VREMEPLOV
1831 - 1832
1831
Januar 1831
01.januar 1831.
Vilijam Lojd Garison objavljuje u Bostonu "The Liberator" prvi abolicionistički-antirobovlasnički žurnal na svetu, (Osloboditelj) koji je izlazio u SAD i Britaniji. Novinar i publicista Garison je bio vatreni pristalica borbe protiv ropstva. Poslednji broj časopisa je izašao decembra 1865. godine. Iste 1831.godine osnovano Novoenglesko antirobovlasničko društvo.
16.januar 1831.
Rođen srpski državnik i istoričar Jovan Ristić, jedan od najznačajnijih srpskih diplomata uopšte, vođa Liberalne stranke, član Društva srpske slovesnosti a potom Srpske kraljevske akademije, dva puta član namesništva maloletnim vladarima i četiri puta predsednik vlade Srbije. (Rođen: Kragujevac/Kneževina Srbija/Srbija 16.januar 1831. - Umro: Beograd/Kraljevina Srbija/Srbija 04.septembar 1899.) Po okončanju studija u Francuskoj i u Hajdelbergu, vratio se u otadžbinu i ubrzo je postavljen za šefa srpskog poslanstva u Istanbulu. Tokom boravka u Turskoj od 1861. do 1867. uspešno je okončao pregovore o opozivanju turskih garnizona iz utvrđenih gradova Srbije. Ministar inostranih poslova je u razdoblju od 1867. do 1888. predsednik vlade Kneževine i Kraljevine Srbije u više navrata. Namesnik maloletnog kneza Milana Obrenovića postao je 1868. a od 1889. maloletnog kralja Aleksandra Obrenovića. Kao namesnik kneza Milana najviše je doprineo donošenju novog ustava 1869. a 1878. uspešno je zastupao Srbiju na Berlinskom kongresu. Odbio je 1881. da potpiše sporazum sa Austro-Ugarskom, smatrajući da će Srbiju učiniti ekonomski zavisnom od Dvojne Monarhije, zbog čega je podneo ostavku na položaj šefa vlade. Po povratku na vlast 1887. i kasnije kao regent kralja Aleksandra nastojao je da Srbija oslonac nađe u Rusiji, a u unutrašnjoj politici pokušao je da suzbije uticaj radikala, ali je položaj regenta napustio 1893. pošto je kralj Aleksandar uz podršku radikala izvršio državni udar. Neka od dela: „Spoljašnji odnošaji Srbije 1848-1872“, „Diplomatska istorija Srbije za vreme srpskih ratova za oslobođenje i nezavisnost 1875-1878.“ itd.
1831-1899
68
25.januar 1831.
_svg.jpg){kind=small}
Poljski parlament (Sejm) proglasio nezavisnost Poljske od Rusije i svrgnuo ruskog cara Nikolu I - Poljska se našla u ratu sa Rusijom. Veliki deo Varšavskog vojvodstva, pod nazivom Poljsko kraljevstvo, priključen je Rusiji 1815.godine. Nakon podizanja ustanka s kraja novembra 1830. godine, Poljaci ukidaju ustav koji im je nametnuo ruski car Aleksandar I 1815. godine kojim je proglašena kraljevina Poljska na čijem čelu se nalazi ruski car. Ruske trupe su septembra 1831. ugušili ustanak, ukinut je ustav i raspušten Sejm.
Februar 1831
02.februar 1831.
Papa Grgur XVI nasledio papu Pija VIII kao 254 papa po redu. Na vatikanskom tronu ostao do 01.juna 1846.godine.
05.februar 1831.
belgijska revolucija
_svg.png){kind=small}
Holandski pomorski poručnik Jan van Špejk u luci Antverpen diže u vazduh topovnjaču kojom je komandovao ne želeći da spusti holandsku zastavu i preda brod pristalicama Belgijske revolucije koje su to od njega zahtevale. Oluja je njegovu topovnjaču primorala da pristane u luku Antverpen. Belgijanci su brzo upali na njegov brod, zahtevajući od Van Spajka da spusti holandsku zastavu. Umesto da preda svoj brod, ispalio je hitac iz pištolja (neke verzije kažu da je bacio upaljenu cigaru) u bure baruta koje se nalazilo u brodskom magacinu. Prema legendi vikao je: "Radije bih da me onda raznesu". Broj poginulih Belgijanaca je nepoznat, mada se radilo o desetinama. Dvadeset osam od 31 člana posade broda takođe je stradalo u eksploziji.
07.februar 1831.
Usvojen Belgijski ustav od strane Nacionalnog kongresa tokom trajanja Belgijske revolucije. Njime je Belgija proglašena parlamentarnom monarhijom koja primenjuje principe ministarske odgovornosti za vladinu politiku i podelu vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. Belgija je uspostavljena kao ustavna monarhija sa dvodomnim zakonodavstvom. Belgijski ustav iz 1831. nastao je nakon otcepljenja Belgije od Ujedinjene Holandije u Belgijskoj revoluciji. Nakon početnog uspeha revolucije, izabrani Nacionalni kongres je sazvan u novembru 1830. da bi se stvorio politički poredak za novu državu. Članovi Nacionalnog kongresa odražavali su različite političke ideale, ali je velika većina podržavala „Uniju opozicija“ koja je nastala pre revolucije. Ustav je garantovao slobodu izražavanja, obrazovanja, veroispovesti i štampe, iako su prava bila ozbiljno ograničeno kvalifikacijom poreza na imovinu. Iako liberalan u mnogim aspektima, ustav je takođe stavio Katoličku crkvu u privilegovan položaj. Uprkos nalaganju odvajanja Crkve od države, Crkva je dobila povlašćeni položaj uz zadržavanje svoje nezavisnosti. Po ovom ustavu je rađen Sretenjski ustav koji je bio prvi ustav savremene srpske države.
