VREMEPLOV
1975 - 1977
1975
Januar 1975
04.januar 1975.
Umro italijanski pisac Karlo Levi, autor romana „Hristos se zaustavio u Eboliju“, u kojem je opisao težak život seljaka pod fašizmom. (Rođen: Torino/Kraljevina Italija 29.novembar 1902. - Umro: Rim/Italija 04.januar 1975.) U vreme Musolinijeve vladavine bio je interniran u južnoj Italiji.
1902-1975
72
19.januar 1975.
Britanske vlasti i Irska republikanska armija (IRA) obelodanili da se održavaju prvi direktni međusobni pregovori pet godina nakon početka sukoba u Severnoj Irskoj.
28.januar 1975.
Umro čehoslovački državnik Antonjin Novotni, generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Čehoslovačke od 1953. i šef države od 1957. (Rođen: Letnjani/Austro-Ugarska monarhija/Češka Republika 10.decembar 1904. - Umro: Prag/Čehoslovačka/Češka Republika 28.januar 1975.) S funkcija je smenjen početkom 1968, kada su započele reforme nazvane „Praško proleće“, koje su onemogućene vojnom intervencijom Varšavskog pakta u avgustu 1968.
1904-1975
70
Februar 1975
08.februar 1975.
Sovjetski i američki kosmonauti počeli zajedničke pripreme za letove "Sojuz-Apolo".
11.februar 1975.
Ubijen predsednik Madagaskara Ričard Racimandrava, samo šest dana pošto je počeo da obavlja dužnost šefa države.
Prvi put u Velikoj Britaniji šef jedne političke partije postala žena - za predsednika Konzervativne stranke izabrana je Margaret Tačer.
13.februar 1975.
Kiparski Turci u severnom delu ostrva, koji je sedam meseci ranije okupirala Turska, proglasili "federalnu državu", dodatno pogoršavši napetu situaciju na tom mediteranskom ostrvu. Formirana je i tzv. Turska ustavotvorna skupština, za čijeg je prvog predsednika izabran vođa kiparskih Turaka Rauf Denktaš.
20.februar 1975.
Vlada kiparskih Grka pozvala UN da odrede krajnji rok za povlačenje sa ostrva 40.000 turskih vojnika, ali zbog strateškog značaja Turske za SAD i NATO, to nije učinjeno niti je Ankara kažnjena zbog agresije i okupacije severnog dela Kipra.
24.februar 1975.
Umro sovjetski državnik Nikolaj Aleksandrovič Bulganjin, predsednik vlade Sovjetskog Saveza od 1955. do 1958, učesnik Oktobarske revolucije. (Rođen: Nižnji Novogorod/Ruska imperija/Rusija 30.maj 1895. - Umro: Moskva/Sovjetski Savez/Rusija 24.februar 1975.) Boljševicima se priključio 1917. uoči revolucije i do 1922. radio je u ČEKI (politička policija). Član Centralnog komiteta Komunističke partije Sovjetskog Saveza postao je 1934. a Politbiroa 1948. Tokom Drugog svetskog rata bio je u vojnim savetima Zapadnog, Drugog pribaltičkog i Prvog beloruskog fronta, potom zamenik ministra odbrane, a posle rata ministar oružanih snaga i zamenik predsednika vlade, pre nego što je postao šef vlade.
1895-1975
79
28.februar 1975.
U najgoroj podzemnoj železničkoj nesreći u Velikoj Britaniji, 42 putnika su poginula kad je voz u punoj brzini udario u odbojnike u stanici "Murgejt" londonskog metroa.
Mart 1975
07.mart 1975.
Umro Veljko Vlahović, srpski (jugoslovenski) političar, publicista i diplomata, španski borac, pokretač radio stanice "Slobodna Jugoslavija", direktor "Borbe", član Izvršnog komiteta i sekretar CKSKJ. (Rođen: Trmanje kod Kolašina/Kneževina Crna Gora/Crna Gora 02.septembar 1914. - Umro: Ženeva/Švajcarska 07.mart 1975.)
1914-1975
60
10-11.mart 1975.
Održano prvo zasedanje Evropskog saveta u Dablinu. Na zasedanju u Parizu 9-10. decembra 1974. godine, predsednici država i vlada devet članica Evropske zajednice su doneli odluku da ubuduće zasedaju kao Evropski savet.
