VREMEPLOV
1975 - 1976
1975
Januar 1975
04.januar 1975.
Umro italijanski pisac Karlo Levi, autor romana „Hristos se zaustavio u Eboliju“, u kojem je opisao težak život seljaka pod fašizmom. (Rođen: Torino/Kraljevina Italija 29.novembar 1902. - Umro: Rim/Italija 04.januar 1975.) U vreme Musolinijeve vladavine bio je interniran u južnoj Italiji. Levi je rođen u Torinu, u Pijemontu, u porodici bogatog jevrejskog lekara Erkole Levija i Anete Treves, sestre Klaudija Trevesa, socijalističkog lidera u Italiji. Gimnaziju (Liceo Alfieri) završio je 1917. godine, a zatim je pohađao Univerzitet u Torinu, gde je studirao medicinu i diplomirao 1924. godine sa visokim uspehom. Bio je italijanski slikar, pisac, aktivista, nezavisni levičarski političar i lekar. Najpoznatiji je po svojoj knjizi Cristo si e fermato a Eboli (Hrist se zaustavio na Eboliju), objavljenoj 1945. godine, memoarima o njegovom vremenu provedenom u egzilu u Lukaniji, u Italiji, nakon što je uhapšen u vezi sa svojim političkim aktivizmom. Godine 1979. knjiga je postala osnova istoimenog filma u režiji Frančeska Rozija. Lukanija, takođe zvana Bazilikata, istorijski je bila jedan od najsiromašnijih regiona osiromašenog italijanskog juga. Levijev lucidan, neideološki i saosećajan opis svakodnevnih nevolja koje su iskusili lokalni seljaci pomogao je da se „Problem juga“ progura u nacionalni diskurs nakon završetka Drugog svetskog rata.
1902-1975
72
19.januar 1975.
Britanske vlasti i Irska republikanska armija (IRA) obelodanili da se održavaju prvi direktni međusobni pregovori pet godina nakon početka sukoba u Severnoj Irskoj.
28.januar 1975.
Umro čehoslovački državnik Antonjin Novotni, generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Čehoslovačke od 1953. i šef države od 1957. (Rođen: Letnjani/Austro-Ugarska monarhija/Češka Republika 10.decembar 1904. - Umro: Prag/Čehoslovačka/Češka Republika 28.januar 1975.) S funkcija je smenjen početkom 1968, kada su započele reforme nazvane „Praško proleće“, koje su onemogućene vojnom intervencijom Varšavskog pakta u avgustu 1968. Članom KP Čehoslovačke postao je 1921. godine. Godine 1935, bio je delegat partije na Sedmom kongresu Kominterne. Uključio se u ilegalni rad nakon nemačke okupacije Čehoslovačke 1939, zbog čega je 1941. uhapšen i deportovan u koncentracioni logor Mauthauzen. U logoru je radio kao kapo. Izašao je iz logora, kada su ga oslobodile američke snage 5. maja 1945. godine. Nakon smrti Zapotockog 1957. godine postao novi predsednik Čehoslovačke. Za vreme predsedovanja Novotnog, opozicija je zahtevala više sloboda i reformu socijalizma u zemlji. To je s vremenom dovelo do uspona novog rukovodstva na čelu s Aleksandrom Dubčekom. Novotni je bio prinuđen dati ostavku na mesto sekretara KPČ u januaru 1968, a zamenio ga je Dubček. Marta 1968, dao je ostavku i na mesto predsednika, a u maju se povukao iz Centralnog komiteta KPČ. Posle sloma Praškog proleća 1968. i pokretanja procesa tzv. normalizacije, Novotni se vratio u Centralni komitet 1971. godine, ali nije stekao nov uticaj, s obzirom na bolest i novo rukovodstvo Gustava Husaka.
1904-1975
70
Februar 1975
08.februar 1975.
Sovjetski i američki kosmonauti počeli zajedničke pripreme za letove "Sojuz-Apolo".
11.februar 1975.
Ubijen predsednik Madagaskara Ričard Racimandrava, samo šest dana pošto je počeo da obavlja dužnost šefa države.
Prvi put u Velikoj Britaniji šef jedne političke partije postala žena - za predsednika Konzervativne stranke izabrana je Margaret Tačer.
13.februar 1975.
Kiparski Turci u severnom delu ostrva, koji je sedam meseci ranije okupirala Turska, proglasili "federalnu državu", dodatno pogoršavši napetu situaciju na tom mediteranskom ostrvu. Formirana je i tzv. Turska ustavotvorna skupština, za čijeg je prvog predsednika izabran vođa kiparskih Turaka Rauf Denktaš.
20.februar 1975.
Vlada kiparskih Grka pozvala UN da odrede krajnji rok za povlačenje sa ostrva 40.000 turskih vojnika, ali zbog strateškog značaja Turske za SAD i NATO, to nije učinjeno niti je Ankara kažnjena zbog agresije i okupacije severnog dela Kipra.
24.februar 1975.
