni oficir Kraljevine Jugoslavije. Od 1945. radio je u Beogradu kao profesionalni pisac i prevodilac, jedno vreme i u agenciji Tanjug. Nemiran, radoznao, dinamičan duh, muzički obdaren, bio je jedan od protagonista moderne srpske književnosti posle Prvog svetskog rata, istraživač i kreator slobodnijeg pesničkog izraza i književnog jezika.

1891-1955

Velika mećava na jugu i zapadu Engleske dovela do velikih snežnih nanosa i snažnih oluja kod južne obale, sa 14 potopljenih brodova i približno 220 smrtnih slučajeva pripisanih vremenskim uslovima

14.mart 1891.

U Nju Orleansu, rulja upada u zatvor Old Pariš i linčuje 11 Italijana koji su uhapšeni, ali proglašeni nevinim za ubistvo šefa policije Dejvida Henesija. Američka štampa pozdravlja ovaj zločin, a u upotrebu ulazi reč "mafija".

Podmornica "Monarh" postavila telefonski kabl ispod Lamanša, što je omogućilo telefonsku vezu između Britanije i "ostatka" Evrope.

17.mart 1891.

Britanski parobrod SS Utopia, koji je prevozio italijanske migrante u Njujork, potonuo u unutrašnjoj luci Gibraltara nakon sudara sa bojnim brodom HMS Anson, pri čemu je poginulo 564 ljudi

Uspostavljena prva telefonska veza između Londona i Pariza

24.mart 1891.

Velika Britanija i Italija sporazumele su se o granicama kolonija u području Crvenog mora - tajni anglo-italijanski protokoli. Etiopsko Carstvo prepušteno italijanskoj sferi uticaja. Istog dana sa lokalnim poglavicama sklopljen italijanski protektorat nad Mogadišom u Somaliji.

28.mart 1891.

Rođen mađarski pisac Lajoš Zilahi, veoma plodan i popularan, jedan od vodećih, najčitanijih proznih mađarskih autora dvadesetog veka. (Rođen: Nađsalonta/Austro-Ugarska monarhija/Rumunija 27.mart 1891. - Umro: Novi Sad/SFR Jugoslavija/Srbija 01.decembar 1974.) Živeo je u emigraciji posle 1948, najviše u SAD, a umro je 1974. u Sremskoj Kamenici kod Novog Sada. Dela: romani i pozorišni komadi "Samrtno proleće", "Ararat", "Kad duša zamre", "Voda nešto nosi", "Duša povratnica", "Sunce sija", "Drveni tornjevi", "Sibir", "General", "Razbesneli anđeli", "Purpurni vek", "Zarobljenici". Studirao je pravo na Univerzitetu u Budimpešti pre nego što je poslat na Istočni front tokom Prvog svetskog rata, gde je bio ranjen. Posle ranjavanja 1916. je napustio front i od tada radio kao novinar. O svojim iskustvima sa ratišta potresno svedoči u romanu „Zarobljenici“. Njegovo najpoznatije delo je „Ararat“, deo trilogije, a najpotresnije „Samrtno proleće“. Njegovim delima provejava duh aristokratske Mađarske, odnosno Austrougarske, a izuzetno živim opisima uspeva da gane čitaoca. Krajem pedesetih je često boravio u Novom Sadu gde je kupio kuću. Samo jednom, 1973. godine je posetio Budimpeštu. Planirao je da se vrati u Mađarsku, ali ga je smrt u tome sprečila.

1891-1974

29.mart 1891.

Iz Moskve proterano preko 20.000 Jevreja.

April 1891

01.april 1891.

Telefonska veza između Pariza i Londona otvorena za javnost, nakon što je prethodnog meseca postavljen prvi telefonski kabl ispod La Manša.

U Čikagu snovana kompanija Wrigley, najveća kompanija za proizvodnju žvaka na svetu. Kompaniju je osnovao Vilijam Rigli mlađi. Riglijeva žvakaća guma se tradicionalno pravila od čikla, koji se uglavnom nabavljao iz Centralne Amerike. Čikl je prirodna guma koja potiče od lateksa nekoliko vrsta drveća roda Manilkara, prvenstveno iz Srednje Amerike i Meksika, koju su drevne civilizacije koristile za pravljenje žvakaće gume. Dobija se zarezivanjem kore drveta i sabiranjem mlečnog soka, koji se zatim prokuvava da bi se postigla željena gustina. Zbog ekonomske isplativosti, čikl je u 20. veku zamenjena sintetičkim proizvodima, ali se i dalje koristi u nekim specijalnim i organskim brendovima žvakaćih guma.

05.april 1891.

Održan popis stanovništva u Ujedinjenom Kraljevstvu: 15,6 miliona ljudi živi u gradovima sa 20.000 ili više stanovnika u Engleskoj i Velsu - ovi gradovi čine 54% ukupnog engleskog stanovništva.

07.april 1891.

Prvo "Beogradsko društvo za gimnastiku i borenje" preraslo u "Beogradsko gimnastičko društvo Soko".

12.april 1891.

Održana prva zvanična utakmica u Fudbalskoj ligi Argentine (1891. Argentinska Primera Diviziona) u Kabaljitu u Buenos Ajresu.

23.april 1891.

Čileanski građanski rat: Čileanski oklopni brod Blanko Enkalada potopljen torpednim čamcima u bici kod zaliva Kaldera, poginulo preko 180 mornara. Bio je to prvi oklopni ratni brod uništen samohodnim torpedom.

Rođen ruski kompozitor i pijanista Sergej Sergejevič Prokofjev, jedan od najoriginalnijih muzičkih stvaralaca XX veka. (Rođen: Sontsovka/Ruska Imperija/Ukrajina 23.april 1891. - Umro: Moskva/Sovjetski Savez/Rusija 05.mart 1953.) Kao tvorac priznatih remek-dela u mnogobrojnim muzičkim žanrovima, smatra se jednim od vodećih kompozitora 20. veka. Počeo je da komponuje sa deset godina. Muzici se učio od svoje majke. Godine 1904 počeo je studije na Sankt Petersburškom konzervatorijumu. Studirao je klavir, kompoziciju i instrumentaciju. Profesor mu je bio Nikolaj Rimski-Korsakov. Tokom studija komponuje dela koja mu donose pozitivne kritike usled inovativnog pristupa. Od 1913 - 1915, Prokofjev putuje po Francuskoj, Engleskoj, Rimu i Švajcarskoj, a onda kroz Sibir do Japana i SAD. Posle izbijanja Oktobarske revolucije živeo je u emigraciji u zapadnoj Evropi i SAD da bi se vratio u domovinu 1932. Posle Drugog svetskog rata, vlasti su bile sumnjičave i kritički raspoložene prema Prokofjevu, tako da se on uglavnom povukao iz javnog života. Neka od njegovih dela: opere „Zaljubljen u tri narandže“, „Rat i Mir“, „Plameni anđeo“ simfonijska bajka „Peća i vuk“, baleti „Romeo i Julija“, „Pepeljuga“, „Priča o kamenom cvetu“, kantata „Aleksandar Nevski“, simfonije „Klasična simfonija“, muzika za filmove „ Aleksandar Nevski“ i „Ivan Grozni“, itd.

1891-1953

Maj 1891

01.maj 1891.

Vojska puca na učesnike radničkih demonstracija povodom Prvog maja održanih u znak podrške osmočasovnom radnom danu u francuskom gradu Furmiju, ubivši 9 i ranivši 30 ljudi.

04.maj 1891.

U Beogradu osnovana Železnička zadruga radi kreditiranja osoblja Srpskih državnih železnica, koja se održala do danas, uprkos nizu ratova i promena sistema.

05.maj 1891.

Svečano otvorena koncertna dvorana Karnegi hol u Njujorku. Jedna je od najpoznatijih koncertnih dvorana na svetu, smeštena u srcu Njujorka - na uglu Sedme avenije i 57. ulice na Menhetnu. Podigao ju je industrijalac Endrju Karnegi. Glavna sala prima oko 2.800 ljudi. Dvorana je postala nacionalni simbol SAD i u vlasništvu je grada Njujorka.

11.maj 1891.

Pokušaj atentata na ruskog carevića Nikolaja (kasnijeg cara Nikolaja II) tokom njegove posete Japanu u mestu Otsu nedaleko od Kjotoa, u okviru velikog putovanja po Aziji poznatog kao „Istočna putovanja“. Cukamoto Sanzo, japanski policajac zadužen za bezbednost je sabljom je pokušao da udari carevića po glavi. Nikolaj je zadobio lakšu povredu, ali je pošteđen većih povreda zahvaljujući brzoj reakciji svog pratioca, grčkog princa Đorđa, koji je napadača onesposobio štapom. Incident je izazvao veliku diplomatsku krizu između Japana i Rusije. Japanski car Meidži lično se izvinio, a japanski narod je bio duboko posramljen. Napadač je proglašen mentalno obolelim i nije pogubljen, što je izazvalo dodatne tenzije.

15.maj 1891.

Rođen ruski pisac, dramaturg i pozorišni reditelj Mihail Afanasjevič Bulgakov, po profesiji lekar, pisac remek dela XX veka, romana "Majstor i Margarita". (Rođen: Kijev/Ruska Imperija/Ukrajina 15.maj 1891. - Umro: Moskva/Sovjetski Savez/Rusija 10.mart 1940.) Mihail Bulgakov se rodio u porodici koja je imala sedmoro dece, profesora Kijevske duhovne akademije Opanasa Ivanoviča Bulgakova i njegove žene Varvare Mihajlovne u Kijevu. Pisao je pripovetke, feljtone, drame, filmske scenarije i libreta. Počeo je kao lekar, ali se zbog bolesti (tifusa) okrenuo književnosti. Njegova dela često sadrže elemente fantastike, satire i filozofske refleksije. Žustro je napadan i posle smrti 1940, a njegovo delo potiskivano i prećutkivano, zbog romana s fabulom iz građanskog rata "Bela garda", kasnije dramatizovanog pod nazivom "Dani Turbina", u kojem je razmatrao moralne dileme pojedinca u sudbinskim trenucima istorije. Zbog romana "Bela garda", bio je "počastvovan" napadom samog Staljina. Sličan gnev izazvao je romanom "Majstor i Margarita", štampanom u Moskvi tek 1966. „Majstor i Margarita“ je objavljen posthumno i postao je kultni roman, poznat po složenoj naraciji i kritici sovjetskog društva. Njegov "fantastični realizam", filozofija života i umetnosti imali su izuzetno snažan efekat u svetskim razmerama i znatno su uticali na sovjetsku literaturu u drugoj polovini XX veka. Neka od ostalih dela: priče i pripovetke "Beleške mladog lekara", "Đavolijada", "Kobna jaja", "Pseće srce", romani "Život gospodina de Molijera", "Pozorišni roman" (nedovršen), drame "Bekstvo", "Zojkin stan", "Purpurno ostrvo", "Adam i Eva", "Blaženstvo", "Ivan Vasiljevič", "Bratstvo licemera", "Poslednji dani", "Batum", scenariji "Revizor", "Mrtve duše", dramatizacije "Mrtve duše", "Rat i mir" itd. 1939. Bulgakov je radio na libretu "Rahel", a takođe na komadu o Staljinu ("Batum"). Zdravlje je počelo da mu se naglo pogoršava. Lekari su mu dijagnostikovali hipertenzivnu nefrosklerozu. Nastavio je da uzima morfijum koji mu je prepisan 1924. da smanji bolove. U tom razdoblju je počeo da diktira ženi poslednje verzije "Majstora i Margarite". Od februara 1940. prijatelji i porodica su stalno dežurali kraj njegove postelje. Bulgakov je preminuo 10. marta 1940.

1891-1940

U Ajndhovenu u Holandiji osnovana fabrika sijalica Filips (Philips). Prvi proizvod fabrike bio je inkandescentna sijalica (klasična sijalica sa vlaknom). Philips je brzo postao jedan od najvećih proizvođača sijalica u Evropi, a kasnije i u svetu. Proizvodnja se danas odvija u više zemalja, uključujući Holandiju, Poljsku, Kinu i Meksiko, u zavisnosti od tipa proizvoda.

16.maj - 19.oktobar 1891.

Održana Međunarodna elektrotehnička izložba 1891. u Frankfurtu na Majni - revolucionarni događaj u istoriji elektrotehnike, održan na prostoru bivših zapadnih železničkih stanica u Frankfurtu. Ključni trenutak izložbe bila je prva javna demonstracija prenosa trofazne električne energije na velike udaljenosti u organizaciji Oskara fon Milera, poznatog nemačkog inženjera. Električna energija je prenošena od hidroelektrane u Laufenu na Nekaru, udaljenoj 175 km, do izložbenog prostora u Frankfurtu. Ova uspešna demonstracija označila je početak globalne primene trofazne struje u elektroenergetskim mrežama. Na izložbi su učestvovale brojne kompanije i inovatori iz oblasti elektrotehnike, uključujući Siemens i AEG. zložba je prikazivala električne aparate, osvetljenje, elektromotore i druge inovacije, pokazavši da je električna energija primenljiva za industriju, transport i svakodnevni život. Postavila temelje za modernu elektroenergetsku infrastrukturu i bila prekretnica u razvoju elektrifikacije Evrope i sveta.

18.maj 1891.

Masa naroda sprečila proterivanje kraljice Natalije iz Srbije - policiji naređeno da po prvi put puca u sopstveni narod - jedan od najnapetijih trenutaka u političkoj istoriji Srbije krajem 19. veka. Kraljica Natalija Obrenović, supruga kralja Milana, bila je u sukobu sa svojim mužem i političkim strukturama u zemlji. Nakon abdikacije kralja Milana 1889. godine, njihov sin Aleksandar Obrenović postaje kralj, ali pod regentskom upravom. Vlada je pokušala da protera kraljicu Nataliju iz zemlje zbog političkih neslaganja i njenog uticaja na javnost. Kada je vlast pokušala da sprovede proterivanje, gomila građana se okupila i fizički sprečila policiju da izvede kraljicu iz zemlje. Ovaj incident je bio toliko ozbiljan da je srpska vlada prvi put naredila policiji da puca na sopstveni narod, što je izazvalo šok i osudu. Događaj je dodatno polarizovao političku scenu u Srbiji. Kraljica Natalija je na kraju ipak napustila zemlju, ali je zadržala snažan uticaj na javnost i političke tokove. Incident je ostao simbol otpora naroda prema autoritarnim potezima vlasti. Ova epizoda oslikava duboke političke tenzije u Srbiji tog vremena, kao i snažnu vezu između monarhije i naroda.

20.maj 1891.

Američko-srpski naučnik Nikola Tesla održao jedno od svojih najpoznatijih predavanja pred Američkim institutom elektroinženjera na Kolumbija koledžu u Njujorku, pod nazivom: „Eksperimenti sa naizmeničnim strujama vrlo visoke frekvencije i njihova primena u veštačkom osvetljenju“. Tesla je demonstrirao efekte visokofrekventne naizmenične struje, uključujući bežični prenos energije. Prikazao je fluorescentne i induktivne svetlosne cevi, koje su svetlele bez direktnog kontakta sa izvorom energije. Eksperimenti su uključivali Tesline kaleme, koji su proizvodili visokonaponske impulse i spektakularne električne lukove. Predavanje je bilo prekretnica u razvoju bežične tehnologije i osvetljenja, i učvrstilo Teslinu reputaciju kao vizionara. Tesla je pokazao da električna energija može da se prenosi bez žica, što je bio temelj za kasniji razvoj radio-tehnologije. Njegovi eksperimenti su inspirisali generacije inženjera i fizičara da istražuju elektromagnetne talase i rezonanciju. Ovo predavanje je bilo ne samo naučno impresivno, već i vizuelno spektakularno - Tesla je koristio sopstveno telo kao provodnik, izazivajući svetlosne efekte koji su publiku ostavili bez daha.

Prototip kinetoskopa prvi put polujavno demonstriran članicama Nacionalne federacije ženskih klubova pozvanim u Edisonovu laboratoriju. Završena verzija je javno predstavljena u Bruklinu dve godine kasnije, a 14. aprila 1894. godine u Njujorku je održana prva komercijalna izložba filmova u istoriji, koristeći deset kinetoskopa. Kinetoskop, koji je igrao ključnu ulogu u rođenju američke filmske kulture, imao je i veliki uticaj u Evropi. Njegov uticaj u inostranstvu je uvećan Edisonovom odlukom da ne traži međunarodne patente za uređaj, što je omogućilo brojne imitacije i poboljšanja tehnologije.

31.maj 1891.

Počela izgradnja Transsibirske železnice, završena 18. oktobra 1916. Transsibirska železnica je najduža železnička pruga na svetu, prava epopeja kroz prostranstva Rusije i Azije. Proteže se od Moskve do Vladivostoka dužinom od 9.288 km. Prolazi kroz čak 8 vremenskih zona. Trajanje putovanja iznosi sedam dana bez prestanka. Ova železnička pruga je svojevremeno bila simbol ruske ekspanzije i modernizacije.

Jun 1891

09.jun 1891.

Rođen američki kompozitor Kol Porter, autor popularnih šlagera, muzičkih komedija i brodvejskih mjuzikla koji su preneti i na film - jedan je od najznačajnijih američkih kompozitora i tekstopisaca 20. veka, poznat po svom duhovitom, sofisticiranom i često provokativnom stilu. (Rođen: Peru/Indijana/SAD 09.jun 1891. - Umro: Santa Monika/Kalifornija/SAD 15.oktobar 1964.) Pisao je i filmsku muziku, a jedno od njegovih najboljih dela muzička je verzija "Ukroćene goropadnice" Vilijama Šekspira - Kiss Me, Kate (1948). Rođen je u veoma imućnoj porodici iz države Indiane, ali je prkosio željama svog uticajnog dede kako bi se posvetio muzičkoj karijeri. Iako je stekao klasično muzičko obrazovanje, specijalizirao se za mjuzikle. Prve uspehe je stekao 1920-ih, da bi 1930-ih postao jednim od najuticajnijih i najpopularnijih autora na Brodveju. Za razliku od većine brodvejskih kompozitora, Porter je pisao i muziku i tekst za svoje pesme. Porter je bio poznat po duhovitim i dvosmislenim tekstovima, često sa aluzijama na tadašnje društvene norme, melodijskoj eleganciji i harmonskoj složenosti i kosmopolitskom senzibilitetu, koji je odražavao njegov život u Parizu i Njujorku. Godine 1919. se oženio za aristokratkinju Lindu Li Tomas. Iako je ona od samog početka bila svesna Porterove homoseksualnosti, brak je bio srećan i održao se sve do njene smrti 1954. godine.Uprkos teškoj nesreći 1937. godine, koja ga je ostavila delimično nepokretnim, nastavio je da komponuje i ostavio neizbrisiv trag u američkoj muzičkoj kulturi. Najpoznatija dela - mjuzikli: Anything Goes (1934), Can-Can (1953); pesme koje su postale evergrini: “Night and Day”, “I’ve Got You Under My Skin”, “Let’s Do It (Let’s Fall in Love)”...