11.mart 1975.
U Lisabonu ugušena pobuna padobranskih jedinica protiv levičarske vojne vlade, a bivši predsednik general Antonio Ribeiro de Spinola pobegao je s grupom oficira u Španiju. Sutradan je obrazovan takozvani - Savet revolucije, radi nastavljanja revolucionarnog procesa započetog 25. aprila 1974. obaranjem režima koji je u nasleđe ostavio Antonio de Oliveira Salazar.
13.mart 1975.
Umro srpski (jugoslovenski) pisac, Ivo Andrić, dobitnik Nobelove nagrade za književnost, član Srpske kraljevske akademije. (Rođen: Dolac kod Travnika/Austro-Ugarska monarhija/Bosna i Hercegovina 09.oktobar 1892. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 13.mart 1975.) Studirao je književnost i istoriju u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu i doktorirao istoriju u Gracu 1924. delom „Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine“. U Prvom svetskom ratu hapšen je interniran zbog izrazite prosrpske orjentacije, a između dva svetska rata bio je ambasador Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U mladosti je pisao pesme („Ex ponto“, „Nemiri“, „Lirika“). Pripovedač snažne imaginacije, izuzetan poznavalac Bosne, odlikovao se vanrednom čistotom jezika i stilom, prefinjenim psihološkim analizama. Neka od dela: romani „Na Drini ćuprija“, „Travnička hronika“, „Gospođica“, „Prokleta avlija“, zbirke pripovedaka „Nemirna godina“, „Žeđ“, „Jelena, žena koje nema“, „Znakovi“, „Deca“, putopisi i skice „Staze, lica, predeli“, meditativna proza „Znakovi pored puta“, „Eseji, kritike, članci I i II“ itd.
1892-1975
82
15.mart 1975.
Umro grčki brodovlasnik i jedan od najimućnijih ljudi sveta Aristotel Onazis. (Rođen: Izmir (Smirna)/Osmansko carstvo/Turska 15.januar 1906. - Umro: Neji na Seni/Francuska 15.mart 1975.)
1906-1975
69
18.mart 1975.
Ministarski savet EZ donosi odluku o osnivanju Evropskog regionalnog fonda.
Skupština Tunisa proglasila Habiba Burgibu doživotnim šefom države.
21.mart 1975.
Komunistička vlada vođe pučista u Etiopiji potpukovnika Mengistu Haile Marijama saopštila da je ukinuta 3.000 godina stara carevina. Poslednji negus (car) Haile Selasije, iako simbol borbe za slobodu te drevne afričke zemlje, ubijen je najbrutalnije, a javnosti je saopšteno da je umro prirodnom smrću.
25.mart 1975.
U Rijadu je kralja Saudijske Arabije Fejsala ubio sinovac princ Fejsal Musaid, koji je proglašen neuravnoteženim i u Rijadu mu je javno odrubljena glava u junu 1975. Novi kralj postao je Fejsalov brat Halid Ibn Abdul Aziz.
April 1975
03.april 1975.
Sovjetski velemajstor Anatolij Karpov postao 12. svetski prvak u šahu, pošto je dotadašnji prvak, američki velemajstor Bobi Fišer demonstrativno odbio uslove Međunarodne šahovske organizacije za novi meč za svetsku titulu. Fišer je potom napustio šahovsku scenu i privremeno se vratio tek 1992. kada je u nezvaničnom meču za svetsku titulu u Beogradu i na Svetom Stefanu pobedio ruskog velemajstora Borisa Spaskog, kojem je 1972. u meču u Rejkjaviku oduzeo titulu.
04.april 1975.
Osnovana američka kompanija "Majkrosoft".
Poginulo 155 vijetnamske dece, ratne siročadi, prilikom pada američkog vojnog transportnog aviona posle poletanja iz Sajgona.
05.april 1975.