Umro sovjetski državnik Nikolaj Aleksandrovič Bulganjin, predsednik vlade Sovjetskog Saveza od 1955. do 1958, učesnik Oktobarske revolucije. (Rođen: Nižnji Novogorod/Ruska imperija/Rusija 30.maj 1895. - Umro: Moskva/Sovjetski Savez/Rusija 24.februar 1975.) Boljševicima se priključio 1917. uoči revolucije i do 1922. radio je u ČEKI (politička policija). Član Centralnog komiteta Komunističke partije Sovjetskog Saveza postao je 1934. a Politbiroa 1948. Tokom Drugog svetskog rata bio je u vojnim savetima Zapadnog, Drugog pribaltičkog i Prvog beloruskog fronta, potom zamenik ministra odbrane, a posle rata ministar oružanih snaga i zamenik predsednika vlade, pre nego što je postao šef vlade.
1895-1975
79
28.februar 1975.
U najgoroj podzemnoj železničkoj nesreći u Velikoj Britaniji, 42 putnika su poginula kad je voz u punoj brzini udario u odbojnike u stanici "Murgejt" londonskog metroa.
Mart 1975
07.mart 1975.
Umro Veljko Vlahović, srpski (jugoslovenski) političar, publicista i diplomata, španski borac, pokretač radio stanice "Slobodna Jugoslavija", direktor "Borbe", član Izvršnog komiteta i sekretar CKSKJ. (Rođen: Trmanje kod Kolašina/Kneževina Crna Gora/Crna Gora 02.septembar 1914. - Umro: Ženeva/Švajcarska 07.mart 1975.) Osnovnu školu je završio u rodnom mestu, a gimnaziju u Podgorici i Beogradu. Studirao je mašinstvo na Tehničkom fakultetu u Beogradu, na Češkom tehničkom univerzitetu u Pragu, na Sorboni u Parizu i diplomirao na Moskovskom državnom univerzitetu Lomonosov. Veoma se rano, još kao srednjoškolac, uključio u radnički pokret. U Beogradu je 1932. godine izabran za sekretara Udruženja srednjoškolaca beogradskih gimnazija, koje je tada bilo jezgro revolucionarnog, srednjoškolskog pokreta. Učestvovao je u Španskom građanskom ratu, kao borac Internacionalnih brigada. Ubrzo posle dolaska u Španiju, u bici na Marami, 14. februara 1937. teško je ranjen u nogu. Aprilski rat i okupacija Kraljevine Jugoslavije 1941. godine zatekli su ga u Moskvi. Vlahović je tada pojačao rad na vezama jugoslovenskih komunista i građana s domovinom i radio na popularizaciji Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije. Starao se da radio-vesti „Slobodna Jugoslavija“ i dobijeni izveštaji iz zemlje budu emitovani na više stranih jezika i jezicima jugoslovenskih naroda. U Jugoslaviju se vratio krajem 1944. godine, i preuzeo dužnost načelnika Uprave za agitaciju i propagandu Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije.Čitava Veljkova porodica je učestvovala u Narodnooslobodilačkoj borbi. Posle oslobođenja zemlje, obavljao je najodgovornije partijske i državne dužnosti.
1914-1975
60
10-11.mart 1975.
Održano prvo zasedanje Evropskog saveta u Dablinu. Na zasedanju u Parizu 9-10. decembra 1974. godine, predsednici država i vlada devet članica Evropske zajednice su doneli odluku da ubuduće zasedaju kao Evropski savet.
11.mart 1975.
U Lisabonu ugušena pobuna padobranskih jedinica protiv levičarske vojne vlade, a bivši predsednik general Antonio Ribeiro de Spinola pobegao je s grupom oficira u Španiju. Sutradan je obrazovan takozvani - Savet revolucije, radi nastavljanja revolucionarnog procesa započetog 25. aprila 1974. obaranjem režima koji je u nasleđe ostavio Antonio de Oliveira Salazar.
13.mart 1975.
Umro srpski (jugoslovenski) pisac, Ivo Andrić, dobitnik Nobelove nagrade za književnost, diplomata Kraljevine Jugoslavije, član Srpske kraljevske akademije. (Rođen: Dolac kod Travnika/Austro-Ugarska monarhija/Bosna i Hercegovina 09.oktobar 1892. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 13.mart 1975.) Studirao je književnost i istoriju u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu i doktorirao istoriju u Gracu 1924. delom „Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine“. U Prvom svetskom ratu hapšen je interniran zbog izrazite prosrpske orjentacije, a između dva svetska rata bio je ambasador Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U mladosti je pisao pesme („Ex ponto“, „Nemiri“, „Lirika“). Pripovedač snažne imaginacije, izuzetan poznavalac Bosne, odlikovao se vanrednom čistotom jezika i stilom, prefinjenim psihološkim analizama. Neka od dela: romani „Na Drini ćuprija“, „Travnička hronika“, „Gospođica“, „Prokleta avlija“, zbirke pripovedaka „Nemirna godina“, „Žeđ“, „Jelena, žena koje nema“, „Znakovi“, „Deca“, putopisi i skice „Staze, lica, predeli“, meditativna proza „Znakovi pored puta“, „Eseji, kritike, članci I i II“ itd. Kao gimnazijalac, Andrić je bio pripadnik naprednog revolucionarnog pokreta protiv Austrougarske vlasti Mlada Bosna i strastveni borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda od Austrougarske monarhije. U austrijskom Gracu je diplomirao i doktorirao, a vreme između dva svetska rata proveo je u službi u konzulatima i poslanstvima Kraljevine Jugoslavije u Rimu, Bukureštu, Gracu, Parizu, Madridu, Briselu, Ženevi i Berlinu.