1891-1964

11.jun 1891.

Velika Britanija i Portugal potpisale konvenciju o podeli interesnih sfera severno i južno od reke Zambezi u Africi, kojom je Njasa (sadašnji Malavi) postao britanski protektorat.

14.jun 1891.

Železnička nesreća u Minhenštajnu - najteža železnička katastrofa u istoriji Švajcarske, sa više od 70 poginulih. Putnički voz prepun putnika srušio se kada je gvozdeni most preko reke Birs popustio pod težinom voza. Više od 70 ljudi je poginulo, a desetine su povređene, što ovu nesreću čini najgorom u švajcarskoj istoriji železnice. Most je bio jednokolosečni gvozdeni most, izgrađen 1874–75. godine. Projektovao ga je Gistav Ajfel (Gustave Eiffel), poznat po Ajfelovoj kuli u Parizu. Istraga je pokazala da je do nesreće došlo zbog strukturnih slabosti mosta, koji nije mogao da izdrži težinu modernih vozova tog vremena. Ova tragedija je imala veliki uticaj na inženjerske standarde u Švajcarskoj i širom Evrope. Dovela je do strožih propisa u projektovanju i inspekciji železničkih mostova. Takođe je narušila reputaciju Gustava Ajfela, iako je on već bio poznat po svojim inženjerskim dostignućima.

20.jun 1891.

Britanija i Holandija definisale su granice kolonijalnih poseda na ostrvu Borneo. Bivši britanski posedi Sabah i Saravak sada su u sastavu Malezije, a veći holandski deo ostrva pripada Indoneziji (tada Holandska Istočna Indija).

21.jun 1891.

Blizu Telurida u Koloradu obavljen prvi dalekometni prenos jednofazne naizmenične struje, 4,2 km između hidroelektrane, koju je napravio Westinghouse Electric (Vestinghaus Elektrik), i rudnika. Bio je to prvi industrijski prenos naizmenične AC struje na daljinu u SAD, koji je dokazao da je naizmenična struja pogodna za velike razdaljine - za razliku od jednosmerne struje (DC), koja je imala ograničenja u dometu. Uspeh ovog projekta bio je presudan za kasniji izbor AC sistema u velikim projektima, uključujući Niagara Falls hidroelektranu iz 1895. godine (Elektranu na Nijagarinim vodopadima). Pokazao je efikasnost i ekonomsku isplativost AC sistema, što je doprinelo pobedi Teslinog i Vestinghousovog pristupa u tzv. "ratu struja" protiv Edisonove DC tehnologije. Ovaj događaj je bio prekretnica u elektrifikaciji sveta, jer je omogućio napajanje udaljenih industrijskih postrojenja. Ujedno je bio dokaz Teslinih teorija o naizmeničnoj struji, koje je Vestinghaus implementirao u praksi.

Jul 1891

05.jul 1891.

Rođen hrvatski (jugoslovenski) književnik Augustin - Tin Ujević, književni kritičar, publicista i prevodilac. (Rođen: Vrgorac/Austro-Ugarska/Hrvatska 05.jul 1891. - Umro: Zagreb/FNR Jugoslavija/Hrvatska 12.novembar 1955.) Tin Ujević rođen je u Dizdara kuli u Vrgorcu. Njegovo puno ime bilo je Augustin Josip Ujević, po starom običaju župe imotskih Poljica, gde su svojoj krštenoj deci davana dva imena. Njegov otac, Ivan Ujević, bio je učitelj rodom iz Krivodola u Imotskoj krajini, dok mu je majka Jerka Bračanka, iz mesta Milne. Tin je rođen kao jedno od petoro dece od kojih je dvoje umrlo još u detinjstvu. S očeve je strane mogao naslediti određeni književni talenat, jer je ovaj, kao učitelj, bio sklon književnosti i sam je pisao. Ujević je Filozofski fakultet završio u Zagrebu, a zatim je boravio u Parizu, Beogradu, Sarajevu i Splitu, da bi se 1940. konačno nastanio u Zagrebu, gde je i umro 1955. Bio je jedan od najvećih boema, smatrajući da "samo iskreni privrženici umetnosti koji imaju čisto srce jesu pravi boemi" i da boemiju modernog vremena označava" njen defetizam prema životu, prema njegovim ograničenjima i sporom tempu ostvarenja, fenomen dekadence u epohi imperijalizma". Najsnažnija poetska ličnost u međuratnom razdoblju, Ujević je pripadao naprednom nacionalnom pokretu i zastupljen je u zbirci "Hrvatska mlada lirika". U godinama pred Prvi svetski rat mladi Ujević je bio i politički vrlo aktivan u redovima revolucionarne omladine, koja je u to vreme bila izrazito jugoslovenski orijentisana. Zato su Ujevićeve literaturne preokupacije u tom vremenu nosile u sebi pečat njegovog progresivnog nacionalizma, čiji je izraz, pored ostalog, bilo i njegovo studiranje u Beogradu.

1891-1955

Po stvaranju zajedničke kraljevine razočaran u političare koji su se još tokom trajanja rata borili za političke pozicije u novoj državi, gubi želju i motivaciju za daljim političkim angažmanom. Prva njegova samostalna knjiga pesama "Lelek sebra" predstavlja novinu u jugoslovenskoj poeziji, donoseći čudesnu, potresnu dramu poraženog čoveka. Sledila je zatim knjiga pesama "Kolajna", kao i dela iz oblasti poetske proze. Njegovi eseji su znalačka filozofska i estetička osvetljavanja poetskih struktura i sudbina velikih pesnika: Getea, Bodlera, Remboa...

23.jul 1891.

Poseta francuskog mornaričkog eskadrona ruskoj bazi Kronštat koja je označila simboličan početak Francusko-ruske alijanse, koja je formalizovana 1892. i trajala do 1917. godine. Ova poseta nije bila samo ceremonijalna - u pozadini su diplomatski predstavnici razmenjivali pisma i dogovarali vojnu saradnju, što je bio prvi korak ka formalnom savezu. Savez je prekinuo izolaciju Francuske i Rusije, narušio dominaciju Nemačke u Evropi i doveo do ravnoteže snaga.

30.jul 1891.

Nikola Tesla dobio američko državljanstvo, u godini 1891. kada je ostvario ključne tehnološke uspehe u oblasti naizmenične struje. Tesla je postao američki državljanin u trenutku kada je već bio priznat kao inovator i pronalazač. Tokom 1891.godine Tesla je patentirao svoj kalem, ključan za bežični prenos energije, učestvovao je u prvom dalekometnom prenosu naizmenične struje u Koloradu i počeo da gradi svoj laboratorijski kompleks u Njujorku. Tesla je državljanstvo dobio u trenutku kada je njegov rad počeo da menja tok elektrifikacije sveta. Njegovo američko državljanstvo omogućilo mu je lakši pristup patentima, investitorima i naučnoj zajednici.

jul 1891.

Šerlok Holms se prvi put pojavio u magazinu The Strand, u priči „Skandal u Bohemiji“ (A Scandal in Bohemia), koju je napisao Artur Konan Dojl (Arthur Conan Doyle). The Strand Magazine je britanski mesečnik poznat po ilustracijama i popularnoj fikciji. Ilustracije Sidni Padžet su oblikovale vizuelni identitet Holmsa (uključujući čuveni deerstalker šešir). Ova priča je označila početak serijala kratkih priča o Holmsu u Strandu, koji su brzo postali izuzetno popularni i učinili Konana Dojla slavnim. Format kratke priče u magazinu omogućio je široku čitalačku publiku, a Holms je postao ikona viktorijanske detektivske fikcije.

Avgust 1891

05.avgust 1891.

Unovčen prvi putnički ček kompanije American Express. Ovaj događaj označio je početak globalne revolucije u bezbednom finansijskom putovanju. Putnički ček (traveller’s cheque) je unapred plaćeni finansijski dokument koji se može koristiti kao zamena za gotovinu. Vlasnik ga potpisuje prilikom kupovine i ponovo prilikom korišćenja, čime se potvrđuje identitet. U slučaju gubitka ili krađe, čekovi su mogli biti zamenjeni, što ih je činilo sigurnijim od gotovine. American Express, osnovan 1850. kao transportna kompanija, proširio je svoje poslovanje na finansijske usluge. Uvidom u potrebe putnika, posebno onih koji putuju u inostranstvo, kompanija je 5. avgusta 1891. godine izdala prvi putnički ček koji je uspešno unovčen u Londonu, potvrđujući njegovu međunarodnu funkcionalnost.

17.avgust 1891.

Bitka kod Lula-Rugara (danas Lugalo, Tanzanija) - odlučujuća pobeda ratnika Hehe nad nemačkom kolonijalnom ekspedicijom - najteži poraz nemačkih Zaštitnih trupa u Istočnoj Africi. Sukob je deo šireg Hehe otpora protiv nemačke kolonijalne vlasti u Nemačkoj Istočnoj Africi. Hehe su postavili zasedu kod sela Lula-Rugaro, koristeći brojčanu nadmoć i poznavanje terena. Iako su bili slabije naoružani, Hehe su razbili nemačku kolonu, ubivši komandanta Zelevskog i većinu njegovih vojnika. Bitka je pokazala je otpornost afričkih naroda i sposobnost organizovanog otpora uprkos tehnološkoj inferiornosti. Nemačka je kasnije pokrenula odmazdu, a vođa Hehe, Mkvava, izvršio je samoubistvo 1898. da ne bi bio zarobljen. U Lugalu postoji spomenik posvećen ovoj bici. Bitka kod Lula-Rugara ostaje snažan simbol antikolonijalne borbe u Africi.

21.avgust 1891.

Bitka kod Konkona jedna od ključnih i najkrvavijih bitaka Čileanskog građanskog rata, ali ne i najveća - tu titulu obično nosi Bitka kod Plasile, vođena nekoliko dana kasnije. U bici koja se odigrala na obali kod mesta Konkon, severno od Valparaisa, pobedile su kongresne snage, koje su prešle reku Akonkaguu i nanele teške gubitke vladinim trupama. Pokazala je disciplinu i nadmoć kongresnih trupa, koje su bile bolje opremljene i vođene. Gubici su bili teški, procene govore o hiljadama mrtvih i ranjenih, što ovu bitku čini jednom od najkrvavijih u ratu. Bitka je bila prethodnica odlučujuće bitke kod Plasile (28. avgust 1891), koja je dovela do pada predsednika Balmasede.

22.avgust 1891.

Umro češki pisac, pesnik i novinar Jan Neruda, predvodnik generacije književnika „majevaca“, koji su okupljeni oko časopisa „Maj“, promovisali češki književni realizam i borili se protiv malodušnosti sunarodnika podleglih nemačkoj kulturi. (Rođen: Prag/Austrijsko carstvo/Češka Republika 09.jul 1834. - Umro: Prag/Austro-Ugarska/Češka Republika 22.avgust 1891.) Neruda je poticao iz skromne porodice iz četvrti Mala Strana. Studirao je filozofiju i pravo, ali se opredelio za književnost i novinarstvo. Bio je član tzv. "majevaca", grupe realističkih pisaca okupljenih oko almanaha Maj. Bio je to period kada su nemačka kultura i jezik toliko preovladavali u Češkoj da su gotovo svi gradovi imali potpuno nemački karakter. Pisao feljtone, putopise i kritike, poznat po britkom stilu i društvenoj angažovanosti. Smatra se utemeljivačem moderne češke proze. Njegova dela su odraz društvenih sukoba i svakodnevnog života, sa izraženim osećajem za detalj i psihologiju likova. Bio je inspiracija za čileanskog pesnika Pabla Nerudu, koji je uzeo prezime u njegovu čast. Jan Neruda je ostavio dubok trag u češkoj kulturi, a njegova dela se i danas čitaju kao svedočanstvo o urbanom životu i duhovnim dilemama 19. veka. Neka od dela: zbirke pripovedaka “Malostranske pripovetke“, „Arabeska“, zbirke pesama „Prosti motivi“, „Kosmičke pesme“, „Štetni pravci“, „Moderni čovek i umetnost“ itd.

1834-1891

28.avgust 1891.

Bitka kod Plasile - odlučujuća bitka Čileanskog građanskog rata koja je označila kraj predsedničke vlasti Hosea Manuela Balmasede. Bitka je bila brutalna i direktna, sa velikim gubicima na obe strane. General predsedničkih trupa Barbosa je poginuo tokom borbe, što je dodatno demoralisalo vladine trupe. Kongresne snage su ušle u Santjago 30. avgusta 1891. Balmaseda se povukao u argentinsku ambasadu, gde je 19. septembra izvršio samoubistvo. Uspostavljena je parlamentarna republika, koja je ograničila ovlašćenja predsednika i ojačala Kongres. Bila je to prekretnica u čileanskoj političkoj istoriji, prelazak sa predsedničkog ka parlamentarnom sistemu vlasti. Bitka je pokazala moć oružanog otpora protiv autoritarizma, ali i cenu unutrašnjih sukoba - hiljade mrtvih i ranjenih. Čileanski građanski rat (1891) izbio je zbog sukoba između predsednika Balmacede i Nacionalnog kongresa oko kontrole budžeta i vojske. Rat je trajao od januara do septembra 1891. i završio se samoubistvom Balmasede i pobedom kongresne frakcije, što je označilo kraj predsedničke dominacije i jačanje parlamentarne vlasti. Viceadmiral Horhe Mont postaje privremeni predsednik hunte u Santjagu a od decembra i predsednik Čilea do 1896.godine.

Septembar 1891

06-09.septembar 1891.

Održana prva biciklistička trka Pariz–Brest–Pariz, najduža trka tog vremena - 1.196 km bez prekida. Pobednik je bio Čarls Teront (Charles Terront), koji je vozio 71 sat bez spavanja. Organizator trke bio je Pjer Žifar (Pierre Giffard), urednik lista Le Petit Journal, koji je želeo da promoviše biciklizam kao sport izdržljivosti i snage. Ruta trke bila je od Pariza do Bresta na obali Atlantika i nazad - ukupno 1.196 km. Učestvovalo je 206 biciklista, uključujući amatere i profesionalce. Svaki biciklista morao je da koristi samo jedan bicikl tokom cele trke. Organizatori su pečatirali bicikle na startu da bi sprečili zamenu. Čarls Teront , francuski biciklista, pobedio je vozeći bez spavanja i koristeći bicikl sa pneumatskim gumama Mišelin (Michelin), što mu je dalo prednost u udobnosti i brzini. Završio je trku za 71 sat, što je izazvalo divljenje i kontroverze - lekari su upozoravali da je takav napor „smrtonosan kao predoziranje arsenom“. Danas se Paris–Brest–Paris održava svake četiri godine kao brevet (nekompetitivna vožnja), i važi za najstariji biciklistički događaj koji se još uvek održava na otvorenom putu.

11.septembar 1891.

Baron Moris de Hirš osnovao je Jevrejsko udruženje za kolonizaciju (Jewish Colonization Association (JCA)) u Londonu, s ciljem da pomogne preseljenje Jevreja iz Istočne Evrope u Severnu i Južnu Ameriku, kao i u Palestinu (tada deo Osmanskog Carstva). Baron Moris de Hirš bio je nemačko-jevrejski bankar i filantrop, duboko zabrinut zbog pogroma i siromaštva koje su Jevreji trpeli u Rusiji i drugim delovima Istočne Evrope. U vreme kada su milioni Jevreja bili izloženi diskriminaciji, nasilju i ekonomskom očaju, Hirš je želeo da im obezbedi sigurno utočište i mogućnost za dostojanstven život. Pored Hirša, među akcionarima su bili Baron Edmond de Rotšild, Sir Ernest Kasel, J. Goldsmid i drugi istaknuti članovi jevrejske zajednice. Do kraja 19. i početka 20. veka, JCA je postala najveća jevrejska humanitarna organizacija na svetu. Pomogla je desetinama hiljada Jevreja da izbegnu represiju i izgrade nove živote u dijaspori. Iako nije bila cionistička organizacija, JCA je doprinela razvoju jevrejskih naselja u Palestini, što je kasnije imalo značaj za nastanak Izraela.

14.septembar 1891.

Prvi penal dosuđen na utakmici fudbalske asocijacije: Džon Hit ga je realizovao za Vulverhempton Vondererse u Engleskoj.

18.septembar 1891.

Čileanski građanski rat 1891. godine završava se samoubistvom svrgnutog predsednika Hosea Manuela Balmasede i pobedom Kongresne stranke, čime počinje parlamentarna era zemlje.

22.septembar 1891.

Puštena u rad prva hidroelektrana u Finskoj, tada u okvirima Ruske imperije, na brzacima reke Tammerkoski u gradu Tampere, regiji Pirkanmaa. Ovaj događaj označio je početak korišćenja obnovljive energije u finskoj industriji. Hidroelektrana je napajala tekstilne i fabrike metala u industrijskoj zoni, posebno kompleksa Finlajson, koji je bio srce finske industrijske revolucije. Prvobitno je napajala lokalne fabrike i gradske objekte, a kasnije se proširila na širu mrežu. Ova elektrana je bila prva u zemlji i jedna od najranijih u Evropi. Tammerkoski je postao simbol industrijskog razvoja Finske, a danas je zaštićena urbana zona sa muzejima, kulturnim centrima i šetalištima. Hidroelektrana se i dalje koristi, i deo je istorijskog nasleđa grada Tampere.

27.septembar 1891.

Umro ruski pisac Ivan Aleksandrovič Gončarov, koji je sjajnim stilom opisao stagnaciju, mrtvilo i dekadentnost ruskog plemstva polovinom XIX veka. (1812-1891 -79-) Atmosferi apatije i besmisla koja je obuzela rusko plemstvo, suprostavio se sve snažniji prodor vitalnih duhova mladog građanstva. Ime Oblomov glavnog junaka drugog dela istoimenog romana-trilogije i pojam „oblomovština“ postali su sinonimi za apatiju i bezvoljnost. Izvrsnim stilsko-jezičkim i psihološkim postupkom u oblikovanju glavnog junaka prirodnim dijalogom, mnoštvom detalja koji stvaraju atmosferu i dopunjuju osnovnu poruku dela dočarao je stanje duha karakteristično za visoke krugove ruskog društva njegovog vremena. Neka od njegovih dela: romani „Obična priča“, „Ponor“ eseji „Milion grčeva“, „Bolje ikad nego nikad“, putopis „Fregata Palada“ itd.

28.septembar 1891.

Umro američki pisac Herman Melvil, autor romana "Mobi Dik", oštrouman kritičar američkog društva, pri čemu je majstorski koristio simbole i alegoriju. (1819-1891 -72-) Ostala dela: "Tajpi", "Omu", "Bili Bad".