Umro kineski generalisimus Čang Kaj Šek, koji je uz pomoć Zapada, posebno SAD, 47 godina vladao, najpre Kinom potom Tajvanom, na koji je s pristalicama pobegao kad je poražen od komunista. (Rođen: Fenghua/Dinastija Ćing/Kina 31.oktobar 1887. - Umro: Tajpej/Tajvan 05.april 1975.) Posle smrti vođe Kuomintanga i predsednika Kine Sun Jat Sena 1925, izvršio je vojni udar u Kantonu u martu 1926. i započeo borbu protiv levog krila Kuomintanga i Komunističke partije Kine. Uprkos ogromnoj materijalnoj pomoći SAD, nije uspeo da uguši komuniste koje je predvodio Mao Cedung, zato što je iza komunističkog pokreta svim sredstvima stajao Sovjetski Savez. U februaru 1950. sa ostatkom trupa (takozvanim "Nacionalistima", u stvari nekomunistima) je prešao na ostrvo Formoza (Tajvan), na kojem je uspostavio vladu nekomunističke Repubike Kine kojom je vladao do smrti. Podela kineskog naroda na dve države (u međuvremenu Peking je pripojio Hong-Kong i Makao, bivše kolonije), kao posledica tragičnog građanskog rata traje i danas.
1887-1975
87
07.april 1975.
Umro hrvatski (jugoslovenski) slikar i grafičar Krsto Hegedušić. (Rođen: Petrinja/Austro-Ugarska monarhija/Hrvatska 26.novembar 1901. - Umro: Zagreb/SFR Jugoslavija/Hrvatska 07.april 1975.)
1901-1975
73
13.april 1975.
Pripadnik hrišćanske milicije ubio u autobusu u predgrađu Bejruta 22 Palestinca – početak građanskog rata u Libanu.
16.april 1975.
Umro indijski filozof i državnik Sarvepali Radakrišnan, potpredsednik Indije od 1952. i predsednik od 1962. do 1967. (Rođen: Tirutani/Britanska Indija/Indija 05.septembar 1888. - Umro: Madras/Indija 16.april 1975.) Bio je profesor filozofije na univerzitetima u Madrasu, Kalkuti, Čikagu i Oksfordu, ambasador u Moskvi 1939. Najviše ga je zaokupljala religija, etika, istorija filozofije i kulture i mogućnost objedinjenja civilizacijskih i kulturnih vrednosti Istoka i Zapada. Koristeći se komprarativnom metodom u istoriji filozofije, nastojao je da pokaže značajnu ulogu indijskog nasleđa u mogućoj kulturnoj renesansi jedinstvene svetske kulture. Neka od dela: „Indijska filozofija“, „Istočna religija i misao Zapada“, „Religija i društvo“, „Kalki, ili budućnost civilizacije“, „Istorija Istočne i Zapadne filozofije“ itd.
1888-1975
86
17.april 1975.
"Crveni Kmeri" zauzeli glavni grad Kambodže Pnom Pen i odmah otpočeli teror nad sunarodnicima, tokom kojeg su - do vijetnamske okupacije Kambodže krajem decembra 1978. - pobili po nekim procenama između milion i dva miliona ljudi.
19.april 1975.
Maoistički pokret "Crvenih Kmera" ovladao celom Kambodžom.
S kosmodroma Bajkonur (u današnjem Kazahstanu) sovjetskom raketom lansiran prvi indijski veštački satelit.
20.april 1975.
VIJETNAMSKI RAT
.png){kind=small}
Armija Severnog Vijetnama i južnovijetnamski oslobodilački pokret Vijetkong otpočeli odlučujuću bitku protiv južnovijetnamskih snaga. Ofanziva je za desetak dana okončana potpunom pobedom i oslobađanjem južnog dela zemlje, posle čega su Severni i Južni Vijetnam ujedinjeni u jednu državu.
23.april 1975.
VIJETNAMSKI RAT
Poslednja sajgonska (južnovijetnamska) vlada podnela ostavku, a predsednik SAD Džerald Ford praktično priznao da su Amerikanci pretrpeli poraz u Vijetnamskom ratu.
25.april 1975.
U Portugaliji na prvim slobodnim izborima posle pola stoleća pobedila Socijalistička partija Marija Soareša.
29.april 1975.
VIJETNAMSKI RAT
Amerikanci u haosu napustili Sajgon, neslavno okončavši dve decenije intervencije SAD u Vijetnamu, čime je praktično završen Vijetnamski rat tokom kojeg je poginulo više od 58.000 američkih vojnika.
30.april 1975.