1892-1975
82
U svojim delima se uglavnom bavio opisivanjem života u Bosni za vreme osmanske vlasti. Godine 1961. dobio je Nobelovu nagradu za književnost „za epsku snagu kojom je oblikovao teme i prikazao sudbine ljudi tokom istorije svoje zemlje”. U Beogradu je osnovana Zadužbina Ive Andrića, prva i najvažnija odredba piščeve oporuke bila je da se njegova zaostavština sačuva kao celina i da se, kao legat odnosno, zadužbina, nameni za opšte kulturne i humanitarne potrebe. Na osnovu piščeve testamentarne volje, svake godine dodeljuje se Andrićeva nagrada za priču ili zbirku priča napisanu na srpskom jeziku. Ivo se direktno i nedvosmisleno izjašnjavao kao Srbin i srpski pisac, kako je on to voleo reći, u „svojim zrelim godinama i ne od juče”. U svom pismu komesaru Srpske književne zadruge (1942) ističe da je srpski pisac. dok u svojim ličnim dokumentima, ličnoj karti (1951), vojnoj knjižici (1951), partijskoj knjižici (1954), izvodima iz matične knjige rođenih i venčanih, u rubrici „narodnost”, Ivo unosi „srpska”. S druge strane, dva puta se eksplicitno distancira od hrvatstva: 1933. odbijanjem da njegove pesme uđu u Antologiju hrvatske lirike, a zatim 1954. odbija da se u njegovoj biografiji u Jugoslovenskoj enciklopediji pomene da je hrvatskog porekla. Srpska književna kritika vidi Andrića kao srpskog književnika srpskog međuratnog modernizma 20. veka i književnika koji je izrastao iz srpske književne tradicije.
15.mart 1975.
Umro grčki brodovlasnik i jedan od najimućnijih ljudi sveta Aristotel Onazis. (Rođen: Izmir (Smirna)/Osmansko carstvo/Turska 15.januar 1906. - Umro: Neji na Seni/Francuska 15.mart 1975. Jedan je od prvih brodovlasnika u svetu koji je počeo gradnju brodova-tankera za prevoz nafte, na čemu je stekao ogromno bogatstvo. Poznat i po dugogodišnjoj ljubavnoj vezi sa operskom pevačicom Marijom Kalas i po ženidbi sa Žaklinom Kenedi, udovicom predsednika SAD Džona Kenedija, ubijenog 1963. godine u Dalasu. Rođen je u Izmiru od oca Sokratisa Onazisa i majke Penelope Dologou. Završio je Evangeličku školu Smirne sa 16 godina. Govorio je 4 jezika: turski, grčki, engleski i španski. Kada je u Grčkoj izbio Grčko-turski rat (1919—1922), on i njegova porodica su izbegli u Argentinu. Državljanstvo Argentine je dobio tek 1929. godine. Na kraju je osnovao svoju prvu kompaniju za trgovinu brodova u Buenos Ajresu a kasnije je svoje poslovanje proširio po SAD. Onazisova flota imala je uglavnom panamske i liberijske zastave i plovila je bez poreza, radeći uz veoma niske troškove. Zbog toga je Onazis mogao da ostvari profit u svakoj transakciji, iako je naplaćivao jednu od najnižih cena na tržištu trgovačke mornarice. Počeo je mnogo da zarađuje kada je potpisao ugovore sa naftnim kompanijama. Visoka profitabilnost flote u velikoj je meri pripisana njegovom nepoštovanju standarda koji normalno upravljaju međunarodnim brodarstvom. Onazis je umro u Parizu 1975. godine. Sahranjen je na ostrvu Skorpios u porodičnoj grobnici gde počivaju njegova ćerka Kristina i njegov sin Aleksandar.
1906-1975
69
18.mart 1975.
Ministarski savet EZ donosi odluku o osnivanju Evropskog regionalnog fonda.
Skupština Tunisa proglasila Habiba Burgibu doživotnim šefom države.
21.mart 1975.
Komunistička vlada vođe pučista u Etiopiji potpukovnika Mengistu Haile Marijama saopštila da je ukinuta 3.000 godina stara carevina. Poslednji negus (car) Haile Selasije, iako simbol borbe za slobodu te drevne afričke zemlje, ubijen je najbrutalnije, a javnosti je saopšteno da je umro prirodnom smrću.
25.mart 1975.
U Rijadu je kralja Saudijske Arabije Fejsala ubio sinovac princ Fejsal Musaid, koji je proglašen neuravnoteženim i u Rijadu mu je javno odrubljena glava u junu 1975. Novi kralj postao je Fejsalov brat Halid Ibn Abdul Aziz.
April 1975
03.april 1975.