29.septembar 1891.

Kompanija Tisen, prethodnik današnjeg industrijskog giganta ThyssenKrupp, osnovana je u Duisburgu u Rurskoj oblasti Nemačkog carstva, od strane nemačkog industrijalca i pionira u proizvodnji čelika Augusta Tisena. Kompanija je započela kao proizvođač čelika i metala, fokusirana na snabdevanje rastuće nemačke industrije i železnice. Brzo je postala jedan od najvećih proizvođača čelika u Nemačkoj, sa sopstvenim rudnicima, koksarama i železarama. Kompanija je bila simbol nemačke industrijske moći, posebno tokom perioda brzog ekonomskog rasta krajem 19. i početkom 20. veka. 1999. godine, Tisen se spojio sa konkurentskom kompanijom Krupp, formirajući ThyssenKrupp AG, jedan od najvećih industrijskih konglomerata u Evropi.

30.septembar 1891.

Samoubistvo izvršio francuski general Žorž Ernest Bulanže, ministar vojske od 1886/1887, vođa uticajnog političkog pokreta koji umalo nije srušio Treću republiku. Stvorio je reakcionarni i antiparlamentarni pokret bulanžista, okupivši neprijatelje Republike s namerom obnove monarhije u Francuskoj. Pošto su ga republikanci optužili za pokušaj prevrata, pobegao je u Belgiju, gde je izvršio samoubistvo.

Oktobar 1891

01.oktobar 1891.

Zvanično otvoren Univerzitet Stanford u Kaliforniji. Univerzitet Stanford je jedan od najprestižnijih privatnih istraživačkih univerziteta na svetu. Nalazi se u blizini Palo Alta, oko 60 km od San Franciska. Univerzitet su osnovali bivši guverner Kalifornije i senator Liland Stanford i njegova supruga Džejn Lejtrop Stanford , kao uspomenu na njihovog sina Lilanda Stanforda mlađeg koji je umro od tifusa u Evropi nekoliko nedelja pre šesnaestog rođendana. Kampus se prostire na oko 33 km².

06.oktobar 1891.

Umro irski politički vođa i nacionalni borac za autonomiju Čarls Stjuart Parnel, koji je uveo nove metode u borbi protiv Engleza. (1846-1891 -45-) Njegov politički stil kombinovao je parlamentarnu taktiku sa masovnim mobilizacijama, čime je stekao nadimak "Nepobedivi". Parnel je postao poslanik 1875. i ubrzo preuzeo vođstvo nad irskim nacionalistima. Otpočeo je opstrukciju u zakonodavnom telu uz istovremenu blokadu na terenu. Zatvoren je 1881. ali je i iz zatvora upravljao borbom irskih nacionalista. Njegova politička karijera doživela je težak udarac 1890. kada je razotkrivena njegova veza sa suprugom jednog britanskog oficira. Parnel je ostao simbol borbe za irsku autonomiju i inspiracija za kasnije vođe poput Ejmona de Valere i Majkla Kolinsa. Njegove reči: "Nikada ne kapitulirajte, nikada ne priznajte poraz" i danas se citiraju kao moto irske nezavisnosti.

11.oktobar 1891.

Osnovan Skansen prvi muzej na otvorenom na svetu od strane folkloriste Artura Hazeliusa, na ostrvu Đurgarden u prestonici Švedske Stokholmu. Artur Hazelius bio je švedski učitelj i etnolog, koji je želeo da očuva tradicionalni način života i kulturu Švedske. Verovao je da se identitet naroda najbolje razume kroz njegovu istoriju i svakodnevni život. Njegov moto bio je: "Spoznaj sebe kroz svoju prošlost." Skansen je pionir u konceptu muzeja na otvorenom - mesto gde se istorijski objekti, kuće, radionice i farme prenose i rekonstruišu u prirodnom ambijentu. Hazelius je prikupio preko 150 originalnih zgrada iz različitih delova Švedske, koje su pažljivo prenete i obnovljene u Skansenu, samo tri zgrade nisu originalne već verne kopije. Posetioci mogu videti kako su ljudi živeli, radili, slavili praznike i negovali običaje. Godišnje ovaj muzej poseti više od 1,3 miliona ljudi.

20.oktobar 1891.

Rođen engleski fizičar Džejms Čedvik, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1935, koji je 1932. otkrio neutron. (1891-1974 -82-) U Drugom svetskom ratu od 1943. do 1945. kao glavni britanski instruktor radio je na “Menhetn projektu” razvoja atomske bombe u Los Alamosu u SAD. Studirao je na Univerzitetu u Mančesteru, gde je radio pod mentorstvom Ernesta Raderforda, pionira nuklearne fizike. Usavršavao se u Berlinu, ali je tokom Prvog svetskog rata bio interniran u nemačkom logoru kao britanski državljanin. Eksperimentišući sa bombardovanjem berilijuma alfa-česticama, Čedvik je otkrio emitovanje neutralnih čestica slične mase protona - neutrona. Ovo otkriće je bilo ključno za razumevanje atomske strukture i omogućilo je razvoj nuklearne fizike i atomskih reaktora. Čedvikovo otkriće neutrona omogućilo je razumevanje nuklearne fisije, što je kasnije dovelo do razvoja nuklearne energije i oružja.

24.oktobar 1891.

Rođen Rafael Leonidas Truhiljo Molina koji je kao američki štićenik vladao Dominikanskom Republikom od 1930. do 1961. (1891-1961 -69-) Vladao je zemljom kao autoritarni lider od 1930. do svoje smrti 1961. godine. Njegova vladavina se smatra jednom od najrepresivnijih u istoriji Latinske Amerike. Tokom američke okupacije Dominikanske Republike (1916–1924), pridružio se Dominikanskoj nacionalnoj gardi, koju su osnovali Amerikanci - što mu je omogućilo brz napredak u hijerarhiji. Do 1927. postao je komandant vojske, a 1930. je preuzeo vlast nakon puča i formalno postao predsednik. Nadimak mu je bio "El Jefe" (Šef), a režim je karakterisala kult ličnosti, represija, cenzura i brutalna kontrola nad opozicijom. Truhiljo je koristio američku podršku kako bi učvrstio vlast, naročito kroz antikomunističku retoriku tokom Hladnog rata. Najozloglašeniji događaj bio je Masakr Peršine (1937), kada je vojska ubila između 15.000 i 30.000 Haićana duž granice, pod izgovorom zaštite nacionalne suverenosti. Truhiljo je bio poznat po megalomanskim projektima, uključujući preimenovanje glavnog grada Santo Domingo u Suidad Truhiljo. Ubijen je 30. maja 1961. u atentatu koji su izveli zaverenici iz vojske i političkog establišmenta, uz prećutnu podršku SAD. Truhiljo je simbol latinoameričkog militarizma i diktature, a njegova vladavina se često koristi kao primer ekstremne političke represije.

28.oktobar 1891.

U zemljotresu Mino–Ovari, najjačem kopnenom potres u japanskoj istoriji, sa magnitudom od 8.0. poginulo preko 7.200, povređeno preko 17.000. Uništeno je oko 140.000 zgrada dok je 80.000 bilo oštećeno. Zemljotres je izazvao vertikalnu pomeranja tla do 6 metara, što je ostavilo vidljive tragove na Neodani rasedu koji se i danas se mogu videti. Događaj je bio presudan za razvoj japanske seizmologije, uključujući formulaciju Omorijevog zakona o opadanju broja naknadnih potresa. Bio je prvi veliki potres koji je sistematski proučavan u Japanu, što je dovelo do osnivanja Japanskog seizmološkog društva i razvoja mreže za praćenje potresa. Potres se osetio širom Japana - od Sendai na severu do Kagošime na jugu. Najteže pogođeni gradovi bili su Gifu i Nagoja, gde su mnoge zgrade srušene, a infrastruktura uništena.

oktobar 1891.

Muzej istorije umetnosti (Kunsthistorisches Museum) u Beču svečano otvoren nakon dvadeset godina gradnje, kao deo velikog urbanističkog projekta cara Franza Jozefa I. Muzej se nalazi na Trgu Marije Terezije uz čuveni Ringstraße, nasuprot Prirodnjačkom muzeju, sa kojim čini simetričan par. Muzej je izgrađen da bi se smestile bogate umetničke kolekcije dinastije Habsburg. Posebno je poznat po slikama flamanskog, italijanskog i nemačkog renesansnog slikarstva, uključujući dela Bruegela, Rubensa, Vermeera, Rembrandta i mnogih drugih. Jedan je od najvažnijih muzeja umetnosti u svetu, sa više od milion i po posetilaca godišnje. Muzej je deo šire kulturne mreže Beča, uključujući Belvedere, Albertinu i Leopold Museum.

Novembar 1891

Rođen srpski (jugoslovenski) klasični filolog Milan Budimir, član Srpske kraljevske akademije, profesor Beogradskog univerziteta. (1891-1975 -83-) Proučavao je klasične jezike i indoevropsku lingvistiku. Bio je kourednik časopisa Balkanološkog instituta (tada Balkanskog) u Beogradu - "Revue internationale des etudes balkaniques". Dela: "O Ilijadi i njenom pesniku", "Iz klasične i savremene aloglotije", "Problem bukve i protoslovenske domovine", "Grci i Pelasti", "Dve vrste Aristotelove tragedije", "Sa balkanskih istočnika", "Carmen arvale", "Patriculae Pelesticae".

02.novembar 1891.

03.novembar 1891.

Predsednik Brazila Manuel Deodoro da Fonseka raspustio je Nacionalni kongres i pokušao da uspostavi diktatorski režim, što je izazvalo političku krizu i njegovu prinudnu ostavku. Manuel Deodoro da Fonseka bio je vođa vojnog puča koji je 1889. godine svrgnuo cara Pedra II i proglasio Brazilsku republiku. Postao je prvi predsednik Brazila, najpre kao privremeni lider, a zatim izabran 1891. godine. Ubrzo nakon izbora, Fonseka se suočio sa snažnim otporom Kongresa, posebno zbog ekonomskih problema i političkih nesuglasica. 3. novembra 1891, Fonseka je raspustio Nacionalni kongres, suspendovao ustav i pokušao da vlada dekretom - što je faktički bio pokušaj uspostavljanja diktature. Ova odluka izazvala je masovno nezadovoljstvo, uključujući i vojsku, koja je bila ključna za njegovu vlast. Suočen sa mogućim građanskim ratom i gubitkom podrške vojske, Fonseca je podneo ostavku 23. novembra 1891. Njegova ostavka se tumači kao pobeda ustavnosti nad autoritarizmom, iako su vojska i dalje imale presudan uticaj na politiku.

10.novembar 1891.

Umro francuski pisac Žan Nikolas Artur Rembo, preteča simbolizma i nadrealizma. (1854-1891 -37-) Njegovo pesničko delo nije obimno, ali je snažno uticalo na francuske i svetske pesnike novim pesničkim jezikom i neuobičajenom metaforikom. Većinu pesama napisao je pre 20. godine, a već u 17. čuvenu poemu "Pijani brod". Kao pristalica Pariske komune napisao je i više revolucionarnih pesama. Živeo je lutalački i dugo boravio u severnoj Africi, gde je trgovao i veoma se obogatio. Njegovo delo je nagovestilo simbolizam i nadrealizam i autentičnom pesničkom vrednošću inspirisalo je mnoge pesnike širom sveta. Dela: pesničke zbirke "Pesme", "Iluminacije", "Boravak u paklu". Februara 1891. počeo je da oseća velike bolove u kolenu, a tretman je bio bezuspešan. Morao je zbog lečenja da se vrati u Francusku i u bolnici u Marselju mu je amputirana desna noga. Post-operativna dijagnoza je bila rak. Nakon boravka u porodičnoj kući u Šarlvilu pokušao je da se vrati u Afriku, ali mu se na putu stanje pogoršalo i primljen je u bolnicu u Marselju, gde je nakon bezuspešne operacije i preminuo 10. novembra 1891. godine u 37-oj godini života.

14.novembar 1891.

Rođen kanadski fiziolog Frederik Grant Banting, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu (fiziologiju) - sa Čarlsom Bestom 1921. izolovao insulin. Prva osoba koja je primenila insulin na ljudima u cilju lečenja dijabetesa. (Rođen: Alison/Britanska imperija/Kanada 04.novembar 1891. - Umro: Musgrejv Harbor/Kanada 21.februar 1941.) Ser Frederik Grant Banting je bio kanadski medicinski istraživač, lekar, slikar i dobitnik Nobelove nagrade koji je zabeležen kao prva osoba koja je koristila insulin na ljudima u cilju lečenja dijabetesa.

Na Univerzitetu u Torontu je 17. maja 1921. počeo svoje istraživanje, pod mentorstvom profesora Džona Makleoda i uz pomoć mladog studenta Čarlsa Besta. U istraživanje su se direktno uključili profesor Meklaud i hemičar Džejms Kolip. Intenzivnan istraživački rad ove ekipe doveo je do izolovanja i proizvodnje korisnog ekstrakta koji je nazvan insulin. Nekoliko meseci kasnije počela je masovna proizvodnja i uskoro su produženi životi milionima ljudi koji su bolovali od endokrine bolesti diabetes mellitus. Banting i Meklaud su 1923. godine dobili Nobelovu nagradu za fiziologiju ili medicinu. Banting je okarakterisan kao prvi svetski poznati naučnik iz Kanade. Kanadska vlada mu je dala doživotnu finansijsku pomoć za istraživanja. 1934. britanski kralj Džordž V proglasio je Bantinga vitezom. Banting je poginuo 21. febraura 1941. u avionskoj nesreći prilikom putovanja u Englesku. Avion se srušio ubrzo nakon poletanja 16 km od mesta Musgrave Harbor. Amaterski bavio slikarstvom. Dva puta se ženio, imao je jednog sina iz prvog braka.

1891-1941

Nikolaje Paulesku, rumunski fiziolog i profesor medicine, uspeo je 1916. godine da izoluje ekstrakt gušterače koji je nakon primene na psima s dijabetesom kod njih normalizovao nivo šećera u krvi. Posle Prvog svetskog rata uspeo je izolovati antidiabetički hormon gušterače koji je on nazvao pankrein (insulin). Na tu temu napisao je nekoliko naučnih radova, 1922. osigurao je autorska prava za svoju metodu proizvodnje pankreina.

15.novembar 1891.

Rođen nemački feldmaršal Ervin Romel – „pustinjska lisica“, jedan od najpoznatijih nemačkih vojnih komandanata tokom Drugog svetskog rata. (Rođen: Hajdenhajm/Nemačko carstvo/Nemačka 15.novembar 1891. - Umro: Blaunštajn (Herlingen)/Nacistička Nemačka/Nemačka 14.oktobar 1944.) Rođen je u porodici obrazovanih roditelja - otac mu je bio učitelj. Vojnu karijeru započeo 1910. godine, a tokom Prvog svetskog rata borio se na francuskom, rumunskom i italijanskom frontu. Nakon rata, bio je instruktor u vojnim školama u Drezdenu i Potsdamu, a zatim zapovednik časničke škole u Bečkom Novom Mestu. Tokom invazije na Francusku 1940. godine komandovao je 7. oklopnom divizijom, poznatom kao „divizija duhova“ zbog brzih i nepredvidivih manevara. U februaru 1941. postavljen je za komandanta Afrikakorpsa u Severnoj Africi, gde je stekao nadimak „Pustinjska lisica“ zbog svoje taktičke genijalnosti i uspeha protiv britanskih snaga. Bio je poznat po viteškom ponašanju prema neprijatelju, što mu je donelo poštovanje i među saveznicima. Tokom 1944. godine, Rommel je bio povezan sa zaverom protiv Hitlera (poznata kao „Operacija Valkira“), iako njegova uloga nije bila direktna. Hitler mu je dao izbor: samoubistvo uz obećanje zaštite porodice ili suđenje i pogubljenje. Izvršio je samoubistvo ampulom cijanida. Romel se i danas proučava kao primer taktičke briljantnosti u vojnoj istoriji. Njegova knjiga „Infanterie greift an“ (Pešadija napada) ostaje klasik vojne literature. Iako je služio nacističkom režimu, često se izdvaja kao vojnik, a ne ideolog, što je predmet brojnih rasprava među istoričarima. U Dancingu je Romel 1911. godine upoznao svoju buduću suprugu Lusi Molin sa kojom se oženio 1916. godine. 1928. dobili su sina Manfreda koji je kasnije postao gradonačelnik Štutgarta.

1891-1944

23.novembar 1891.

Predsednik Brazila Manuel Deodoro da Fonseka suočen sa mogućim građanskim ratom i gubitkom podrške vojske podneo ostavku. Dvadeset dana ranije, 3.novembra Fonseka je raspustio Nacionalni kongres i pokušao da uspostavi diktatorski režim, što je izazvalo političku krizu. Ova odluka izazvala je masovno nezadovoljstvo, uključujući i vojsku, koja je bila ključna za njegovu vlast. Vlast je preuzeo njegov potpredsednik Floriano Peišoto, koji je stabilizovao situaciju i postao drugi predsednik Brazila.

28.novembar 1891.

Rođen srpski (jugoslovenski) leksikograf i prevodilac Milan Vujaklija, autor Leksikona stranih reči i izraza. (Rođen: Buhača/Austro-Ugarska/Hrvatska 27.novembar 1891. - Umro: Beograd/FNR Jugoslavija/Srbija 16.decembar 1955.) Rođen je u mestu Buhača pored Slunja. Otac Petar je bio pravoslavni sveštenik a majka Jelena domaćica. Milan Vujaklija se školovao u Zagrebu, Sremskim Karlovcima i Beogradu, gde je studirao nemački jezik, književnost i filozofiju. Kao dobrovoljac, učestvovao je u Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Vujaklija je bio vrstan prevodilac Šopenhauera, Hofmana, Šilera, Kupera i drugih, ali je najveći deo svog rada posvetio leksikografiji. Bio je saradnik Instituta za srpski jezik SANU i jedan je od autora "Rečnika srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika" SANU. Prikupljanje građe za svoje životno delo "Leksikon stranih reči i izraza", Vujaklija je započeo dvadesetih godina prošlog veka. Pred kraj 1936. ga je predao Geci Konu, da bi se "Leksikon" pojavio u knjižari ovog izdavača februara 1937. Ovaj dragoceni enciklopedijski rečnik je više puta preštampavan, a tri puta je temeljno prerađivan i dopunjavan 1954, 1980. i 1991, prilagođavajući se potrebama vremena, promenama i obogaćenju jezika, a 1997. je "Prosveta" objavila njegovo jubilarno izdanje. Leksikon je bio i ostao jedno od najznačajnijih dela srpske kulture, knjiga bez koje je teško zamisliti ozbiljniju javnu ili privatnu biblioteku, da bi vremenom postao oznaka i kriterijum za leksikografsku literaturu uopšte, a autorovo ime je počelo da se poistovećuje sa naslovom-neobičan i lep spomenik Milanu Vujakliji.