VIJETNAMSKI RAT
Konačna pobeda komunističkih vojnih snaga u Vijetnamu – zvanično okončan Vijetnamski rat. Nakon sjajnih pobeda i zauzeća mnogih gradova Južnog Vijetnama, komunističke trupe opkoljavaju preostale članove južnovijetnamske vlade koji se predaju dok glavni grad Sajgon biva zauzet bez otpora.
Maj 1975
02.maj 1975.
Rođen engleski fudbaler Dejvid Bekam. (Rođen: London/Ujedinjeno Kraljevstvo)
08.maj 1975.
Rođen španski pevač Enrike Iglesijas. (Rođen: Madrid/Španija)
16.maj 1975.
Japanka Junko Tabei postala prva žena koja se popela na najviši svetski planinski vrh Mont Everest.
Jun 1975
04.jun 1975.
Rođena američka filmska glumica Anđelina Džoli, dobitnica "Oskar"-a. (Rođena: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države)
05.jun 1975.
Stanovnici Velike Britanije izjašnjavaju se na referendumu za ostanak zemlje u EZ.
Suecki kanal ponovo otvoren za međunarodni saobraćaj, izuzev za Izrael – brodovi su prošli kroz kanal prvi put od Šestodnevnog rata 1967.
10.jun 1975.
U Beogradu održana prva izložba gramofonskih ploča u Srbiji.
12.jun 1975.
Grčka podnosi zahtev za pristupanje Evropskoj zajednici.
15.jun 1975.
Košarkaši Jugoslavije na evropskom prvenstvu u Beogradu osvojili titulu prvaka pobedom nad reprezentacijom Sovjetskog Saveza.
18.jun 1975.
Ubici kralja Saudijske Arabije Fejsala, kraljevom sinovcu princu Fejsalu Musaidu, javno odrubljena glava ispred palate vlade u Riajdu. Princ je ubio kralja u martu 1975.
24.jun 1975.
Srušio se avion „Boing 727“ američke kompanije „Istern erlajnz“, poginulo 113 od 124 putnika koliko ih je bilo u letelici. Avion se srušio u blizini njujorškog aerodroma „Kenedi“.
25.jun 1975.
Mozambik (do tada Portugalska Istočna Afrika) posle 477 godina kolonijalne zavisnosti od Portugalije stekao nezavisnost. Vlast je preuzeo Frelimo (Front za oslobođenje Mozambika), čiji je vođa Samora Mašel postao prvi predsednik Mozambika.
Jul 1975
05.jul 1975.
Zelenortska ostrva dobila nezavisnost posle 500 godina pod portugalskom vlašću.
Američki teniser Artur Eš postao prvi afroamerikanac osvajač Vimbldona. U finalu Eš je pobedio zemljaka Džimija Konorsa, postavši prvi afroamerikanac u dugoj istoriji turnira u Vimbldonu koji je pobedio na najprestižnijem svetskom teniskom takmičenju.
12.jul 1975.
Umrla francusko-američka pevačica i igračica afroameričkog porekla Žozefina Beker Mekdonald, pripadnica francuskog pokreta otpora tokom Drugog svetskog rata protiv nemačkih nacista, za šta je odlikovana najvišim francuskim ordenima. (Rođena: Sent Luis/Misuri/Sjedinjene Američke Države 03.jun 1906. - Umrla: Pariz/Francuska 12.april 1975.) Svetsku slavu stekla je 1925, kada je počela da nastupa u pariskim kabareima „Foli Beržer“ i „Kazino di Pari“. pevala je šansone, obogativši te tipično francuske pesme elementima džeza. Kao istaknuti borac protiv rasizma, sa čijom neljudskošću se suočila u ranoj mladosti, usvojila je mnoštvo siročadi različitih rasa, odgajajući ih u duhu bratstva i ljudske solidarnosti, koje je izdržavala od prihoda sa gostovanja širom sveta.
1906-1975
68
15.jul 1975.
Sovjetski i američki vasionski brodovi „Sojuz 19“ i „Apolo 18“ lansirani u orbitu oko Zemlje radi spajanja u svemiru.
17.jul 1975.
Sovjetski i američki vasionski brodovi „Sojuz 19“ i „Apolo 18“, spojili su se u orbiti oko Zemlje. Komandanti letilica Aleksej Leonov i Tom Staford su se tom prilikom rukovali i razmenili čestitke, pri čemu je Rus govorio engleski a Amerikanac ruski.