Sovjetski velemajstor Anatolij Karpov postao 12. svetski prvak u šahu, pošto je dotadašnji prvak, američki velemajstor Bobi Fišer demonstrativno odbio uslove Međunarodne šahovske organizacije za novi meč za svetsku titulu. Fišer je potom napustio šahovsku scenu i privremeno se vratio tek 1992. kada je u nezvaničnom meču za svetsku titulu u Beogradu i na Svetom Stefanu pobedio ruskog velemajstora Borisa Spaskog, kojem je 1972. u meču u Rejkjaviku oduzeo titulu.
04.april 1975.
Osnovana američka kompanija "Majkrosoft".
Poginulo 155 vijetnamske dece, ratne siročadi, prilikom pada američkog vojnog transportnog aviona posle poletanja iz Sajgona.
05.april 1975.
Umro kineski generalisimus Čang Kaj Šek, koji je uz pomoć Zapada, posebno SAD, 47 godina vladao, najpre Kinom potom Tajvanom, na koji je s pristalicama pobegao kad je poražen od komunista. (Rođen: Fenghua/Dinastija Ćing/Kina 31.oktobar 1887. - Umro: Tajpej/Tajvan 05.april 1975.) Posle smrti vođe Kuomintanga i predsednika Kine Sun Jat Sena 1925, izvršio je vojni udar u Kantonu u martu 1926. i započeo borbu protiv levog krila Kuomintanga i Komunističke partije Kine. Uprkos ogromnoj materijalnoj pomoći SAD, nije uspeo da uguši komuniste koje je predvodio Mao Cedung, zato što je iza komunističkog pokreta svim sredstvima stajao Sovjetski Savez. U februaru 1950. sa ostatkom trupa (takozvanim "Nacionalistima", u stvari nekomunistima) je prešao na ostrvo Formoza (Tajvan), na kojem je uspostavio vladu nekomunističke Repubike Kine kojom je vladao do smrti. Podela kineskog naroda na dve države (u međuvremenu Peking je pripojio Hong-Kong i Makao, bivše kolonije), kao posledica tragičnog građanskog rata traje i danas.
1887-1975
87
07.april 1975.
Umro hrvatski (jugoslovenski) slikar naivac i grafičar Krsto Hegedušić. (Rođen: Petrinja/Austro-Ugarska monarhija/Hrvatska 26.novembar 1901. - Umro: Zagreb/SFR Jugoslavija/Hrvatska 07.april 1975.) Njegova porodica je poreklom iz Hlebina u Podravini, gde su se vratili 1909. Studirao je u Zagrebu, gde 1920. počinje da slika podravske idile. U Parizu osniva slikarsku grupu Zemlja. Krsto Hegedušić je bio učitelj drugih podravskih slikara naivaca, poput Ivana Generalića. Time je postao utemeljivač Hlebinske slikarske škole, čiji je naziv sam prvi pomenuo.
1901-1975
73
13.april 1975.
Pripadnik hrišćanske milicije ubio u autobusu u predgrađu Bejruta 22 Palestinca – početak građanskog rata u Libanu.
16.april 1975.
Umro indijski filozof i državnik Sarvepali Radakrišnan, potpredsednik Indije od 1952. i predsednik od 1962. do 1967. (Rođen: Tirutani/Britanska Indija/Indija 05.septembar 1888. - Umro: Madras/Indija 16.april 1975.) Bio je profesor filozofije na univerzitetima u Madrasu, Kalkuti, Čikagu i Oksfordu, ambasador u Moskvi 1939. Najviše ga je zaokupljala religija, etika, istorija filozofije i kulture i mogućnost objedinjenja civilizacijskih i kulturnih vrednosti Istoka i Zapada. Koristeći se komprarativnom metodom u istoriji filozofije, nastojao je da pokaže značajnu ulogu indijskog nasleđa u mogućoj kulturnoj renesansi jedinstvene svetske kulture. Neka od dela: „Indijska filozofija“, „Istočna religija i misao Zapada“, „Religija i društvo“, „Kalki, ili budućnost civilizacije“, „Istorija Istočne i Zapadne filozofije“ itd.
1888-1975
86
17.april 1975.
"Crveni Kmeri" zauzeli glavni grad Kambodže Pnom Pen i odmah otpočeli teror nad sunarodnicima, tokom kojeg su - do vijetnamske okupacije Kambodže krajem decembra 1978. - pobili po nekim procenama između milion i dva miliona ljudi.
19.april 1975.
Maoistički pokret "Crvenih Kmera" ovladao celom Kambodžom.
S kosmodroma Bajkonur (u današnjem Kazahstanu) sovjetskom raketom lansiran prvi indijski veštački satelit.
20.april 1975.
vijetnamski rat
.png){kind=small}
Armija Severnog Vijetnama i južnovijetnamski oslobodilački pokret Vijetkong otpočeli odlučujuću bitku protiv južnovijetnamskih snaga. Ofanziva je za desetak dana okončana potpunom pobedom i oslobađanjem južnog dela zemlje, posle čega su Severni i Južni Vijetnam ujedinjeni u jednu državu.