1891-1955

novembar 1891.

Incident u Đindandau dogodio se u kineskoj ligi Džuu Uda u Unutrašnjoj Mongoliji, kada je tajno kinesko društvo Đindandao pokrenulo nasilnu pobunu protiv lokalnog mongolskog stanovništva, usmrtivši oko 150.000 ljudi. Ovaj događaj je jedan od najtragičnijih i najkontroverznijih etničkih masakara u istoriji Ćing dinastije. Đindandao je bilo tajno kinesko društvo sa verskim i nacionalističkim karakteristikama. Delovali su u oblastima Josutu i Džuu Uda u jugoistočnoj Unutrašnjoj Mongoliji, koje su bile pod upravom Ćing dinastije. Regija je bila pod pritiskom masovne kineske kolonizacije, što je izazvalo tenzije sa lokalnim Mongolima. U novembru 1891., Đindandao je pokrenuo oružanu pobunu, ciljajući mongolske zajednice. Ubijeno je oko 150.000 Mongola, a mnogi su bili prisiljeni da beže ka severnim oblastima. Pobunjenici su spaljivali sela, pljačkali manastire i ubijali civile, uključujući žene i decu. Ćing vlada je poslala trupe koje su do kraja decembra 1891. ugušile pobunu. Incident se tumači kao etnički masakr i primer neuspeha Ćing administracije da zaštiti manjinske narode. Ostao je duboko urezan u kolektivnoj svesti Mongola kao simbol kolonijalne represije i kulturne ugroženosti.

Decembar 1891

21.decembar 1891.

Džejms Nejsmit, kanadski lekar i profesor fizičkog vaspitanja, osmislio košarku u Springfildu, Masačusets. Cilj je bio da se studentima obezbedi fizička aktivnost tokom zime. Prva pravila su uključivala lopte i koševe sa čvrstim dnom, pa se lopta morala vaditi ručno nakon svakog poena. Prva utakmica je odigrana 1892. godine u dvorani Gimnazije YMCA. Profesor Nejsmit je novu igru nazvao basket ball. U originalnoj verziji bile su te dve reči, a bukvalni prevod bi bio korpa za loptu. Nejsmit je jednostavno podelio svoj fudbalski tim u dve grupe, na kraju sale postavio dve korpe na podu i rekao igračima da im je zadatak da jajoliku fudbalsku loptu ubace, kako znaju i umeju, u korpu. Shvativši da nešto ne valja, Nejsmit je rešio da podigne koševe, a sledeći vrlo praktični problem - penjanje po merdevinama za svako vađenje lopte, posle postignutog pogotka, rešeno je krajnje logično: isečeno je dno korpe i lopta je počela da propada. Ženska verzija igre je brzo usvojena zahvaljujući profesorki Sendi Berenson, koja je prilagodila pravila za žene. Košarka se brzo proširila po Severnoj Americi, a zatim i širom sveta. FIBA (Međunarodna košarkaška federacija) osnovana je 1932. godine, a košarka je postala olimpijski sport 1936. u Berlinu. NBA liga je osnovana 1946. godine i postala je najprestižnija košarkaška liga na svetu.

26.decembar 1891.

Rođen američki pisac Henri Miler. (Rođen: Njujork/Njujork/Sjedinjene Američke Države 26.decembar 1891. - Umro: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 07.jun 1980.) Uz Hemingveja se smatra za jednog od najznačajnijih američkih pisaca dvadesetog veka. Rođen je u porodici nemačkog krojača. Detinjstvo i ranu mladost proveo u Bruklinu. Shvativši da akademski život nije ono što ga privlači, radio je kao taksista i bibliotekar kako bi se prehranio. Veliki ženskaroš i idealista, 1917. godine ženi se prvom od pet žena koliko je imao, Beatrisom Silvas Vikens. Nalazi posao u „Vestern Junion“ telegrafskoj službi, gde dolazi u dodir sa pisanjem. Milerov šef je jednog dana došao na ideju da bi neko trebalo da napiše knjigu o kuririma. Miler se prihvatio posla i tako je nastala njegova prva knjiga „Sklopljena krila“. Deceniju pre Drugog svetskog rata, proveo je, uglavnom boemski, u „gradu svetlosti“ gde je radio kao novinar i gde je napisao više od 36 knjiga i drugih dela. Ovde je objavio i svoje najpoznatije knjige. Njegovi radovi ubrzo su postali bestseleri. Posle 1939. godine, napustio je Pariz i preselio se Grčku gde je boravio šest meseci. Vrativši se u Ameriku, počeo je da piše o svojim putovanjima.Zabranjivana kao pornografska i opscena, njegova dela sadrže stranice vrhunske lepote i lucidne esejističke i filozofske digresije. Bavio se i slikarstvom. Neka od dela: romani „Crno proleće“, „Jarčeva obratnica“, trilogija „Ružičasto raspeće“, putopis „Kolos iz Marusija“, meditativno-kritička proza „Kosmološko oko“, „Mudrost srca“, „Nedelja posle rata“, „Knjige o mom životu“ itd.

1891-1980

1892

Januar 1892

01.januar 1892.

Otvorena inspekciona stanica za imigrante na ostrvu Elis u SAD-u. Tokom više od 60 godina (1892-1954), bila je glavna ulazna tačka za milione imigranata koji su dolazili u Ameriku uglavnom iz južne i istočne Evrope u potrazi za boljim životom. Ostrvo Elis nalazi se u njujorškoj luci, blizu Kipa slobode. Prva osoba koja je prošla kroz stanicu bila je Eni Mur, tinejdžerka iz Irske. Više od 12 miliona ljudi prošlo je kroz ostrvo Elis tokom rada stanice. Imigranti su prolazili kroz medicinske preglede, pravne intervjue i administrativnu obradu. Oni koji nisu ispunjavali uslove mogli su biti vraćeni nazad. Mnogi su bežali od siromaštva, političkog progona, ratova i religijske netolerancije. Stanica je zatvorena 1954. godine, kada su se imigracione procedure decentralizovale. Od 1990. godine, ostrvo Elis je dom Nacionalnog muzeja imigracije, koji čuva uspomenu na imigrantsko iskustvo u SAD.

03.januar 1892.

Rođen engleski pisac Džon Ronald Ruel Tolkin, profesor anglosaksonskog (staroengleskog) i engleskog jezika i književnosti na Oksfordskom univerzitetu. (Rođen: Blumfontejn/Slobodna država Oranje/ Južna Afrika 03.januar 1892. - Umro: Oksford/Ujedinjeno Kraljevstvo 02.septembar 1973.) Rođen je kao sin Artura Tolkina engleskog bankara, i Mejbel Tolkin, rođene Safild. Većina Tolkinovih predaka po ocu, koliko je poznato, bili su zanatlije. Porodica Tolkin potiče iz Saksonije u Nemačkoj, ali u 18. veku su se morali iseliti iz Saksonije zbog Sedmogodišnjeg rata. Prezime Tolkin je anglicizirano Tollkiehn od nemačkog tollkühn, ludo odvažan. Bavio se pisanjem epske fantastike, fantastike uopšte i poezije tokom celog života, i kroz njih je doživeo međunarodnu slavu. U trilogiji „Gospodar prstenova“ stvorio je sopstveni mitski svet (i jezik), služeći se prozom u kojoj se osećaju uzori nordijskih saga i stare anglosaksonske poezije, sa centralnim temama sukoba dobra i zla. Istom imaginarnom svetu pripadaju i romani „Hobit“ i „Silmarion“. Neka od ostalih dela: kritičke studije „Beovulf: čudovišta i kritičari“, „Bajke, kritička studija“, „Čoser kao filolog“ itd.

1892-1973

05.januar 1892.

Prvu poznatu fotografiju polarne svetlosti snimili nemački astronom Martin Brendel i geograf Oto Bašin u norveškom Altafjordu. Altafjord je blizu Bosekopa, na skoro 70°severne geografske širine - idealno mesto za posmatranje polarne svetlosti. Brendel je snimio prvu poznatu fotografiju aurora borealis. Pored fotografisanja, Brendel i Bašin su vršili magnetna merenja i posmatranja polarne svetlosti tokom zime 1891/92. Brendelova fotografija bila je prva uspešna vizuelna dokumentacija polarne svetlosti, što je omogućilo dalja naučna istraživanja i popularizaciju fenomena.

14.januar 1892.

Rođen srpski (jugoslovenski) klasični filolog Miloš Đurić, član Srpske akademije nauka i umetnosti, predsednik Srpske književne zadruge i urednik časopisa „Živa antika“, jedan od vodećih helenista XX veka. (Rođen: Slavonski Benkovac/Austro-Ugarska/Hrvatska 14.januar 1892. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 05.decembar 1967.) Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu a doktorirao u Zagrebu 1929. godine. Akademsku karijeru je započeo kao učitelj i profesor, predavao je i u Drugoj muškoj gimnaziji u Beogradu. Od septembra 1928. godine Miloš N. Đurić počeo je da radi na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Objavio je više od 200 radova iz klasične književnosti i filozofije. Izgradio je u priličnoj meri srpsku terminologiju za odgovarajuće grčke mitološke i filozofske pojmove. Dobitnik je Oktobarske nagrade grada Beograda za 1961.godinu. Udruženje književnih prevodilaca svake godine dodeljuje u njegovu čast nagradu „Miloš N. Đurić“. Neka od njegovih dela: „Vidovdanska etika“, „Racionalizam u savremenoj nemačkoj filosofiji“, „Filosofija panhumanizma“, „Problemi filosofije kulture“ itd.

Početkom nemačke okupacije Beograda u Drugom svetskom ratu, 1941. godine, kvislinške vlasti zatražile su od svih viđenijih srpskih intelektualaca da potpišu Apel srpskom narodu kojim se zahtevao „red i poslušnost“ i „rodoljublje u borbi protiv komunista“. „Ne mogu da potpišem apel protiv partizana kada se među njima nalazi više od polovine mojih studenata. Šta će mi reći kada se ponovo sretnemo?”, rekao je profesor.

1892-1967

Kada ga je jedan profesor muzike zaustavio, upozorio na moguće posledice i upitao zašto odbija da potpiše, profesor Đurić mu je odgovorio: „Lako je tebi. Ti u diple sviraš, a ja studentima etiku predajem!“. Ove reči postale su vremenom jedan od simbola doslednosti u etičkom stavu. Ipak, od trenutka izgovaranja ove moralne replike, počinju i najteže godine za prof. Miloša „Mišu“ Đurića. Usledilo je penzionisanje (1942), a potom i hapšenje i odvođenje u Banjički logor. Na samom kraju rata, 8. aprila 1945, u Slavoniji gine njegov sin jedinac Rastko, svršeni maturant, kome posthumno posvećuje praktično sve posleratno stvaralaštvo i najdraže prevode. Posle rata Đurić je nastavio da radi na Filozofskom fakultetu, gde je 1950. godine izabran u zvanje redovnog profesora na Katedri klasične filologije. Iako je bio penzionisan je 1962. godine, predavao je istoriju helenske književnosti do kraja svoga života.

18.januar 1892.

Rođen američki filmski glumac, simpatični debeljko Oliver Norvel Hardi, čiji neponovljivi gegovi u paru sa Stenom Lorelom i sada zasmejavaju publiku širom sveta. (Rođen: Harlem/Džordžija/Sjedinjene Američke Države 18.januar 1892. - Umro: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 07.avgust 1957.) Oliver Hardi je rođen kao Norvel Hardi u Harlemu, u Džordžiji. Njegov otac se zvao Oliver Hardi, a majka Emili Norvel. U svojim ranijim godinama je bio nestašan, često je menjao obrazovne institucije. Imao je malo interesa u formalno obrazovanje, ali je interes za muziku i pozorište stekao veoma rano. Bio je američki glumac komičar poznat kao jedna polovina Lorela i Hardija, klasična duo drama koja je počela u eri nemih filmova i trajala 25 godina, od 1927 do 1951. Dobio je zasluge za svoj prvi film, Nadmudrivanje Tata, u 1914. U nekim od njegovih ranih radova, bio je najavljivan kao Bejb Hardi, koristeći svoj nadimak. 1927. godine, Laurel i Hardi su počeli zajedno da snimaju u Klizećim Ženama, Dak Soup i S ljubavlju i Siktanjem. Direktor za nadzor Roač studija Leo MekKeri, primetivši reakciju publike na njih dvojicu, počeo je namerno da ih spaja. To je dovelo do početka Laurel i Hardi serije kasnije iste godine. U maju 1954. godine, Hardi je pretrpeo blagi srčani udar. Tokom 1956. godine, počeo je da brine o svom zdravstvenom stanju po prvi put u životu. Izgubio je više od 70 kilograma za nekoliko meseci, čime je potpuno promenio svoj izgled. Pisma napisana od Laurela se odnose na to da Hardi ima rak. Neki čitaoci su mislili da je ovo pravi razlog za Hardijevo brzo mršavljenje. Obojica su bili teški pušači. Hardi pretrpeo veliki moždani udar 14. septembra 1956. godine, koji ga je ostavio ograničenog na ležanje u krevetu i nesposobnost govora narednih nekoliko meseci. Pretrpeo je još dva moždana udara početkom avgusta 1957. godine, i pao u komu iz koje se nikada nije oporavio. Hardi je umro od cerebralne tromboze 7. avgusta 1957. godine, u svojoj 65-oj godini života. Njegovi kremirani ostaci se nalaze u masonskom vrtu Valhala u severnom Holivudu.

1892-1957

21.januar 1892.

Umro engleski astronom i matematičar Džon Kauč Adams koji je prvi odredio putanju i približan položaj do tada nepoznate planete Neptun. (1819-1891 -72-) Bio je profesor Univerziteta u Kembridžu. Godine 1845. je na osnovu nepravilnosti u kretanju Urana, prvi odredio putanju i približan položaj do tada nepoznate planete Neptun. Otkriće nije blagovremeno objavio, pa je slava za otkriće Neptuna 1846. pripala francuskom astronomu Žan Žozefu Leverjeu.

Februar 1892

03.februar 1892.

Srpsko učeno društvo se ujedinilo sa Srpskom kraljevskom akademijom, čime je stvoren temelj današnje Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU). Društvo srpske slovesnosti osnovano je 1841. godine kao prva naučna institucija u Srbiji. Srpsko učeno društvo, osnovano 1864. kao naslednik Društva srpske slovesnosti, bilo je najvažnija naučna institucija u Srbiji u drugoj polovini 19. veka. Srpska kraljevska akademija osnovana je 1886. godine, ali je u početku imala ograničen broj članova, što je izazvalo nezadovoljstvo u naučnoj zajednici. Ujedinjenje 1892. godine omogućilo je da se članovi Srpskog učenog društva integriraju u Akademiju, čime je stvoren kontinuitet naučne tradicije od 1841. godine do danas. SANU je od tada igrala ključnu ulogu u razvoju nauke, umetnosti i kulture u Srbiji.

15.februar 1892.

Održani drugi po redu parlamentarni izbori u Japanu - najnasilniji u istoriji te zemlje, sa oko 25 smrtnih slučajeva tokom predizborne kampanje. Birano je svih 300 članova donjeg doma japanskog parlamenta (Diet). Pre i posle izbora, premijer je bio Matsukata Masajoši, nezavisni političar. Predizborna kampanja bila je izuzetno nasilna, sa brojnim incidentima širom zemlje. Procene govore o oko 25 mrtvih, što ovu kampanju čini najkrvavijom u japanskoj istoriji izbora. Vladajuće strukture su pokušale da utiču na ishod izbora putem zastrašivanja, hapšenja opozicionih kandidata i direktnog nasilja. U nekim oblastima, lokalni zvaničnici su koristili policiju da spreče opozicione mitinge, a došlo je i do fizičkih obračuna među pristalicama različitih stranaka. Iako su izbori formalno održani, njihova legitimnost je bila ozbiljno narušena. Opozicija je dobila značajan broj mesta, ali je vlada nastavila da koristi administrativne mehanizme za kontrolu parlamenta. Ovaj događaj je pokazao tenzije između demokratskih težnji i autoritarnih praksi u ranoj fazi japanskog parlamentarizma.

19.februar 1892.

Rođen Tadija Sondermajer, pionir srpske avijatike, srpski (jugoslovenski) avijatičar, vojni i civilni pilot, istraživač avanturista, prvi školovan vazduhoplovni inženjer, popularizator avijacije, poliglota i društveni aktivista - Bio je osnivač "Aeroputa" (Društvo za vazdušni saobraćaj Aeroput) preteče "Jat ervejza". (Rođen: Beograd/Kraljevina Srbija/Srbija 19.februar 1892. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 10.oktobar 1967.) Njegov otac dr Roman Sondermajer, nemačko-poljskog porekla, rođen u Černovici, Bukovina, u Austrougarskoj 1861. godine, došao je sa Krakovskog univerziteta gde je bio docent za hirurgiju u Beograd, 1886. godine. Bio je hirurg, sanitetski pukovnik, jedan od upravnika vojne bolnice i osnivač hirurškog bolničkog odeljenja. Oženio se sa Stanislavom Đurić, kćerkom generala Dimitrija Đurića, ministra vojnog u dva mandata. Bio je pilot-lovac i jedan od osnivača Aerokluba Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Nakon okončanja gimnazije u rodnom Beogradu, u Nemačkoj je započeo studije arhitekture. Kada je izbio Prvi balkanski rat prijavio se u Srpsku vojsku kao dobrovoljac. Postao je vazduhoplovac 1916. na Solunskom frontu. Proslavio se istorijskim letom sa pilotom Leonidom Bajdakom, na relaciji Pariz - Bombaj i natrag, od 20. aprila do 2. maja 1927. nepun mesec pre čuvenog Lindbergovog leta Njujork - Pariz. Maršrutu dugu 14.800 kilometara, prešli su u 15 etapa, za 11 dana, odnosno 89 sati efektivnog leta. Prilikom povratka, dvojicu heroja na beogradskom (bežanijskom) aerodromu svečano je dočekalo oko 50.000 Beograđana. Odlikovan je nizom srpskih i savezničkih odlikovanja, među kojima su i Karađorđeva zvezda s mačevima, Zlatna medalja za hrabrost, Legija časti.

1892-1967

U Aprilskom ratu nalazio se na mestu komandanta Transportne grupe vojnog vazduhoplovstva sa čijim avionima je uspostavljen vazdušni most između Jugoslavije i Grčke gde su našli privremeno utočište članovi vlade i mladi kralj dok je sam pukovnik Sondermajer ostao u okupiranoj zemlji. Nakon rata, bio je na robiji i više se nije bavio letenjem ali je učestvovao u drugom veličanstvenom poduhvatu jer se zaposlio kao inženjer u građevinskom preduzeću, koje je od samog početka bilo angažovano na izgradnji Novog Beograda, sa čijih gradilišta je posmatrao prelete aviona JAT-a.