23.april 1975.
vijetnamski rat
Poslednja sajgonska (južnovijetnamska) vlada podnela ostavku, a predsednik SAD Džerald Ford praktično priznao da su Amerikanci pretrpeli poraz u Vijetnamskom ratu.
25.april 1975.
U Portugaliji na prvim slobodnim izborima posle pola stoleća pobedila Socijalistička partija Marija Soareša.
29.april 1975.
vijetnamski rat
Amerikanci u haosu napustili Sajgon, neslavno okončavši dve decenije intervencije SAD u Vijetnamu, čime je praktično završen Vijetnamski rat tokom kojeg je poginulo više od 58.000 američkih vojnika.
30.april 1975.
vijetnamski rat
Konačna pobeda komunističkih vojnih snaga u Vijetnamu – zvanično okončan Vijetnamski rat. Nakon sjajnih pobeda i zauzeća mnogih gradova Južnog Vijetnama, komunističke trupe opkoljavaju preostale članove južnovijetnamske vlade koji se predaju dok glavni grad Sajgon biva zauzet bez otpora.
Maj 1975
02.maj 1975.
Rođen engleski bivši fudbaler i reprezentativa Dejvid Bekam. (Rođen: London/Ujedinjeno Kraljevstvo) Igrao je na mestu desnog krila. Jedan je od najboljih i najprepoznatljivijih veznih igrača svoje generacije kao i jedan od najboljih izvođača slobodnih udaraca u istoriji fudbala. Bekamova profesionalna klupska karijera počela je u Mančester junajtedu. Debitovao je 1992. sa sedamnaest godina. S Junajtedom je šest puta bio prvak Premijer lige, dvaput prvak FA kupa i pobednik Lige šampiona 1999. Zatim je igrao četiri sezone za Real Madrid. S Realom je bio šampion La lige u svojoj poslednjoj sezoni s klubom. Prvi je britanski fudbaler koji je odigrao stotinu utakmica u Ligi šampiona. Svoju dvadesetogodišnju igračku karijeru završio je u maju 2013. tokom koje je osvojio devetnaest trofeja. Za reprezentaciju Engleske Bekam je debitovao 1. septembra 1996. kada je imao dvadeset i jednu godinu. Šest godina je bio kapiten Engleske za koju je odigrao ukupno 115 utakmica. Našao se na drugom mestu u izboru za dobijanje Zlatne lopte 1999. Pele ga je 2004. uvrstio na svoj spisak Fifa 100 koji čine najveći živi igrači. Bekam je uvršten i u Kuću slavnih engleskog fudbala 2008. i Kuću slavnih Premijer lige 2021. Bekam se redovno nalazio u samom vrhu po primanjima u svetskom fudbalu, a 2013. je bio najplaćeniji igrač na svetu, sa zaradom od preko 50 miliona dolara za godinu dana. Oženjen je Viktorijom Bekam od 1999. Par ima četvoro dece. Ambasador je Unicefa u Ujedinjenom Kraljevstvu od 2005. a 2015. je pokrenuo: The David Beckham UNICEF Fund.
08.maj 1975.
Rođen španski pevač Enrike Iglesijas koji živi i radi u SAD. (Rođen: Madrid/Španija) Iglesijas je prodao preko 170 miliona albuma širom sveta, više nego ijedan drugi izvođač iz Španije ikada. Njegova pesma "Can You Hear Me?" bila je zvanična pesma Evropskog prvenstva u fudbalu 2008. Takođe, njegovih osamnaest numera našlo se na 1. mestu Bilbord liste latinskih singlova u SAD, kao i dva na engleskom. Njegovih četrnaest singlova bilo je na prvom mestu top-listi širom sveta. Treće je i najmlađe dete španskog pevača Hulija Iglesijasa i španske manekenke filipinskih korena Isabel Prejsler. Godine 1983, Enrikeov deda dr Hulio Iglesijas Puga je bio kidnapovan od strane terorističke organizacije ETA. Plašeći se za bezbednost svoje dece, Isabel je poslala svoju decu da žive s ocem u Majamiju. Jednu godinu života proveo je sa majkom u Beogradu. 2002. godine, Iglesijas je počeo da se zabavlja sa ruskom teniserkom Anom Kurnjikovom. Njih dvoje su se upoznali na snimanju video-spota za njegovu pesmu "Escape". U tom spotu, Ana Kurnjikova glumi devojku u koju je on zaljubljen, i na kraju spota postaju par. Od tada, njih dvoje su u vezi. 2017. godine par je dobio blizance, a 2020. su dobili treće dete.
16.maj 1975.
Japanka Junko Tabei postala prva žena koja se popela na najviši svetski planinski vrh Mont Everest.
Jun 1975
04.jun 1975.