27.februar 1892.

Rudolf Dizel (Diesel) prijavio patent za dizel motor koji je praktično realizovan i prikazan sledeće 1893. godine. Dizel je zvanično prijavio patent za svoj "racionalni toplotni motor" u Nemačkoj. Ovaj motor je bio zamišljen kao efikasnija alternativa parnim motorima, sa znatno boljim iskorišćenjem energije. 1893. godine, Dizel je u saradnji s firmom MAN (Maschinenfabrik Augsburg-Nürnberg) izgradio prvi prototip dizel motora. Taj model je bio eksperimentalni, ali je pokazao da njegova teorija funkcioniše u praksi. Svoje ideje objavio je u radu pod nazivom "Teorija i konstrukcija racionalnog toplotnog motora", koji je poslužio kao osnova za patentnu prijavu i dalji razvoj. Kasnije, dizel motor je našao široku primenu u industriji, železnici, brodovima i vojnim vozilima, zahvaljujući svojoj efikasnosti i pouzdanosti.

29.februar 1892.

SAD i Britanija potpisale ugovor o lovu na foke u Beringovom moru, čime je nastavljeno masovno uništavanje tih životinja - ali od tada sa ustanovljenim kvotama svake od dveju zemalja potpisnica ugovora.

Mart 1892

06-08.mart 1892.

Ekskluzivni sporazum: Vladari šest Trucijalnih država - Ugovornog Omana (Abu Dabi, Dubai, Šardža, Adžman, Ras al-Khaima i Um al-Kuvejn) i Bahreina potpisuju sporazum, kojim postaju de facto britanski protektorati. Britanci su ovim ugovorom uspostavili političku i vojnu kontrolu nad tim područjem. Ugovorni Oman (Trucial Oman ili Trucial States) bio je naziv za niz arapskih šeikata duž južne obale Persijskog zaliva, uključujući današnje Ujedinjene Arapske Emirate. Prethodno su već postojali pomorski ugovori iz 1820. i 1853. kojima su Britanci obezbedili mir na moru i zaštitu trgovačkih ruta. Ugovori iz 1892. zabranjivali su državicama da sklapaju sporazume sa drugim silama bez britanskog odobrenja i davali su Britancima pravo da upravljaju spoljnom politikom regiona. Britanija je želela postići sprečavanje uticaja na ovo područje drugih evropskih sila, posebno Osmanskog carstva, Francuske i Nemačke i održavanje stabilnosti u regionu važnom za trgovinu sa Indijom. Ove državice su ostale pod britanskom zaštitom sve do 1971. godine, kada su se ujedinile u Ujedinjene Arapske Emirate.

10.mart 1892.

Rođen francuski kompozitor švajcarskog porekla Artur Honeger, jedan od najistaknutijih polifoničara francuske muzike. (1892-1955 -63-) Stvorio je novi stil napustivši francusku muzičku tradiciju. Napisao je više od 200 dela, uključujući filmsku muziku. Dela: oratorijumi "Kralj David", "Jovanka Orleanka na lomači", simfonijska dela "Letnja pastorala", "Ragbi", "Pasifik 231", "Liturgijska simfonija", kompozicija za klavir i orkestar "Končertino", knjiga "Ja sam kompozitor".

11.mart 1892.

Prva zvanična košarkaška utakmica održana je u dvorani gimnazije YMCA u Springfildu, Masačusets. Ova utakmica označila je početak organizovanog igranja košarke, nakon što je Džejms Nejsmit osmislio pravila igre decembra protekle godine. Završena je rezultatom 5:1, što pokazuje koliko je igra tada bila drugačija od današnje košarke. Nejsmit je osmislio 13 osnovnih pravila, od kojih su neka i danas osnova igre. Umesto moderne lopte, koristila se fudbalska lopta. Koševi su bili košare za voće sa dnom, pa je lopta morala da se vadi ručno nakon svakog poena. Oko 200 znatiželjnika prisustvovalo je događaju, što je za to vreme bio značajan broj.

15.mart 1892.

Džesi V. Reno patentirao prve pokretne (eskalatorne) stepenice, instalirane na Koni Ajlendu u Njujorku. Reno je svoj uređaj nazvao „nagnuti lift“ (inclined elevator), a ne eskalator. Patent je podnet 1891, a zvanično odobren 15. marta 1892. Prvi model je bio nagnuta pokretna traka pod uglom od 25 stepeni, sa rukohvatima, koja je prevozila ljude vertikalno - više kao zabavna vožnja nego praktičan transport. Reno je svoj izum prvi put javno prikazao 1895. godine na Old Iron Pier na Koni Ajlendu. Posetioci su mogli da se provozaju njegovim pokretnim stepenicama, što je izazvalo veliko interesovanje i medijsku pažnju. Iako je Nejtan Ejms još 1859. godine patentirao „rotirajuće stepenice“, njegov model nikada nije izgrađen. Reno je prvi koji je realizovao funkcionalan uređaj, čime je zaslužio mesto u istoriji kao pronalazač prvog operativnog eskalatora. Njegov rad je kasnije inspirisao kompanije poput Otis Elevator Company da razviju komercijalne eskalatore za zgrade i metroe.

20.mart 1892.

Prvo finale francuskog prvenstva u ragbiju održano u Parizu. Pjer de Kuberten je sudio utakmicu, koju je Rasing Klub de Frans pobedio 4-3 Stad Franse.

25-27.mart 1892.

Unija Katalonista (Unió Catalanista) je održala svoj prvi kongres, na kojem su usvojene „Osnove za katalonski regionalni ustav“ (Bases de Manresa), dokument koji je prvi put formalno predložio samoupravu Katalonije unutar Španije. Unió Catalanista je osnovana 1891. godine kao federacija katalonskih kulturnih i političkih udruženja, nastala iz pokreta Lliga de Catalunya. Cilj organizacije bio je promovisanje katalonskog identiteta, jezika i regionalne autonomije u okviru španske države. Dokument sadrži 17 tačaka koje definišu kako bi izgledala regionalna ustavna organizacija Katalonije. Dokument predviđa samoupravu u oblasti zakonodavstva, obrazovanja, javne uprave i kulture, upotrebu katalonskog jezika u svim javnim institucijama i decentralizovanu strukturu vlasti, inspirisanu srednjovekovnim katalonskim pravnim tradicijama (neoforalizam). Dokument nije bio separatistički, već autonomistički - predlog za regionalnu organizaciju unutar španske države.

26.mart 1892.

Narodna skupština Kraljevine Srbije donela je zakon kojim je bivšem kralju Milanu Obrenoviću zabranjen povratak u zemlju. Ova odluka bila je deo šire političke borbe između mladog kralja Aleksandra Obrenovića i Radikalne stranke. Prethodne godine kralj Milan je istupio iz srpskog državljanstva na osnovu dogovora sa vladom i namesništvom. Kralj Milan Obrenović abdicirao je 1889. godine u korist svog sina Aleksandra, koji je tada imao samo 13 godina. Tokom perioda namestništva (1889–1893), vlast je bila u rukama trojice namesnika, dok je stvarnu političku moć imala Radikalna stranka predvođena Nikolom Pašićem. Milan je i nakon abdikacije pokušavao da utiče na politiku, što je izazivalo tenzije sa radikalima. Pod pritiskom Radikalne stranke, Narodna skupština donosi zakon kojim se Milanu zabranjuje povratak u Srbiju. Zakon je bio izraz političke netrpeljivosti između bivšeg kralja i radikala, koji su se bojali njegovog uticaja na mladog Aleksandra i na državne poslove. Milan je tada boravio u Beču i Parizu, ali je nastavio da održava kontakte sa srpskim diplomatama i vojnim krugovima. Zabrana nije dugo trajala - već 1893. godine, nakon Aleksandrove samostalne preuzimanja vlasti (državni udar u aprilu), Milan se vraća u Srbiju. Postaje vrhovni komandant vojske i ima značajan uticaj na spoljnu politiku, posebno u odnosima sa Austro-Ugarskom. Ovaj događaj oslikava duboku političku polarizaciju u Srbiji krajem 19. veka, između dinastičkih interesa i parlamentarnih težnji.

Rođen srpski (jugoslovenski) biolog Siniša Stanković, član Srpske akademije nauka i umetnosti, direktor Biološkog instituta. (Rođen: Zaječar/Kraljevina Srbija/Srbija 26.mart 1892. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 24.februar 1974.) Bavio se uporednim istraživanjima porekla i razvića živog sveta balkanskih jezera, strukturom i razvojem njihovih ekosistema. Prirodne nauke studirao je u Beogradu i Grenoblu, a redovni profesor Beogradskog univerziteta postao je 1934. Tokom nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu bio je član rukovodstva NOP Srbije i veći deo rata proveo je kao zatočenik na Banjici. Posle oslobođenja izabran je za predsednika Prezidijuma Narodne skupštine Srbije i uspešno je zastupao interese Jugoslavije na međunarodnim konferencijama. U univerzitetsku nastavu uveo je ekologiju, citologiju, embriologiju, dinamiku razvića, uporednu anatomiju. Neka od dela: "Ohridsko jezero i njegov živi svet" (sinteza njegovih naučnih istraživanja i shvatanja), univerzitetski udžbenici "Uporedna anatomija kičmenjaka", "Ekologija" itd.

1892-1974

Umro američki pisac Volt Vitmen, pesnik slobode i demokratičnosti, jedan od najuticajnijih američkih pesnika, često nazivan ocem slobodnog stiha. (1819-1892 -72-) Poticao iz siromašne porodice sa devetoro dece; rano je napustio školu i počeo da radi kao štampar, učitelj, a kasnije i novinar. Osnovu njegovih pesama, napisanih u nekonvencionalnoj formi slobodnog stiha, čini opšti panhumanizam. Snažno je uticao na modernu peziju, posebno najvažnijom zbirkom pesama "Vlati trave" prvi put objavljenoj 1855.godine. Bio je samouk, sa dubokim interesovanjem za klasike poput Homera, Dantea i Šekspira. Zbirka je bila kontroverzna zbog svoje otvorene senzualnosti i slavljenja ljudskog tela i prirode. Smatra se pretečom modernizma u američkoj književnosti. Bio je i patriota, koji je tokom Američkog građanskog rata radio kao bolničar, što je dodatno oblikovalo njegovu humanističku viziju sveta.

31.mart 1892.

Prvi biro za otiske prstiju na svetu zvanično otvorio šef policije argentinske prestonice Buenos Ajresa - nezvanično biro je radio od prethodne 1891.godine. Zaslužan za otvaranje i rad biroa, primenu nove metode bio je argentinski policajac i naučnik sa ostrva Hvar u Austro-Ugarskoj, Ivan Vučetić. Vučetić je rođen 1858. godine na Hvaru, u tadašnjoj Austro-Ugarskoj. Emigrirao u Argentinu 1884. godine, gde je postao službenik policije u provinciji Buenos Aires. U Argentini je poznat kao Juan Vucetich. Godine 1892, Vučetić je osnovao prvi svetski policijski biro za identifikaciju pomoću otisaka prstiju u La Plati, glavnom gradu provincije Buenos Aires. Razvio je sopstveni sistem klasifikacije otisaka prstiju, koji je nazvao ikonofalangometrija. Njegov metod je bio precizniji i efikasniji od tada dominantnog Bertilonovog antropometrijskog sistema. Iste godine, Vučetićev metod je uspešno primenjen u prvom kriminalističkom slučaju rešenom pomoću otisaka prstiju - ubistvu koje je počinila Franciska Rohas, što je potvrdilo pouzdanost metode. Vučetić se danas smatra ocem moderne daktiloskopije. Njegov sistem je brzo prihvaćen širom sveta i postao standard u policijskim istragama.

April 1892

13.april 1892.

Rođen škotski fizičar i pronalazač Robert Votson Vat koji se smatra pronalazačem radara. (Rođen: Brečin/Škotska 13.april 1892. - Umro: Invernes/Škotska 05.decembar 1973.) Tvrdio je da je potomak Džejmsa Vata, poznatog inženjera i pronalazača praktične parne mašine, ali nije izneo dokaze za tu tvrdnju. Votson Vat je imao uspeha kao student, osvojivši Karnelijevu nagradu za hemiju i razrednu medalju za običnu prirodnu filozofiju 1910. godine. Vat je svoju karijeru u radio fizici započeo poslom u Met Officeu, gde je počeo da traži tačne načine da prati oluje sa grmljavinom koristeći radio talase koje emituju munje. Ovo je dovelo do razvoja sistema iz 1920-ih, kasnije poznatog kao visokofrekventno pronalaženje pravca (HFDF ili "huff-duff"). Iako je u to vreme bio dobro objavljen, ogroman vojni potencijal sistema nije razvijen sve do kasnih 1930-ih. Huff-duff je omogućio operaterima da odrede lokaciju neprijateljskog radio predajnika u sekundi i postao je glavni deo mreže sistema koji su pomogli da se savlada pretnja nemačkih podmornica tokom Drugog svetskog rata. Procenjuje se da je huff-duff korišćen u otprilike četvrtini svih napada na podmornice. Svoj pronalazak radara prvi put je javnosti predstavio 1935.godine. Radar je omogućio otkrivanje i određivanje položaja objekata pomoću radio talasa. Nakon uspeha njegovog pronalaska, Votson Vat je 1941. poslat u SAD da savetuje o protivvazdušnoj odbrani nakon japanskog napada na Perl Harbor. Vratio se i nastavio da vodi razvoj radara za Ratnu kancelariju i Ministarstvo snabdevanja. Izabran je za člana Kraljevskog društva 1941. godine, dobio je titulu viteza 1942. i odlikovan američkom medaljom za zasluge 1946. godine.

1892-1973

12.april 1892.

Osnovana Direkcija srpskih državnih železnica Zakonom o njenom uređenju, čime je formalizovana državna uprava nad železničkim saobraćajem u Kraljevini Srbiji. Direkcija je bila centralna upravna institucija zadužena za planiranje, izgradnju, eksploataciju i održavanje državnih železnica. Osnivanje Direkcije bilo je deo šireg procesa modernizacije Srbije, koji je uključivao razvoj industrije, telekomunikacija i saobraćajne mreže. Prva železnička pruga u Srbiji, Beograd–Niš, otvorena je 1884. godine, a njen razvoj bio je uslovljen i međunarodnim obavezama iz Berlinskog kongresa. Do kraja 19. veka, železnice su postale strateški resurs za ekonomsku i vojnu mobilnost, pa je njihova centralizovana uprava bila od ključnog značaja. Kasnije izmene Zakona o njenom uređenjiz 1899. i 1910. godine odražavale su promene u tehnologiji i potrebama saobraćaja, uključujući i širenje mreže i modernizaciju opreme.

15.april 1892.

Kompanija Dženeral Elektrik osnovana spajanjem kompanija Tomson-Hjuston Elektrik i Edison Dženeral Elektrik. Edison Dženeral Elektrik je bila zasnovana na Edisonovim patentima i tehnologijama, posebno u oblasti osvetljenja i električne energije. Edison je zbog poraza u Ratu struja izgubio kontrolu nad sopstvenom kompanijom. Tomson-Hjuston Elektrik je bila konkurentska firma sa snažnim inženjerskim timom i boljim menadžmentom, što je doprinelo njenoj dominaciji na tržištu. Spajanje je omogućilo objedinjavanje patenata i resursa, čime je stvorena jedna od najmoćnijih industrijskih kompanija u SAD. GE je ubrzo postala jedna od osnivača indeksa Dow Jones Industrial Average i igrala ključnu ulogu u razvoju elektrifikacije, radio-tehnologije, avioindustrije i nuklearne energije.

29.april 1892.

U Beogradu osnovana Srpska književna zadruga. Osnivači Srpske književne zadruge bili su ondašnji najistaknutiji srpski pisci i naučnici. Prvi predsednik bio je Stojan Novaković, a potpredsednik Jovan Jovanović Zmaj, koji je izradio i njen amblem. Zadatak Zadruge bio je da "kritički priređuje izdanja starijih i novijih književnika srpskih, da izdaje odabrana dela iz savremene lepe i opšte korisne književnosti, da uopšte pripomogne širem razviću narodne književnosti". Prva knjiga u izdanju Srpske književne zadruge bila je Život i priključenija Dositeja Obradovića. Godine 1898, Zadruga je pokrenula “Zabavnik“, 1925. godine “Poučnik“, a šest godina kasnije časopis “Savremenik“. Sem u ratnim godinama, Srpska književna zadruga neprekidno je izdavala dela srpske i svetske kulturne baštine.

Britansku ostrvsku koloniju Mauricijus pogodio razorni ciklon koji je usmrtio oko 1.200 ljudi, povredio više od 4.000 i ostavio čak 50.000 stanovnika bez krova nad glavom. Ova katastrofa ostaje jedna od najtežih prirodnih nepogoda u istoriji ostrva i četvrta najsmrtonosnija u južnoj hemisferi kada je reč o tropskim ciklonima. posebno je bio pogođen glavni grad Port Luis. Većina građevina bila je od drveta, što je činilo infrastrukturu izuzetno ranjivom. Ciklon je uništio čak i kamene građevine, što govori o njegovoj izuzetnoj snazi. U Port Luisu je podignut spomenik žrtvama ciklona iz 1892. godine, koji i danas stoji kao podsetnik na ovu tragediju.

Maj 1892

02.maj 1892.

Rođen nemački pilot Manfred fon Rihthofen, poznat kao "Crveni baron", najslavniji nemački avijatičar u Prvom svetskom ratu i simbol vazdušnog viteštva. (Rođen: Breslau,Vroclav/Nemačko carstvo/Poljska 02.maj 1892. - Umro: Vo sir Som/Francuska 21.april 1918.) Zbog jarko crveno obojenog aviona Fokker Dr.I triplana dobio je nadimak koji je naširoko usvojen, Crveni baron. Tokom rata oborio je više od 80 neprijateljskih aviona. Dobitnik najviših nemačkih vojnih priznanja. Njegova taktika bila je zasnovana na preciznosti, timskom radu i izbegavanju nepotrebnog rizika - suprotno romantičnim predstavama o solo herojstvu. Pogođen je tokom vazdušne borbe iznad reke Some u Francuskoj. Njegova smrt izazvala je poštovanje i kod neprijatelja; saveznički vojnici su mu priredili vojnu sahranu sa počastima. Napisao je autobiografiju Der rote Kampfflieger (Crveni borbeni pilot), koja je postala deo ratne mitologije. Njegov lik se pojavljuje u brojnim filmovima, knjigama i igrama, često kao simbol hrabrosti i preciznosti. Iako je bio vojnik u brutalnom sukobu, njegovo ime ostaje vezano za ideju "viteštva u vazduhu".

1892-1918

Umro nemački hemičar August Vilhelm fon Hofman, značajan po istraživanjima u organskoj hemiji. (1818-1892 -74-) Osnivač je moderne industrije anilinskih boja iz katrana kamenog uglja. Otkrio je formaldehid, hidrazobenzen, izonitrile i druge važne organske jedinjenja. Razvio više važnih reakcija koje nose njegovo ime. Uveo model kuglica i štapića za prikaz molekula, koji se i danas koristi u hemiji. Bio učenik Justusa von Liebiga, jednog od osnivača moderne hemije. Prvi je direktor Kraljevskog koledža za hemiju u Londonu (od 1845), gde je značajno doprineo razvoju hemijskog obrazovanja u Britaniji. Od 1865. profesor na Univerzitetu u Berlinu, gde je nastavio istraživanja i obrazovanje novih generacija hemičara. Suosnivač je Nemačkog hemijskog društva (1867) i njegov prvi predsednik. Dobitnik Kopley medalje (1875), Faradejeve nagrade i Albert medalje, među najvišim priznanjima u britanskoj nauci. Hofmanov rad je bio presudan za razvoj industrije sintetičkih boja, farmaceutske hemije i razumevanje strukture organskih molekula. Njegova sposobnost da poveže teoriju sa praktičnom primenom učinila ga je jednim od najuticajnijih hemičara 19. veka.

07.maj 1892.

Rođen doživotni predsednik SFR Jugoslavije Josip Broz Tito. (Rođen: Kumrovec/Austro-Ugarska monarhija/Hrvatska 07.maj 1892. - Umro: Ljubljana/SFR Jugoslavija/Slovenija 04.maj 1980.) Upravljao je Jugoslavijom 35 godina. Tačan datum njegovog rođenja nije poznat, ali je rođendanom smatran 25.maj 1892.godine, koji je proslavljan u skladu sa jakim kultom ličnosti koji je sistemski građen tokom njegove vladavine. Kao austrougarski kaplar učestvovao je u Prvom svetskom ratu i između ostalog u borbama protiv srpske vojske. Ranjen je i zarobljen u Rusiji 1915. godine, posle čega je pobegao iz zarobljeništva i učestvovao u Oktobarskoj revoluciji. U Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca se vratio krajem oktobra 1920. kada je postao član Komunističke partije, a 1937. njen generalni sekretar, voljom Staljina, posle smenjivanja i streljanja Milana Gorkića. Radio je 1936. i 1937. u Kominterni u Moskvi u vreme kada je likvidiran znatan broj jugoslovenskih komunističkih prvaka. Kao vođa KPJ predvodio je u Drugom svetskom ratu Partizanski pokret (Narodnooslobodilačka vojska). Iz rata je izašao kao legendarni vođa. Osim borbe protiv okupatora jedinice pod njegovom komandom sprovele su komunističku revoluciju tokom i nakon rata. U zanosu revolucionarne „pravde“ nestale su na desetine hiljada nekomunista – pod maskom „borbe protiv saradnika okupatora“ – čime je u stvari nepovratno uništen čitav građanski sloj. Odbio je Staljinov pritisak 1948. nakon čega je decenijama dobijao značajnu vojnu i finansijsku pomoć (vojnu pomoć od sredine pedesetih) od SAD. Bio je jedan od osnivača Pokreta nesvrstavanja, što je u tadašnjim međunarodnim okolnostima imalo veliki značaj. U unutrašnjoj politici je ostavio ustrojstvo koje je na kraju razorilo Jugoslaviju devedesetih godina XX veka, uspostavljeno ustavom iz 1974.godine.

1892-1980

19.maj 1892.

Bitka kod reke Jemodža - ključni trenutak britanske kolonijalne ekspanzije u jugozapadnoj Nigeriji, gde su britanske trupe porazile vojsku kraljevstva Idžebu koristeći mitraljez Maksim. Bitka se odigrala u blizini reke Jemodža (Yemoja) u jugozapadnoj Nigeriji. Britanske kolonijalne trupe, uključujući afričke pomoćne jedinice, suprotstavile su se Idžebu kraljevstvu, koje je kontrolisalo važne trgovačke rute između unutrašnjosti i obale. Mitraljez Maksim, prvi potpuno automatski mitraljez, korišćen je od strane Britanaca i imao je razoran efekat na pešadiju Idžebua. Idžebu ratnici su bili hrabri, ali su koristili tradicionalno oružje poput koplja i vatrenog oružja nižeg dometa, što ih je činilo ranjivim pred modernim britanskim naoružanjem. Brza britanska pobeda otvorila je put za kolonijalnu kontrolu nad Idžebu teritorijom. Kraljevstvo Idžebu je formalno pripojeno britanskoj koloniji Lagos, što je bio deo šire strategije britanskog imperijalizma u zapadnoj Africi. Bitka je simbolizovala ulazak moderne vojne tehnologije u afričke sukobe, gde su evropske sile koristile oružje poput Maksima da bi brzo potčinjavale lokalne sile.

Rođen srpski pisac Milutin Bojić, autor čuvene „Plave grobnice“, koja peva o masovnom sahranjivanju srpskih vojnika u Jonsko more nedaleko od Krfa u Grčkoj nakon albanske golgote u I svetskom ratu. (1892-1917 -25-) Jedan od najdarovitijih srpskih pesnika s početka 20. veka, poznat po snažnoj lirici, patriotskim motivima i tragičnoj sudbini. Studirao je filozofiju i pedagogiju u Beogradu. Učestvovao je u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. Posle povlačenja preko Albanije radio je kao državni službenik na Krfu i u Solunu. Umro je od tuberkoloze u 25. godini života i sahranjen na solunskom vojničkom groblju Zejtinlik. Neka od njegovih dela: četiri knjige pesama i više drama, uključujući „Kraljevu jesen“ i „Uroševu ženidbu“. Bojić se smatra glasom generacije izgubljene u ratu, a njegova dela ostaju deo školskog programa i kulturne baštine Srbije.

22.maj 1892.

Američki zubar Vašington Šefild prvi napravio pastu za zube u tubi, zajedno sa svojim sinom Luciusom, čime je revolucionisao način pakovanja i upotrebe zubne paste. Vašington Šefild, zubar iz Konektikata, razvio je formulu za pastu za zube još 1850-ih, ali je ključna inovacija došla 22. maja 1892, kada je pasta prvi put spakovana u tubu. Inspiraciju za tubu dobio je iz sveta umetnosti, gde su se boje za slikanje već pakovale u slične metalne tube. Pre toga, paste su se prodavale u staklenim teglama, što je bilo nehigijenski i nepraktično. Tuba je omogućila lakšu, čistiju i ekonomičniju upotrebu, što je ubrzalo popularizaciju redovnog pranja zuba. Zubne četkice su se paralelno razvijale, prelazeći iz drvenih i grubih oblika u savitljive, plastične modele prilagođene različitim uzrastima.

27.maj 1892.

Proglašen britanski protektorat nad Gilbertovim ostrvima čime je započela formalna kolonijalna uprava nad ovim pacifičkim arhipelagom. Ostrva su kasnije postala deo kolonije Gilbertova i Elliceova ostrva, a danas čine nezavisnu državu Kiribati. Gilbertova ostrva su grupa koralnih atola u centralnom Pacifiku, naseljena mikronežanskim narodima. Britanski protektorat je uspostavljen u sklopu šire britanske strategije kontrole pomorskih ruta i trgovine u Okeaniji. Protektorat je proširen 1916. godine kada su Gilbertova ostrva spojena sa Elliceovim ostrvima (današnji Tuvalu) u zajedničku koloniju. Uprava je bila pod jurisdikcijom britanskog guvernera sa sedištem u Fidžiju, a kasnije je premeštena u Taravu, glavni grad Gilbertovih ostrva. Britanci su uveli sistem obrazovanja, hrišćanske misije i osnovnu infrastrukturu, ali su lokalne zajednice zadržale značajan deo tradicionalne kulture. Kolonija je rasformirana 1975. godine, kada su Elliceova ostrva odlučila da se odvoje. Kiribati je stekao punu nezavisnost 12. jula 1979. godine, zadržavši deo britanskog nasleđa u upravi i obrazovanju.

28.maj 1892.

Erdeljski Rumuni uputili Transilvanski memorandum, peticiju caru Francu Jozefu, zahtevajući jednaka prava sa Mađarima i okončanje mađarizacije i političke represije. Ovaj čin predstavljao je vrhunac borbe za nacionalnu afirmaciju Rumuna u Austro-Ugarskoj. Nakon Austro-Ugarske nagodbe iz 1867, Transilvanija je postala deo ugarske krune, čime su Rumuni izgubili autonomna prava koja su ranije imali. Mađarska vlast je sprovodila politiku mađarizacije, uključujući jezičku asimilaciju, ograničavanje obrazovanja na rumunskom jeziku i političku marginalizaciju. Memorandum je 28. maja 1892. uputilo 13 rumunskih lidera. Umesto da razmotri zahteve, mađarska vlada je pokrenula sudski proces protiv potpisnika. U procesu u Klužu 1894, svi su osuđeni na zatvorske kazne, što je izazvalo proteste širom Rumunije i simpatije u evropskoj javnosti. Memorandum je postao simbol rumunske borbe za nacionalna prava u Austro-Ugarskoj. Doprineo je jačanju rumunskog nacionalnog pokreta, koji je kulminirao ujedinjenjem Transilvanije sa Rumunijom 1918. godine. Danas se u Klužu nalazi spomenik Memorandištilor, a ulica Memorandumului nosi ime u čast tog događaja.

31.maj 1892.

Najveća rudarska katastrofa u istoriji Češke - u rudniku Marie kod Príbrama, u požaru poginulo 319 rudara i spasilaca. Nesreća se desila u rudniku Marie, koji je bio deo Brezohorskog rudarskog kompleksa u Príbramu, tada važnom centru za eksploataciju srebra i olova. Uzrok tragedije bio je požar izazvan neugašenim fitiljem uljane lampe, koji je rudarski radnik neoprezno odbacio. Plamen je pao kroz otvor u skladište i izazvao požar u donjim nivoima rudnika. Iako su rudari pokušali da ugase požar, dim i toksični gasovi brzo su se proširili kroz rudarske hodnike. 319 ljudi je izgubilo život, uključujući rudare i članove spasilačkih ekipa. Nesreća je ostavila preko 280 udovica i više od 900 siročadi, što je duboko pogodilo lokalnu zajednicu. To je i danas najveća rudarska katastrofa u istoriji Češke, a u svoje vreme bila je među najtežima u Evropi. U Príbramu se svake godine održavaju komemoracije u znak sećanja na žrtve.

Jun 1892

01-03.jun 1892.

Trodnevna i jedina poseta srpsko-američkog naučnika Nikole Tesle Beogradu. Tokom te istorijske posete, Tesla je bio gost Beogradskog univerziteta na poziv rektora Đorđa Stanojevića, pionira elektrifikacije Srbije. Sa ministrom prosvete Androm Mitrovićem primljen je u audijenciju kod kralja Aleksandra Obrenovića. Posetio je i Narodni muzej i Veliku školu (Univerzitet), gde je o svom radu govorio studentima i profesorima, a sa srpskim fizičarem Đorđem Stanojevićem razgovarao je o započetoj gradnji prve električne centrale u Beogradu. 1. juna 1892, na beogradskojj železničkoj stanici Teslu dočekuju predstavnici Beogradske opštine i Inženjerskog udruženja. 2. juna, Tesla održava govor studentima i profesorima Velike škole (današnji Univerzitet), u kojem ističe svoje srpsko poreklo rečima: „Ja sam, kao što vidite i čujete, ostao Srbin i preko mora“. Prilikom audijencije kod kralja Aleksandra Obrenovića, Tesla je odlikovan Ordenom Svetog Save drugog stepena. U emotivnom obraćanju, Tesla je rekao: „Molim vas da jačinu mojih osjećanja ne merite po slabosti mojih riječi“, pokazujući duboku povezanost sa srpskim narodom. Ova poseta je imala simboličan značaj za srpsku naučnu i kulturnu javnost. Tesla je tada već bio poznat u Evropi i Americi po svojim inovacijama u oblasti elektriciteta, a njegov dolazak u Beograd bio je potvrda veze sa domovinom i inspiracija za buduće generacije naučnika.

03.jun 1892.

Osnovan engleski fudbalski klub "Liverpul". Liverpool Football Club osnovan je 3. juna 1892. godine, iako se često navodi i datum 15. mart kao početak procesa osnivanja. Marta 1892, Džon Holding, vlasnik stadiona Anfield, ostaje bez kluba kada Everton napušta stadion zbog neslaganja oko zakupa. 3. juna 1892, Holding zvanično registruje novi klub pod imenom Liverpool Football Club, čime počinje njegova formalna istorija. 1893, Klub se pridružuje Engleskoj fudbalskoj ligi i započinje takmičenje u Drugoj diviziji. Liverpool je od samog početka igrao na stadionu Anfield, koji je prvobitno bio dom Evertona. Taj stadion postaje simbol kluba i mesto legendarnih utakmica. Tokom 20. veka, Liverpool je izrastao u jedan od najuspešnijih klubova u Engleskoj i Evropi, sa brojnim titulama u domaćim ligama, FA kupu, Ligi šampiona i drugim takmičenjima.

05.jun 1892.

U velikom požaru nafte u Oil Cityju, savezna država Pensilvanija, 1892. godine, poginulo je oko 60 ljudi. Ova tragedija spada među najteže industrijske nesreće u ranoj istoriji američke naftne industrije. Grom je udario u rezervoar sirove nafte, izazvavši lančanu reakciju eksplozija i požara koji su se brzo proširili na obližnje objekte i reku. Prema savremenim izveštajima, poginulo je oko 60 ljudi, dok je veliki broj bio povređen. Uništeno je više od 20.000 barela nafte, a požar je trajao danima. Nafta koja je iscurila u reku Aligejni dodatno je pogoršala situaciju, izazvavši sekundarne požare nizvodno.

07.jun 1892.

Uhapšen Homer Plesi u Nju Orleansu, Luizijana, jer je prekršio zakon o rasnoj segregaciji, iako je bio samo „jednu osminu crnac“. Ovaj događaj je bio pažljivo planiran kako bi se osporila ustavnost segregacije u javnom prevozu. Luizijana je 1890. usvojila zakon o segregaciji koji je zahtevao odvojen prevoz za belce i crnce u železničkim vagonima. Ples je kupio kartu za vagon rezervisan za belce i obavestio železničku kompaniju o svom planu. Po dolasku u vagon, odbio je da se premesti i bio je uhapšen. Na sudu Plesi je tvrdio da je zakon protivustavan jer krši 13. i 14. amandman. Sudovi u Luizijani su odbili njegovu žalbu. Vrhovni sud SAD (1896) je u presudi Plesi vs. Ferguson, odlučio da je „odvojeno, ali jednako“ ustavno, čime je legalizovana segregacija u SAD narednih decenija. Ova presuda je bila temelj za institucionalizovanu rasnu segregaciju sve do odluke Brown v. Board of Education iz 1954. godine.

19.jun 1892.

Rođen srpski pravnik i diplomata Pavle Beljanski, kolekcionar koji je sakupio najcelovitiju zbirku umetničkih dela srpskog i jugoslovenskog slikarstva prve polovine XX veka. (Rođen: Veliko Gradište/Kraljevina Srbija/Srbija 19.jun 1892. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 14.jul 1965.). Posle završene Prve beogradske gimnazije 1910. godine upisao je Pravni fakultet u Beogradu. Apsolvirao je prava 1914. i po objavljivanju rata stupa u Đački bataljon. Tokom 1915. sa vojskom odstupa preko Albanije. Posle oslobađanja od vojne obaveze 1916. godine nastavlja studije prava na Sorboni u Parizu gde je 1917. diplomirao kao pravnik diplomatsko-konzularne struke. Kao diplomata Kraljevine Jugoslavije boravio je u Stokholmu, Varšavi, Berlinu, Beču, Parizu i Rimu. Isprva zainteresovan za evropsku, najviše renesansnu umetnost, uviđa da su mu vrhunska dela nedostupna, pa je sakupljačku strast usmerio ka savremenoj umetnosti. Postupno, njegova zbirka slika, skulptura, tapiserija i crteža prerasta u jedninstvenu kolekciju vrhunskih umetničkih dela. Tragična pogibija sedmoro članova njegove porodice prilikom bombardovanja 1944. dovela je Beljanskog do odluke da dragocenu kolekciju zavešta srpskom narodu, time je postao jedan od njegovih najvećih darodavaca. Spomen-zbirka Pavla Beljanskog nalazi se u Novom sadu i otvorena je za javnost od oktobra 1961. Nosilac je velikog broja domaćih i stranih odlikovanja od kojih su najznačajnija Orden Legije časti (1927), Orden Belog orla (1928), Orden Svetog Save (1939), Orden Jugoslovenske zastave (1954), belgijski Orden Leopolda IV stepena i Orden Italijanske krune II stepena.

1892-1965

26.jun 1892.

Rođena američka književnica Perl Bak, prva Amerikanka dobitnica Nobelove nagrade za književnost 1938.godine. (Rođena: Hilsboro/Zapadna Virdžinija/SAD 26.jun 1892. - Umrla: Danbi/Pensilvanija /SAD 06.mart 1973.) Autor je serije dela iz života Kine. Pisala je i knjige za decu kao i eseje. Kao ćerka misionara dugo je živela u Kini. Najpre je naučila kineski jezik, a tek naknadno engleski. Pisala je romane, pripovetke i priče za decu. U književnosti se javlja romanom „Istočno vetar, zapadni vetar“ (1929), a njeno najpoznatije delo je roman „Dobra zemlja“ (1931) za koji je nagrađena Pulicerovom nagradom (1931). Posle Drugog svetskog rata osnovala je fondaciju "Perl Bak" za pomoć deci američkih vojnika koji su služili u Aziji. Fondaciji je 1967. zaveštala najveći deo prihoda od knjiga - više od sedam miliona dolara. Neka od dela: romani "Dobra zemlja", "Sinovi", "Zmajevo seme", "Rastureni dom", "Majka", "Izgnanstvo", "To ponosno srce", "Obećanje", "Paviljon žena", "Božur", "Skriveni cvet" itd . Umrla je od raka pluća. Njen poslednji roman „Večno čudo“ otkriven je u rukopisu 2013. godine. Malo je poznato da je Perl Bak imala i kinesko ime koje je glasilo Sai Zhenzhu.

1892-1973

Jul 1892

12.jul 1892.

Pušten u rad Beogradski vodovod kod Terazijske česme, na Petrovdan, uz koncert i vatromet na Kalemegdanu. Projekat i probna bušenja bili su delo nemačkog inženjera Oskara Smrekera, iz Manhajma. Iz pet makiških dubokih bunara grad je dobijao oko 65 litara vode u sekundi. Bio je to začetak modernog vodovoda u Beogradu. Ovaj događaj označio je početak moderne vodovodne infrastrukture u Beogradu koja je snabdevala oko 80.000 stanovnika i bio je važan korak ka urbanizaciji i javnom zdravlju. Prešlo se sa korišćenja površinske vode na podzemne izvore i savremene metode crpljenja i distribucije.