Rođena američka filmska glumica Anđelina Džoli, dobitnica "Oskar"-a. (Rođena: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države) Kćerka je glumaca Džona Vojta i Maršelin Bertran. Roditelji Andželinine majke su francusko-kanadskog porekla. Sa očeve strane je češkog porekla, a francusko-kanadskog i irokeskog sa majčine. Proslavila se krajem 90-ih godina 20. veka glumeći Laru Kroft, junakinju istoimenog akcionog filma. Početkom 2000-ih obeležila ju je veza i brak sa glumcem Bredom Pitom. Uz Dženifer Lorens i Sandru Bulok, uspela je da održi status najplaćenijih i najuticajnih glumica na svetu. Dobitnica je tri nagrade Zlatni globus, dve nagrade američkog Udruženja filmskih glumaca i jednog Oskara za najbolju sporednu ulogu - u filmu Neprilagođena. Poznata je po radu sa izbeglicama preko Ujedinjenih nacija, aktivna je u borbi protiv nasilja nad ženama i zalaže se legalizaciju istopolnih brakova.
05.jun 1975.
Stanovnici Velike Britanije izjašnjavaju se na referendumu za ostanak zemlje u EZ.
Suecki kanal ponovo otvoren za međunarodni saobraćaj, izuzev za Izrael – brodovi su prošli kroz kanal prvi put od Šestodnevnog rata 1967.
10.jun 1975.
U Beogradu održana prva izložba gramofonskih ploča u Srbiji.
12.jun 1975.
Grčka podnosi zahtev za pristupanje Evropskoj zajednici.
15.jun 1975.
Košarkaši Jugoslavije na evropskom prvenstvu u Beogradu osvojili titulu prvaka pobedom nad reprezentacijom Sovjetskog Saveza.
18.jun 1975.
Ubici kralja Saudijske Arabije Fejsala, kraljevom sinovcu princu Fejsalu Musaidu, javno odrubljena glava ispred palate vlade u Riajdu. Princ je ubio kralja u martu 1975.
24.jun 1975.
Srušio se avion „Boing 727“ američke kompanije „Istern erlajnz“, poginulo 113 od 124 putnika koliko ih je bilo u letelici. Avion se srušio u blizini njujorškog aerodroma „Kenedi“.
25.jun 1975.
Mozambik (do tada Portugalska Istočna Afrika) posle 477 godina kolonijalne zavisnosti od Portugalije stekao nezavisnost. Vlast je preuzeo Frelimo (Front za oslobođenje Mozambika), čiji je vođa Samora Mašel postao prvi predsednik Mozambika.
Jul 1975
05.jul 1975.
Zelenortska ostrva dobila nezavisnost posle 500 godina pod portugalskom vlašću.
Američki teniser Artur Eš postao prvi afroamerikanac osvajač Vimbldona. U finalu Eš je pobedio zemljaka Džimija Konorsa, postavši prvi afroamerikanac u dugoj istoriji turnira u Vimbldonu koji je pobedio na najprestižnijem svetskom teniskom takmičenju.
12.jul 1975.
Umrla francusko-američka pevačica i igračica afroameričkog porekla Žozefina Beker Mekdonald, pripadnica francuskog pokreta otpora tokom Drugog svetskog rata protiv nemačkih nacista, za šta je odlikovana najvišim francuskim ordenima. (Rođena: Sent Luis/Misuri/Sjedinjene Američke Države 03.jun 1906. - Umrla: Pariz/Francuska 12.april 1975.) Svetsku slavu stekla je 1925, kada je počela da nastupa u pariskim kabareima „Foli Beržer“ i „Kazino di Pari“. pevala je šansone, obogativši te tipično francuske pesme elementima džeza. Kao istaknuti borac protiv rasizma, sa čijom neljudskošću se suočila u ranoj mladosti, usvojila je mnoštvo siročadi različitih rasa, odgajajući ih u duhu bratstva i ljudske solidarnosti, koje je izdržavala od prihoda sa gostovanja širom sveta.
1906-1975
68
15.jul 1975.
Sovjetski i američki vasionski brodovi „Sojuz 19“ i „Apolo 18“ lansirani u orbitu oko Zemlje radi spajanja u svemiru.
17.jul 1975.
Sovjetski i američki vasionski brodovi „Sojuz 19“ i „Apolo 18“, spojili su se u orbiti oko Zemlje. Komandanti letilica Aleksej Leonov i Tom Staford su se tom prilikom rukovali i razmenili čestitke, pri čemu je Rus govorio engleski a Amerikanac ruski.
30.jul 1975.
.jpg){kind=small}
U Helsinkiju počela Konferencija o evropskoj bezbednosti i saradnji koja je okupila državnike 35 zemalja, uključujući lidere Sovjetskog Saveza i SAD. Glavni cilj skupa bilo je osiguranje mira u Evropi.
Avgust 1975
01.avgust 1975.
U Helsinkiju potpisan Završni akt o ljudskim pravima. Sovjetski Savez i zapadne zemlje su na konferenciji u Helsinkiju o evropskoj bezbednosti i saradnji potpisali završni akt o ljudskim pravima.
03.avgust 1975.
U Beograd doputovao predsednik SAD Džerald Ford u dvodnevnu zvaničnu posetu Jugoslaviji, istakavši tom prilikom da politika nesvrstavanja Jugoslavije aktivno doprinosi većem razumevanju među narodima.
07.avgust 1975.