Skriveno ledničko jezero iznenada izbija iz glečera na padinama francuskog Monblana, izazvavši katastrofalnu poplavu u dolini Sen Žerve le Ben pri čemu je poginulo oko 175 ljudi (u nekim izveštajima oko 200), seljana i turista. Voda se godinama akumulirala u skrivenom džepu ispod glečera, bez vidljivih znakova. Kada je pritisak postao prevelik, ledena barijera je popustila. Ogromna količina vode, blata i leda sručila se niz padine Monblana u ranim jutarnjim časovima, uništivši sve pred sobom. Ova katastrofa je podstakla geološka i glaciološka istraživanja glečera u Alpima. Počelo se sa redovnim nadzorom ledeničkih jezera. U 21. veku, francuske vlasti su otkrile novo akumulirano jezero ispod istog glečera i preduzele mere za njegovo kontrolisano pražnjenje kako bi se sprečila ponovna tragedija. Sen Žerve le Ben je danas poznato skijalište, ali i mesto sa dubokim poštovanjem prema žrtvama iz 1892. godine.

18.jul 1892.

Svečano otkriven spomenik Hajduk Veljku Petroviću u Negotinu, tačno 79 godina nakon njegove pogibije na istom mestu. Spomenik se nalazi u Negotinu, u Hajduk Veljkovoj ulici, na mestu poznatom kao Abramov šanac - jednom od pet šanaca podignutih za odbranu grada od Turaka 1813. godine. Autor projekta bio je Jovan Ilkić, poznati srpski arhitekta (kasnije projektovao zgradu Narodne skupštine). Vajar medaljona bio je Đorđe Jovanović, čuveni srpski vajar a bronzani portret Hajduk Veljka izliven je u Moncovoj radionici u Parizu. Otkrivanju spomenika prisustvovali su brojni uglednici, uključujući Đorđa Stanojevića, pionira srpske fizike, i kompozitora Stevana Mokranjca, koji je posvetio svoje delo „Šesta rukovet“ Negotinu i Hajduk Veljku koje je prvi put izvedeno ovom prilikom.

23.jul 1892.

Rođen etiopski car (negus) Haile Selasije I, koji je 1928, posle smrti Menelika II, i menovan za regenta, a 1930. krunisan za cara Etiopije. (Rođen: Ejersa Goro/Etiopija 23.jul 1892 - Umro: Adis Abeba/Etiopija 27.avgust 1975.) Rođen je pod imenom Tafari Makonen Vodimihajel, kasnije Vojvoda, Ras Tafari Makonen, a nakon krunisanja 2. novembra 1930. godine prozvan je Hajle Selasije I. Hajle na etiopskom jeziku znači „Snaga“, a Selasije znači „Sveto Trojstvo“ - dakle Hajle Selasije otprilike može da se prevede kao „Snaga Svetog Trojstva“. Njegova cela titula, dok je vladao, bila je „Njegovo Carsko Veličanstvo Hajle Selasije I, Car Careva, Gospodar Gospodara, Osvajački Lav Judejskog Plemena, Izabranik Božji“. Po tradiciji, bio je 225. potomak kralja Solomona i kraljice od Sabe, Solomonska dinastija. Iz zemlje je izbegao 1936, godinu dana posle agresije fašističke Italije. Vratio se 1941. na čelu oslobodilačkih jedinica, i vladao je do 1974, kada su ga zbacili prokomunistički oficiri, koji su posle njegove smrti izdali saopštenje da je bivši monarh umro prirodnom smrću. Stari vladar je uživao izvesnu popularnost, kao simbol uspešne borbe za slobodu. Iza prevrata najverovatnije je stajala istočnonemačka tajna služba "Štazi". Tokom 58 godina koliko je vladao, prvo kao regent, a zatim i kao car Hajle Selasije je dobio brojne počasti i odlikovanja, kako u Etiopiji tako i u inostranstvu. Kao rezultat brojnih posjeta stranim državama postao je jedna od najodlikovanijih ličnosti u ljudskoj istoriji. Ginisova knjiga rekorda ga je prepoznala kao najodlikovaniju osobu.

1892-1975

Baveći se problemima drugih zemalja, zanemarivao je probleme vlastite države: velika nejednakost u podeli dobara, ruralna nerazvijenost, korupcija vlasti, rastuća inflacija, nezaposlenost i teška suša na severu (1972—1975). Godine 1974, studenti, radnici i vojnici započeli su seriju štrajkova i demonstracija koje su dostigle vrhunac 12. septembra 1974. kada su oružane snage svrgnule Selasija sa prestola i marksistički orijentisana vojna hunta „Derg“ preuzela vlast. Većina carske porodice je bila zatočena u zatvoru u Adis Abebi. Dana 23. novembra 1974. šezdeset bivših visokih zvaničnika carske vlasti streljano je bez suđenja. U martu 1975. monarhija je ukinuta, a Etiopija proglašena republikom. Dana 27. avgusta 1975. Hajle Selasije I umire. Njegovi posmrtni ostaci su pronađeni 1992. godine ispod betonske ploče u bivšoj carskoj palati. Godine 2000, priređena mu je carska sahrana u organizaciji Etiopske pravoslavne crkve.

jul 1892.

U julu 1892. godine izbila velika epidemija kolere u Hamburgu - poslednja velika epidemija te bolesti u Nemačkoj koja je odnela više od 8.600 života. Ova katastrofa je razotkrila ozbiljne propuste u javnom zdravstvu i postala prekretnica u razvoju sanitarne infrastrukture u nemačkim gradovima. Hamburg je tada crpio vodu direktno iz reke Labe bez filtracije. Tokom toplog leta 1892, nizak vodostaj i visoke temperature stvorili su idealne uslove za širenje bakterije Vibrio cholerae. Za razliku od susednog Altona (tada deo Pruske), koji je imao peskoviti filter za vodu, Hamburg nije imao odgovarajuću infrastrukturu zbog višedecenijskog političkog otpora gradske uprave prema državnoj regulaciji javnog zdravlja. Trgovina i saobraćaj su stali, a grad je bio izolovan zbog straha od širenja bolesti. Nakon epidemije, nemačka vlada je preuzela veću kontrolu nad javnim zdravljem, uključujući obaveznu filtraciju vode i sanitarnu inspekciju.

Avgust 1892

02.avgust 1892.

Sprovedena valutna reforma u Austro-Ugarskoj - uvedena austrougarska kruna (Kronen) kao nova monetarna jedinica, zamenjujući dotadašnji gulden (florin). Reforma je bila deo prelaska na zlatni standard, u skladu sa ekonomskim trendovima tog vremena. Gulden ostaje u upotrebi do 1900.godine, po opticaju dve krune za gulden. Austro-Ugarska je želela da modernizuje monetarni sistem i uskladi se sa drugim evropskim državama koje su prelazile na zlatni standard (poput Nemačke i Francuske). Uvođenje krune olakšalo je međunarodnu trgovinu i stabilizovalo domaću ekonomiju. Kruna je ostala zvanična valuta sve do raspada Austro-Ugarske 1918. godine, nakon čega su naslednice (Austrija, Mađarska, Čehoslovačka, Kraljevina SHS) uvele sopstvene valute.

09.avgust 1892.

Tomas Edison dobio patent za svoj dvosmerni (dupleks) telegraf. Ovaj izum omogućio je istovremeno slanje i primanje poruka preko jedne žičane linije, što je revolucionisalo telegrafsku komunikaciju. Duplex telegraf omogućava istovremenu komunikaciju u oba smera - za razliku od ranijih sistema koji su zahtevali da se poruke šalju naizmenično. Edisonov sistem koristio je elektromagnetne prekidače i diferencijalne struje kako bi razdvojio dolazne i odlazne signale na istoj liniji. Iako je Edison eksperimentisao sa telegrafijom još od 1870-ih, ovaj konkretan patent je izdat 1892. godine, kao rezultat njegovih ranijih radova na automatskom i multipleks telegrafu. Njegov dupleks sistem je omogućio veći kapacitet komunikacije bez potrebe za dodatnim žicama, što je bilo ključno za železničke i novinske agencije. Ovaj patent je deo njegovog opusa od preko 1.000 američkih patenata, koji obuhvataju električne, mehaničke i komunikacione tehnologije.

15.avgust 1892.

Otvoren Prvi Međunarodni Plovdivski sajam - prvi put u Bugarskoj javno prikazani električno osvetljenje i telefonska veza - sa Sofijom. Ovaj događaj označio je početak moderne industrijske promocije u Bugarskoj i bio je ključan za tehnološku i ekonomsku afirmaciju zemlje. Plovdiv, drugi po veličini grad u Bugarskoj, izabran je zbog svoje strateške pozicije i razvijene infrastrukture. Po prvi put u Bugarskoj, javnost je mogla da vidi električne sijalice u funkciji, što je izazvalo veliko interesovanje i oduševljenje. Uspostavljena je direktna telefonska linija između Plovdiva i Sofije, što je bio pionirski korak u razvoju telekomunikacija u zemlji.

18.avgust 1892.

Potpisana Francusko-ruska vojna konvencija, ratifikovana krajem 1893. i početkom 1894. godine, čime je formalizovan savez koji je trajao do 1917. godine. Savez je bio vojna konvencija koja je predviđala uzajamnu pomoć u slučaju napada od strane članica Trojnog saveza (Nemačka, Austro-Ugarska, Italija). Ova alijansa je okončala diplomatsku izolaciju Francuske nakon Francusko-pruskog rata (1870–71). Predstavljala je protivežu Trojnom savezu, čime je formiran temelj za budući Antantni blok (Francuska, Rusija, Britanija). Bila je tajna do 1918. godine, kada je objavljena posle Oktobarske revolucije. Nakon revolucije 1917., Rusija se povukla iz saveza, čime je on faktički prestao da važi.

21.avgust 1892.

Nakon ostavke radikala Nikole Pašića, novu vladu u Srbiji formira liberal Jovan Avakumović. Nikola Pašić, vođa Radikalne stranke, bio je premijer u drugoj polovini 19. veka, ali njegova druga vlada je pala pod pritiskom namesništva koje je želelo da oslabi radikale. Jovan Avakumović, ugledni pravnik i liberal, preuzima vođstvo nove vlade kao predsednik Ministarskog saveta i ministar inostranih dela. Vladu su činili mlađi liberali, što je označilo pokušaj modernizacije i distanciranja od radikalne politike.

27.avgust 1892.

Francuski Sudan (današnji Mali) formalno odvojen od Senegala postavši zasebna kolonija unutar Francuske Zapadne Afrike. Francuski Sudan je bio deo šire kolonijalne strukture Francuske Zapadne Afrike, koja je obuhvatala osam teritorija, uključujući Senegal, Gvineju, Obalu Slonovače i druge. U početku, uprava nad teritorijama koje će postati Francuski Sudan bila je centralizovana iz Senegala, posebno iz Dakara, koji je bio sedište generalnog guvernera. Francuski Sudan je dobio zasebnu upravu sa sedištem u Kajesu, čime je faktički odvojen od Senegala kao administrativne jedinice. Ova promena je deo šire reorganizacije kolonijalne uprave, kojom su teritorije dobijale lokalne guvernere, ali su i dalje bile podređene generalnom guverneru u Dakaru.

Septembar 1892

09.septembar 1892.

Američki astronom Edvard Emerson Barnard otkrio Amalteju, peti poznati mesec Jupitera. Barnard je otkrio Amalteju iz Lik opservatorije u Kaliforniji, pomoću tada najvećeg teleskopa na svetu – 36-inčnog refraktora. Amalteja je bila prvi Jupiterov mesec otkriven nakon Galilejevih satelita (Io, Evropa, Ganimed i Kalisto), koje je Galileo otkrio još 1610. godine - dakle, posle više od 280 godina. To je ujedno bio poslednji mesec u Sunčevom sistemu otkriven vizuelnim posmatranjem, bez pomoći fotografije ili digitalnih instrumenata. Amalteja je nepravilan, crvenkast mesec, poznat po tome što je najjače crveno telo u Sunčevom sistemu. Ima nepravilan oblik i nalazi se vrlo blizu Jupitera, unutar njegovog prstena. Ime je dobila po nimfi Amalteji iz grčke mitologije, koja je dojila Zevsa. Naziv je široko prihvaćen tek nakon misije Voyager 1 1979. godine.

Oktobar 1892

04.oktobar 1892.

Rođena srpska (jugoslovenska) književnica, prevodilac, klasični filolog, Anica Savić-Rebac, profesor Univerziteta. (Rođena: Novi Sad/Austro-Ugarska/Srbija 04.oktobar 1892. - Umrla: Beograd/FNR Jugoslavija/Srbija 07.oktobar 1953.) Aničin otac Milan Savić bio je ugledni književni radnik – pisac i prevodilac, urednik i saradnik mnogih književnih časopisa. Aničina majka, Grkinja poreklom, takođe je poticala iz ugledne građanske porodice. Zahvaljujući ocu, koji je jedno vreme bio sekretar, potom i urednik Letopisa matice srpske, Anica je odmalena bila u dodiru sa književnicima, slikarima i školovanim ljudima tog vremena. Rano je počela da uči klasične i moderne jezike, tako da je već sa trinaest godina imala prve objavljene prevode. Završila je Srpsku osnovnu školu u Novom Sadu, srednjoškolski tečaj u Srpskoj pravoslavnoj višoj devojačkoj školi, kao redovna učenica, i Srpsku pravoslavnu veliku gimnaziju, kao privatna učenica. Već 1905. dakle, kada joj je bilo trinaest godina, objavljen je njen prevod Bajronovog speva Manfred. U proleće 1921. Anica se venčala sa Hasanom Repcem, službenikom Ministarstva vera Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Hasan je bio Srbin muslimanske veroispovesti iz Mostara. On je diplomirao orijentalne jezike na Sorboni a pre toga je bio komita, dobrovoljac u balkanskim ratovima i sa srpskom vojskom prelazi Albaniju. Godinu dana nakon venčanja, preselili su se u Beograd. Iste godine se zaposlila u Trećoj ženskoj realnoj gimnaziji, prvo kao suplentkinja, a potom kao profesorka latinskog jezika. U toj gimnaziji ostaće do 1930. kada se sa mužem seli u Skoplje, gde je on bio premešten. Vodila je korenspodenciju sa Tomasom Manom, čije je knjige prevodila. Nekoliko meseci nakon smrti svoga muža Hasana, Anica se ubila u svom stanu u Beogradu. Sahranjena je na beogradskom Novom groblju.

1892-1953

Rođen austrijski državnik Engelbert Dolfus, kancelar od 1932. do 1934, koji se protivio ideji Adolfa Hitlera da Austriju pripoji Nemačkoj. (1892-1934 -41-) Bio je član Hrišćanske socijalne partije, a kasnije vođa autoritarnog režima poznatog kao Otadžbinski front. Postao je kancelar Austrije 20. maja 1932., u vreme duboke političke i ekonomske krize. Uveo je austrofašistički režim zasnovan na katoličkim i korporativnim principima, raspustivši parlament 1933. godine. Dolfuss je ubijen 25. jula 1934. tokom neuspelog pokušaja nacističkog puča u Austriji. Njegova smrt izazvala je međunarodnu krizu, a Italija pod Musolinijem je intervenisala da spreči Anšlus (pripajanje Austrije Nemačkoj). Dolfuss je ostao kontroverzna figura: za jedne branilac austrijske nezavisnosti, za druge autoritarni lider koji je ukinuo demokratiju.

05.oktobar 1892.

Na američkom Divljem Zapadu Daltonova banda stradala u Kofivilu u Kanzasu pri pokušaju istovremene pljačke dveju banaka - ubijena četvorica bandita među kojima su bila dvojica braće Dalton, treći brat će provesti 14 godina na robiji.

09.oktobar 1892.

Rođen srpski (jugoslovenski) pisac, Ivo Andrić, dobitnik Nobelove nagrade za književnost, diplomata Kraljevine Jugoslavije, član Srpske kraljevske akademije. (Rođen: Dolac kod Travnika/Austro-Ugarska monarhija/Bosna i Hercegovina 09.oktobar 1892. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 13.mart 1975.) Studirao je književnost i istoriju u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu i doktorirao istoriju u Gracu 1924. delom „Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine“. U Prvom svetskom ratu hapšen je interniran zbog izrazite prosrpske orjentacije, a između dva svetska rata bio je ambasador Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U mladosti je pisao pesme („Ex ponto“, „Nemiri“, „Lirika“). Pripovedač snažne imaginacije, izuzetan poznavalac Bosne, odlikovao se vanrednom čistotom jezika i stilom, prefinjenim psihološkim analizama. Neka od dela: romani „Na Drini ćuprija“, „Travnička hronika“, „Gospođica“, „Prokleta avlija“, zbirke pripovedaka „Nemirna godina“, „Žeđ“, „Jelena, žena koje nema“, „Znakovi“, „Deca“, putopisi i skice „Staze, lica, predeli“, meditativna proza „Znakovi pored puta“, „Eseji, kritike, članci I i II“ itd. Kao gimnazijalac, Andrić je bio pripadnik naprednog revolucionarnog pokreta protiv Austrougarske vlasti Mlada Bosna i strastveni borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda od Austrougarske monarhije. U austrijskom Gracu je diplomirao i doktorirao, a vreme između dva svetska rata proveo je u službi u konzulatima i poslanstvima Kraljevine Jugoslavije u Rimu, Bukureštu, Gracu, Parizu, Madridu, Briselu, Ženevi i Berlinu.

1892-1975

U svojim delima se uglavnom bavio opisivanjem života u Bosni za vreme osmanske vlasti. Godine 1961. dobio je Nobelovu nagradu za književnost „za epsku snagu kojom je oblikovao teme i prikazao sudbine ljudi tokom istorije svoje zemlje”. U Beogradu je osnovana Zadužbina Ive Andrića, prva i najvažnija odredba piščeve oporuke bila je da se njegova zaostavština sačuva kao celina i da se, kao legat odnosno, zadužbina, nameni za opšte kulturne i humanitarne potrebe. Na osnovu piščeve testamentarne volje, svake godine dodeljuje se Andrićeva nagrada za priču ili zbirku priča napisanu na srpskom jeziku. Ivo se direktno i nedvosmisleno izjašnjavao kao Srbin i srpski pisac, kako je on to voleo reći, u „svojim zrelim godinama i ne od juče”. U svom pismu komesaru Srpske književne zadruge (1942) ističe da je srpski pisac. dok u svojim ličnim dokumentima, ličnoj karti (1951), vojnoj knjižici (1951), partijskoj knjižici (1954), izvodima iz matične knjige rođenih i venčanih, u rubrici „narodnost”, Ivo unosi „srpska”. S druge strane, dva puta se eksplicitno distancira od hrvatstva: 1933. odbijanjem da njegove pesme uđu u Antologiju hrvatske lirike, a zatim 1954. odbija da se u njegovoj biografiji u Jugoslovenskoj enciklopediji pomene da je hrvatskog porekla. Srpska književna kritika vidi Andrića kao srpskog književnika srpskog međuratnog modernizma 20. veka i književnika koji je izrastao iz srpske književne tradicije.