Rođena južnoafričko-američka glumica i filmska producentkinja. Šarliz Teron, dobitnica "Oskar"-a. (Rođena: Benoni/Južna Afrika) Odrasla je na farmi u mestu Benoni (nedaleko od Johanezburga), tada u južnoafričkoj provinciji Transval. Majka joj je Gerda Jakoba Aleta, a otac Čarls Jakobus Teron (čiji je predak po ocu Danijel Teron bio istaknuta ličnost Drugog burskog rata). Teronova, između ostalih, ima pretke nemačkog i holandskog porekla, a njeni najstariji poznati preci su francuski hugenoti, naseljeni u Južnoj Africi. Petnaestogodišnja Teronova je prisustvovala porodičnoj tragediji, kada joj je majka u samoodbrani ubila oca alkoholičara koji je maltretirao porodicu. Dobitnica je mnogih priznanja, uključujući nagrade Oskar, Zlatni globus i Srebrni medved za najbolju glumicu. Teronova je počela da se ističe na međunarodnom planu već devedesetih, igrajući glavne uloge u holivudskim filmovima Đavolji advokat (1997) i Moćni Džo Jang (1998). Za film Monstrum (2003) u kojem glumi serijskog ubicu, je nagrađena Oskarom za najbolju glumicu u glavnoj ulozi, čime je postala prva Južnoafrikanka koja je osvojila ovu prestižnu nagradu. Drugu nominaciju za Oskara dobila je u ulozi seksualno napastvovane žene u potrazi za pravdom u drami "Severna zemlja" (2005). Počev od ranih dvehiljaditih, Teronova se upustila u producentski posao u okviru svoje kompanije Denver and Delilah Productions. Godine 2007. je postala američka državljanka, dok je južnoafričko državljanstvo zadržala. Godine 2016. je u časopisu Tajm proglašena jednom od sto najuticajnijih ljudi na svetu.
09.avgust 1975.
Umro ruski (sovjetski) kompozitor Dmitrij Dmitrijevič Šostakovič, član Srpske akademije nauka i umetnosti, čije kompozicije su čvrsto povezane sa ruskom muzičkom tradicijom. (Rođen: Sankt Peterburg/Ruska Imperija/Rusija 25.septembar 1906 - Umro: Moskva/Sovjetski Savez/Rusija 09.avgust 1975.) Napisao je monumentalnu "Petu simfoniju", a u najtežim danima nemačke blokade Lenjingrada (danas Sankt Peterburg) u Drugom svetskom ratu "Sedmu (Lenjingradsku) simfoniju". Ostala dela: opere "Nos", "Ledi Makbet Mscenskog okruga (Katarina Izmajlovna)", oratorijum "Šume pevaju", simfonije, koncerti, kamerna muzika. Rođen u ulici Podolskaja br. 2 u Sankt Peterburgu, Dmitrij Šostakovič je bio drugo od troje dece Dmitrija Boleslavoviča Šostakoviča i Sofije Vasiljevne Šostakovič. Njegova porodica bila je liberalno nastrojena (jedan ujak bio je boljševik, a udomljavali su i desničarske ekstremiste). Dmitrij je kao dete zadobio status vunderkinda i kao pijanista i kao kompozitor, a njegov talenat je otkriven kada je započeo sa časovima klavira sa svojih 8 godina. Stvarao je u doba režima Josifa Staljina i imao složen odnos sa sovjetskom vladom, tako da je pisao himne vlasti, ali se trudio i da ostane na distanci od komunističkog sistema, pretrpevši pritom dve javne osude svoje muzike, 1936. i 1948, te povremeno zabranu izvođenja njegove muzike. Uprkos svemu ovome, Šostakovič je i dalje bio najpopularniji i najbolji sovjetski kompozitor svog naraštaja i primio je mnoge nagrade, a služio je i u Vrhovnom Sovjetu. Šostakovič je pored Igora Stravinskog i Sergeja Prokofjeva jedan od najznačajnijih ruskih kompozitora 20. veka. U kasnijem životu, Šostakovič je patio od hronično lošeg zdravlja, ali je odbio da ostavi cigarete i votku. Od 1958. patio je od pogoršanja zdravlja koje je najviše zahvatilo njegovu desnu ruku, zbog čega je morao odustati od sviranja klavira: 1956. mu je dijagnostikovan poliomijelitis. Sledeće godine je pretrpeo srčane udare i još jedan 1971, te više padova u kojima je slomio obe noge.
1906-1975
68
11.avgust 1975.
Umro srpski (jugoslovenski) dirigent i muzički pisac Dušan Skovran. (Rođen: Ohrid/Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca/Severna Makedonija 06.septembar 1923 - Umro: Plužine/SFR Jugoslavija/Crna Gora 11.avgust 1975.)
1923-1975
51
%2C_prvi_direktor_i_najplodniji_koreaograf_Kola_i.jpg)
15.avgust 1975.
Tokom vojnog udara ubijen predsednik Bangladeša i otac nezavisnosti te azijske zemlje šeik Mudžibur Rahman, koji je posle sticanja nezavisnosti januara 1972. postao prvi predsednik vlade Bangladeša.