10.oktobar 1892.

Britanski parobrod SS Bokhara potonuo u Tajvanskom moreuzu tokom tajfuna, pri čemu je poginulo oko 125 ljudi. Parobrod je bio namenjen putničkom i teretnom saobraćaju između britanskih kolonija u Aziji. Tajfun je zahvatio brod tokom povratka iz Šangaja ka Hong Kongu. Bilo je oko 125 poginulih, uključujući 11 članova hongkonške kriket reprezentacije koja se vraćala sa turnira u Šangaju.

14.oktobar 1892.

U Beogradu je na relaciji Kalemegdan-Slavija pušten u saobraćaj prvi tramvaj sa konjskom vučom. Pre Beograda „konjski tramvaj“ imali su samo Njujork, London, Pariz i Berlin. Dve godine kasnije 1894. na liniji Terazije Topčider u Beogradu je uveden tramvaj sa električnim pogonom. Godine 1904. izvršena je elektrifikacija na svim tramvajskim linijama. Trasa prvog tramvaja sa konjskom vučom bila je : Kalemegdan – Slavija, preko Vase Čarapića, Pozorišnog trga (današnji Trg republike), Knez Mihailove i Terazija. Dužina trase bila je oko 2.300 metara. Vuču su obavljala dva konja, što je bilo standardno za gradski prevoz tog vremena. Beogradska opština je 1891. godine zaključila ugovor o koncesiji sa Grkom iz Milana, Periklesom Cikosom, za izgradnju „varoške železnice” i uličnog osvetljenja. Tramvaj je bio deo šireg projekta modernizacije Beograda, uključujući i elektrifikaciju. Bio je to početak organizovanog javnog prevoza u Beogradu, a tramvaji su saobraćali na svakih 10–12 minuta. Beograd je time postao jedan od prvih gradova u regionu sa tramvajskim prevozom.

27.oktobar 1892.

Britanski parobrod SS Roumania potonuo u oluji pred obalom Portugala - u nesreći poginulo 113 ljudi.

28.oktobar 1892.

U Parizu realizovana prva javna projekcija crtanog filma u svetu - pionir kinematografije Emil Rejno predstavio u muzeju Greven u Parizu svoje "iluminirane pantomime" - u spomen na ovaj događaj, 28. oktobar obeležava se, počev od 2002, kao Svetski dan animiranog filma. Ovo je bio revolucionaran trenutak u istoriji animacije i kinematografije. Francuski izumitelj i pionir animacije Rejno, rođen 1844. godine, razvio je praksinoskop (1877), uređaj koji je unapredio zoetrop i omogućio prikazivanje pokretnih slika. Patentirao je 1888. godine – prvi sistem za projekciju animiranih filmova na platnu. Prethodio je braći Limijer, čija je prva javna projekcija filma održana tek 1895. godine. Njegovi radovi su prvi animirani filmovi prikazani javno, sa pričom, pokretom i muzikom – što ga čini ocem animacije. Nažalost, dolaskom kinematografa Rejno je pao u zaborav, a mnoge njegove trake su uništene. Danas se njegovo delo smatra temeljem filmske umetnosti.

31.oktobar 1892.

Rođen ruski velemajstor Aleksandar Aleksandrovič Aljehin, jedan od najvećih u istoriji šaha, jedini koji je titulu svetskog prvaka držao do smrti. (1892-1946 -53-) Pobedio je 1920. na prvom šahovskom prvenstvu Sovjetskog Saveza, a šampion sveta postao je 1927, savladavši u meču sa 6:3, uz 25 remija, kubanskog velemajstora Raula Kapablanku. Titulu je odbranio u mečevima protiv zemljaka Jefima Bogoljubova 1929. i 1934. kojeg je pobedio sa 15,5:9,5 i 15,5:10,5, a holandski velemajstor Maks Eve ga je 1935. savladao sa 9:8, uz 13 remija. Zvanje svetskog prvaka povratio je pobedivši Evea u revanšu 1937. rezultatom 10:4, uz 11 remija. Iako je proglašen „neprijateljem Sovjetskog Saveza”, zbog antiboljševičkih stavova izraženih 1927, tokom 1950-ih je posmrtno rehabilitovan i priznat kao jedan od osnivača „sovjetske škole”, koja je dominirala šahom nakon Drugog svetskog rata. Visoko cenjen kao šahovski pisac i teoretičar, po njemu nosi ime Aljehinova odbrana kao i nekoliko varijacija otvaranja, a takođe i nekoliko studija završnice. Dok se pripremao za meč svetskog prvaka protiv Botvinika, iznenada je umro u svojoj hotelskoj sobi u Estorilu, Portugal. Okolnosti njegove smrti su i danas predmet rasprava. Najčešće je pripisuju srčanom udaru, ali je u pismu magazinu „Šahovski život” jednog od svedoka autopsije rečeno da je pravi uzrok smrti gušenje komadom mesa. Neki su spekulisali da ga je ubila francuska organizacija „Legije smrti”. Nekoliko godina kasnije, Aljehinov sin, Aleksandar, je izjavio da je „ruka Moskve stigla i njegovog oca”.

Prva zbirka priča o Šerloku Holmsu Artura Konana Dojla iz časopisa „The Strand Magazine“, „Avanture Šerloka Holmsa“, objavljena u Londonu

Novembar 1892

02.novembar 1892.

Osnovan prvi fudbalski klub u Češkoj, Slavija Prag (Slavia Praha), prvobitno pod nazivom Akademicky ciklisticky odbor Slavia (A.C.O.S.), sa fokusom na biciklizam. Jedan je od najstarijih i najpoznatijih fudbalskih klubova u Češkoj. Prvobitno je bio biciklistički klub osnovan od strane studenata Karlovog univerziteta u Pragu. Formirana je fudbalska sekcija 1896.godine koja je ubrzo postala dominantna aktivnost kluba. Slavia je poznata po svojim crveno-belim bojama i zvezdi na dresu, koje simbolizuju progresivne i panslovenske ideje tog vremena. Slavija je bila ključna u razvoju češkog fudbala, često u rivalstvu sa Spartom Prag. Njena istorija oslikava širi kontekst razvoja sporta u srednjoj Evropi, gde su akademske i građanske inicijative često bile pokretači modernih sportskih klubova.

08.novembar 1892.

Anarhistička bomba ubila petoro ljudi u policijskoj stanici nedaleko od Avenije Opere. Paket-bombu, aktiviranu nagibnim mehanizmom, u stanicu je poslao francuski anarhista Emil Anri kao odgovor na represiju policije nad radnicima u rudarskom štrajku u Karmou. Anri je poslao bombu kompaniji koja je bila umešana u represiju nad štrajkačima, a ona je prosleđena policiji. Policajci su je doneli u stanicu, gde je eksplodirala. Ovaj čin bio je deo šireg talasa anarhističkog nasilja u Francuskoj krajem 19. veka, koji je uključivao napade na simbole države i kapitala. Anri je kasnije izveo još jedan napad 1894. i bio pogubljen iste godine.

17.novembar 1892.

U Drugom dahomejskom ratu francuske trupe zauzele Abomei, glavni grad kraljevine Dahomej (danas Benin), kralj Behanzin je prethodno zapalio grad i pobegao na sever. Bio je to ključni trenutak u francuskoj kolonizaciji zapadne Afrike. Kraljevina Dahomej bila je moćna afrička država poznata po svojoj vojnoj organizaciji, uključujući i elitne jedinice žena ratnica (tzv. "Amazonke"). Francuski interes za Dahomej bio je podstaknut trgovinom, teritorijalnom ekspanzijom i kontrolom nad obalom Gvinejskog zaliva. Francuske trupe, pod komandom generala Alfreda Doda, pokrenule su ofanzivu protiv kralja Behanzina, koji je odbijao francuski protektorat. Francuzi su zauzeli Abomej, prestonicu Dahomeja. Behanzin, u znak otpora, zapalio je grad pre nego što se povukao na sever, pokušavajući da nastavi gerilski otpor. Francuska je uspostavila kolonijalnu upravu nad Dahomejom, koji je kasnije postao deo Francuske Zapadne Afrike. Kralj Behanzin je uhvaćen 1894. i deportovan u Martinik, a zatim u Alžir. Dahomej je postao Francuski Dahomej, a danas je to teritorija Republike Benin.

Decembar 1892

04.decembar 1892.

Rođen Francisko Franko, dugogodišnji diktator Španije. (Rođen: Ferol/Španija 04.decembar 1892. - Umro: Madrid/Španija 20.novembar 1975.) Rođen je u oficirskoj porodici i nastavio je porodičnu tradiciju. Pokazao se kao retko vešt oficir tokom rata (gušenja pobune) u Španskom Maroku. Godine 1926. postao je general, najmlađi u istoriji Španije. Bio je izrazito monarhistički i rimokatolički orjentisan i kada je uvedena republikanska vlada koja je imala i prokomunističke sklonosti stavio se na čelo pobune s ciljem obnove monarhije. Posle trogodišnjeg građanskog rata 1939. slomio je otpor demokratski izabranog republikanskog poretka i uspostavio režim koji je trajao do njegove smrti 1975. Iako je kralj Huan Karlos Burbonski, kojeg je Franko izabrao i pripremao, ubrzo uveo demokratski sistem, osnovna tekovina Frankovog poretka pokazala se kao veoma vitalna i popularna - španska monarhija. Predsedavao je autoritarnom vladom Španije u vreme Hladnog rata. Bio je poznat pod nazivom „Vođa Španije“, službeno njegova titula glasila je: „Vođa Španije po milosti Božijoj”. Tokom Drugog svetskog rata Španija je ostala neutralna, iako je slala dobrovoljačke odrede na istočni front. Posle poraza sila Osovine u Drugom svetskom ratu Franko se okrenuo Americi, sa kojom je uspostavio vojni i trgovinski savez. Franko je uspeo da zadrži vlast sprovođenjem strogih mera: suzbijao je političke protivnike uvođenjem cenzure, zatvorske kazne sa prinudnim radom, zatvaranjem u koncentracione logore, smrtnom kaznom. Bila je zabranjena upotreba manjinskih jezika i običaja, a Katolička crkva je dobila status državne religije. Tokom 1950-ih uveo je reforme koje su imale za cilj ekonomski razvoj Španije. Tako je došlo do tzv. Španskog ekonomskog čuda koje je trajalo do 1973. godine. Ovaj ekonomski razvoj se smatra jedinom dobrom tekovinom Frankovog režima, jer je izveo Španiju iz reda nerazvijenih zemalja i poboljšao položaj srednje klase. Preminuo je 82.-oj godini života. Nakon njegove smrti na čelo Španije je došao kralj Huan Karlos koji je otpočeo proces demokratizacije države. I danas traju rasprave oko Frankove uloge u španskoj istoriji, neki ga pamte kao dobrog vođu koji je očuvao mir u zemlji i omogućio ekonomski razvoj Španije, dok ga drugi smatraju za diktatora odgovornog za ubistva i progone političkih protivnika.

1892-1975

06.decembar 1892.

Umro nemački industrijalac i pionir elektrotehnike Ernest Verner fon Simens - konstrusiao prvu dinamo mašinu i proizveo prvu električnu lokomotivu. (Rođen: Lente/Kraljevina Hanover/Nemačka 13.decembar 1816. - Umro: Berlin/Nemačko carstvo/Nemačka 06.decembar 1892.) Osnivač je kompanije Simens. Njegov život je primer kako se naučna radoznalost i tehnički genije mogu spojiti sa preduzetničkim duhom i stvoriti globalnu industrijsku silu. Poticao je iz skromne porodice, ali je pokazivao rano interesovanje za tehniku. Školovao se na Topničkoj i tehničkoj akademiji u Berlinu, gde je stekao znanje iz matematike, fizike i inženjerstva. Njegovo siromašno poreklo i nedostatak formalnog univerzitetskog obrazovanja oblikovali su ga kao samoukog inovatora. Služio je kao topnički poručnik u Magdeburgu i Vitenbergu. Tokom zatvorske kazne (bio je sekundant u dvoboju), u ćeliji je organizovao mali laboratorij i razvio proces elektro-galvanizacije (posrebrenje i pozlaćivanje). Pomilovan je 1842. i ostao u vojnoj službi do 1849, razvijajući inovacije poput daljinskog detoniranja morskih mina. 1847. zajedno sa Johanom Georgom Halskeom osniva firmu Siemens & Halske, koja je u početku proizvodila telegrafske uređaje. Usavršio je telegraf s kazaljkom i uveo gutaperku kao izolaciju za podmorske kablove. 1866. izumeo je samouzbudni generator istosmjerne struje (dinamo‑stroj), što je bio ključni korak u razvoju električne energije. Njegove inovacije uključuju i elektrolokomotivu (1879.), električno dizalo (1880.) i trolejbus (1882.). Simens je bio vizionar koji je spojio nauku i industriju – njegovi pronalasci nisu ostali samo u laboratoriji, već su postali temelj modernih električnih mreža i transporta. Kompanija koju je osnovao postala je jedna od najvećih u Evropi i kasnije svetu, poznata po telekomunikacijama, elektrotehnici i industrijskim rešenjima. Njegovo ime danas nosi Siemens AG, globalni industrijski gigant. Smatra se jednim od najvažnijih pionira elektrotehnike i preduzetnika‑inovatora koji je oblikovao modernu industrijsku civilizaciju.

1816-1892

17.decembar 1892.

Prvi broj časopisa Vog (Vogue) objavljen u Njujorku. Pokrenuo ga je Artur Boldvin Turnur kao magazin posvećen „svečanoj strani života“ visokom društvu, modi, kulturi i običajima američke elite tog doba, a kasnije je prerastao u globalni autoritet u svetu mode. Magazin je bio namenjen „mudrima i debitantkinjama, ljudima od ugleda kao i damama iz visokog društva“. Nastao je u vreme tzv. Gilded Age (Pozlaćeno doba), kada su porodice poput Vanderbilt i Astor imale ogromno bogatstvo i oblikovale kulturne norme. Prvi broj je obuhvatao teme o modi, društvenim događajima, umetnosti i životnom stilu. Kasnije, 1909.godine magazin je kupio Konde Nast, koji ga je transformisao u globalni modni autoritet. Vog je od samog početka bio više od modnog časopisa - predstavljao je hroniku društvenih običaja i statusa. Danas je jedan od najuticajnijih magazina u svetu mode, ali njegovi koreni su u elitnoj kulturi Njujorka krajem 19. veka.

18.decembar 1892.

Održana premijera baleta Krcko Oraščić Pjotra Iljiča Čajkovskog u Marijinskom teatru u Sankt Petersburgu. Koreografiju su osmislili Marijus Petipa i Lev Ivanov, a libreto je zasnovan na priči E.T.A. Hofmana Krcko Oraščić i kralj miševa, adaptiranoj od Aleksandra Dime oca. Danas je to jedan od najpoznatijih baleta na svetu, naročito u božićnom periodu. Premijera 1892. nije bila veliki uspeh, ali je muzika Čajkovskog ubrzo postala omiljena, a balet je tokom 20. veka stekao status klasika. Kombinacija bajkovite radnje, bogate muzike i koreografije učinila ga je simbolom ruske baletske tradicije.

19.decembar 1892.

Jeromonah Janićije izveštava srpsku vladu da Turci ometaju nastavu u Prizrenskoj bogosloviji. Ova škola, osnovana 1871. kao zadužbina Sime Igumanova, bila je ključna za obrazovanje srpskih učitelja i sveštenika u Staroj Srbiji. Ometanja su deo šireg pritiska Osmanske vlasti na srpski kulturni i verski život. Osmanske vlasti su često gledale na bogosloviju kao na žarište srpskog nacionalnog buđenja. Zato su povremeno ometali rad škole, vršili pritiske na nastavnike i učenike, pa čak i zatvarali pojedine programe. Ometanja su se odnosila na administrativne prepreke, nadzor i zastrašivanje učenika i nastavnika, a ponekad i na zabranu korišćenja srpskog jezika u nastavi. Srpska vlada je takve izveštaje koristila da dokumentuje stanje u Staroj Srbiji i da međunarodnoj javnosti ukaže na položaj srpskog naroda pod Osmanskom imperijom. Ovaj događaj pokazuje da je Prizrenska bogoslovija bila ne samo obrazovna, već i politička institucija, jer je njen rad direktno povezivan sa očuvanjem srpskog identiteta.

21.decembar 1892.

Rođena engleska književnica Rebeka Vest, koja je posle boravka u Jugoslaviji 1937. i 1941. napisala opsežno putopisno-istorijsko delo „Crno jagnje i sivi soko“, Junaci njenih dela su izuzetne ličnosti koje se suprostavljaju destruktivnim nagonima. (Rođena: London/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 21.decembar 1892. - Umrla: London/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 15.mart 1983.) Bavila se i novinarstvom i posebno su poznati njeni izveštaji sa Nirnberškog procesa, suđenja nemačkim i austrijskim ratnim zločincima posle Drugog svetskog rata. Ostala njena dela: romani „Vojnikov povratak“, „Sudija“, „Harijet Hjum“, „Trska koja misli“, studije o veleizdaji „Značenje izdaje“, „Voz baruta“, itd. Poznata je po svom snažnom feminizmu, liberalnim političkim stavovima i izuzetnim putopisima. Nakon smrti oca 1902. školovala se u Edinburgu, a kasnije se obučavala za glumicu u Londonu. Od 1911. počinje da piše kritike i eseje. Vrlo brzo postaje poznata po britkom stilu i feminističkim stavovima. Pisala je za The Times, New York Herald Tribune, Sunday Telegraph, New Republic i druge. Bila je dopisnica i književna kritičarka. Smatra se jednom od najznačajnijih britanskih intelektualki 20. veka.

1892-1983

31.decembar 1892.

Završena Anadolska železnica građena od Carigrada (istanbula) do Ankare. Projekat, vođen nemačkom kompanijom uz podršku Nemačke banke (Deutsche Bank), označio je početak snažnog nemačkog uticaja u Osmanskom carstvu i postao temelj kasnije Bagdadske železnice. Ovim je završena prva velika etapa povezivanja Carigrada sa unutrašnjošću Male Azije. Pruga Carigrad–Ankara postala je osnova za kasniji nastavak prema Konji i Bagdadu. Geopolitički značaj bio je ogroman, jer je železnica omogućila brži transport vojske i robe, a kasnije je imala ključnu ulogu u rivalstvu velikih sila na Bliskom istoku.