17.avgust 1975.
Sovjetski ledolomac na nuklearni pogon "Artika" postao prvi brod koji je prispeo na Severni pol.
20.avgust 1975.
Američki vasionski brod „Viking I“ lansiran ka Marsu, na koji je dospeo u julu 1976.
24.avgust 1975.
Smrtna presuda šefu grčke vojne hunte, poznate kao „vlada pukovnika“ Georgiosu Papadopulosu i dvojici vođa vojnog udara 1967. zamenjena doživotnom robijom.
27.avgust 1975.
Ubijen etiopski car (negus) Haile Selasije I, koji je 1928, posle smrti Menelika II, i menovan za regenta, a 1930. krunisan za cara Etiopije. (Rođen: Ejersa Goro/Etiopija 23.jul 1892 - Umro: Adis Abeba/Etiopija 27.avgust 1975.) Rođen je pod imenom Tafari Makonen Vodimihajel, kasnije Vojvoda, Ras Tafari Makonen, a nakon krunisanja 2. novembra 1930. godine prozvan je Hajle Selasije I. Hajle na etiopskom jeziku znači „Snaga“, a Selasije znači „Sveto Trojstvo“ - dakle Hajle Selasije otprilike može da se prevede kao „Snaga Svetog Trojstva“. Njegova cela titula, dok je vladao, bila je „Njegovo Carsko Veličanstvo Hajle Selasije I, Car Careva, Gospodar Gospodara, Osvajački Lav Judejskog Plemena, Izabranik Božji“. Po tradiciji, bio je 225. potomak kralja Solomona i kraljice od Sabe, Solomonska dinastija. Iz zemlje je izbegao 1936, godinu dana posle agresije fašističke Italije. Vratio se 1941. na čelu oslobodilačkih jedinica, i vladao je do 1974, kada su ga zbacili prokomunistički oficiri, koji su posle njegove smrti izdali saopštenje da je bivši monarh umro prirodnom smrću. Stari vladar je uživao izvesnu popularnost, kao simbol uspešne borbe za slobodu. Iza prevrata najverovatnije je stajala istočnonemačka tajna služba "Štazi". Tokom 58 godina koliko je vladao, prvo kao regent, a zatim i kao car Hajle Selasije je dobio brojne počasti i odlikovanja, kako u Etiopiji tako i u inostranstvu. Kao rezultat brojnih posjeta stranim državama postao je jedna od najodlikovanijih ličnosti u ljudskoj istoriji. Ginisova knjiga rekorda ga je prepoznala kao najodlikovaniju osobu.
1892-1975
83
Baveći se problemima drugih zemalja, zanemarivao je probleme vlastite države: velika nejednakost u podeli dobara, ruralna nerazvijenost, korupcija vlasti, rastuća inflacija, nezaposlenost i teška suša na severu (1972—1975). Godine 1974, studenti, radnici i vojnici započeli su seriju štrajkova i demonstracija koje su dostigle vrhunac 12. septembra 1974. kada su oružane snage svrgnule Selasija sa prestola i marksistički orijentisana vojna hunta „Derg“ preuzela vlast. Većina carske porodice je bila zatočena u zatvoru u Adis Abebi. Dana 23. novembra 1974. šezdeset bivših visokih zvaničnika carske vlasti streljano je bez suđenja. U martu 1975. monarhija je ukinuta, a Etiopija proglašena republikom. Dana 27. avgusta 1975. Hajle Selasije I umire. Njegovi posmrtni ostaci su pronađeni 1992. godine ispod betonske ploče u bivšoj carskoj palati. Godine 2000, priređena mu je carska sahrana u organizaciji Etiopske pravoslavne crkve.
29.avgust 1975.
Umro irski državnik Ejmon de Valera, vođa partije „Šin fejn“ (irski -mi sami) u periodu od 1917. do 1926. (Rođen: Njujork/Njujork/Sjedinjene Američke Države 14.oktobar 1882 - Umro: Dablin/Republika Irska 29.avgust 1975.) Bio je predsednik vlade od 1937. do 1959. sa dva kraća prekida da bi potom do 1973.godine obavljao dužnost predsednika Irske. Zbog učešća u ustanku „Crvena pastva“ Englezi su ga 1916. osudili najpre na smrt a potom kaznu preinačili u doživotnu robiju da bi na kraju ipak bio oslobođen 1917. Predvodio je 1922. Dablinski ustanak, posle čije propasti 1923. objavljuje prekid oružane borbe. Sporazumno je rešio neka sporna ekonomska, politička i vojna pitanja sa Velikom Britanijom. Bio je predsednik Društva naroda 1932.
U prevratu oboren predsednik Perua general Huan Velasko Alvarado - vlast preuzeo predsednik vlade, general Fransisko Morales Bermudes.
1882-1975
92
Septembar 1975
06.septembar 1975.
Poginulo najmanje 2 350 ljudi u zemljotresu koji je pogodio istočnu Tursku.
16.septembar 1975.
Uspostavljeni zvanični odnosi izmedju Evropske zajednice i Kine.
Papua Nova Gvineja stekla punu nezavisnost od Australije.