16.februar 1831.
Rođen ruski pisac Nikolaj Semjonovič Ljeskov, izuzetan znalac jezika i suptilan stilista - "najruskiji od svih ruskih pisaca". (Rođen: Gorohovo/Ruska Imperija/Rusija 16.februar 1831. - Umro: Sankt-Peterburg/Ruska Imperija/Rusija 05.mart 1895.) Rođen je u Gorohovu, Orlovska gubernija, u porodicu Semjona Dmitrijeviča Leskova (1789–1848), uglednog kriminalnog istražitelja i lokalnog sudskog službenika, i Marije Petrovne Leskove (rođene Alferjeva; 1813–1886 ), ćerke osiromašenog moskovskog plemića, koja je svog budućeg muža prvi put upoznala kao veoma mlada, dok je radio kao učitelj u njihovoj kući. Leskovljevi preci po očevoj strani bili su svi duhovnici u selu Leska u Orlovskoj guberniji, pa otuda i ime Ljeskov. Pisao je romane i pripovetke o životu sveštenika i činovnika u ruskoj provinciji i opisivao nemilosrdnost ranog kapitalizma. Stvorio je nenadmašne književne likove seljaka, zahvaljujući izvanrednom poznavanju ruskog sela. Neka od njegovih dela: „Levak Soborjane“, „Začarani putnik“, „Nesmrtni glavonja“, „Sitnice iz arhijerejskog života“ itd. Bio je ruski romanopisac, pisac kratkih priča, dramaturg i novinar, koji je pisao i pod pseudonimom M. Stebnickij (M. Pohvaljen). Zbog svog jedinstvenog stila pisanja i inovativnih eksperimenata u formi visoko je cenjen od strane Lava Tolstoja, Antona Čehova i Maksima Gorkog, između ostalih, Leskov je zaslužan za stvaranje sveobuhvatne slike savremenog ruskog društva koristeći uglavnom kratke književne forme. Jedan broj njegovih kasnijih dela zabranjen je zbog satiričnog tretmana Ruske pravoslavne crkve i njenih funkcionera.
1831-1895
64
25.februar 1831.
poljsko-ruski rat
Bitka kod Olšinke Grohovske, ili bitka kod Grohova, u šumi kod Grohova, na istočnoj periferiji Varšave između poljskih ustanika i ruske imperijalne vojske. Poljska vojska uspela je da spreči rusku, pod vođstvom Hansa Karla fon Dibiča, da slomi ustanak. Međutim, bitka je takođe opisana i kao pirova poljska pobeda. Poljski parlament Sejm je 25. januara 1831. proglasio nezavisnost Poljske od Rusije i svrgao ruskog cara Nikolaja s poljskog prestola što je automatski značilo objavu rata Rusiji. Ruskoj vojsci pod vođstvom Hansa Karla fon Dibiča naređeno je da uđe u Poljsku i uguši pobunu. Ruska vojska je ušla u Poljsku 4. februara i započela brzo napredovanje ka Varšavi. I pored nekoliko manjih bitaka i okršaja, u kojima je ruska vojska pretrpela značajne gubitke, napredovanje nisu mogle da zaustave poljske snage, koje su bile i brojčano i tehnički inferiorne. Posle velikih gubitaka u bici kod Grohova, Rusi su se povukli sa bojišta. Međutim, Poljaci su takođe izgubili veliki deo svojih snaga i nisu bili u stanju da organizuju uspešnu poteru. Tokom jednodnevne borbe, Rusi su izgubili najmanje 9.500 ubijenih i ranjenih, i bili su primorani da odustanu od svojih planova da zauzmu Varšavu i jednim udarcem okončaju poljski ustanak. Poljski gubici su takođe bili veliki, od 6.900 do 12.000 mrtvih i ranjenih. Zbog toga je bitka opisana kao marginalna poljska pobeda u većini priručnika i monografija da bi se rat na kraju ipak završio krahom poljskih ustanika.
Mart 1831
10.mart 1831.
Kralj Luj Filip osnovao francusku Legiju stranaca. Prva misija ove jedinice bila je osvajanje Alžira. Ova misija, kao i jedinica trajala je sve do 1835. godine. Jedinica je kasnije ponovo oformljena. Dana 30. aprila 1863. godine na plantažama Kameron, u blizini grada Puebla u Meksiku, 3 oficira i 62 legionara pružali su 24-časovni otpor Meksikancima, kojih je bilo oko 2000. Pet legionara se odlučilo na borbu do kraja, a jedina dva preživela legionara su potpisala kapitulaciju, pod uslovom da zadrže oružje i pobrinu se za mrtve. Od tada naziv ove bitke ponosno nosi svaka legionarska zastava, što simbolizuje borbu do poslednjeg čoveka. Taj dan se u legiji slavi kao veliki praznik i isključivo samo tog dana su vrata otvorena za posetioce. Legionari se od druge vojske razlikuju i po uniformi koja je bela. Boja beretke je zelena. Boje legije na zastavi su crvena, koja označava krv i zelena, koja označava zemlju. Ratno stanje se označava tako što se trouglasta zastava okrene naopako, tako da se zelena boja nalazi dole, a crvena iznad, što znači krv na zemlji. Grb legije je granata sa 7 vatrenih repova.
16.mart 1831.
Objavljen roman "Zvonar Bogorodičine crkve" Viktora Igoa.
29.mart 1831.
_svg.webp){kind=small}
Počeo ustanak bosanskih muslimana, begova protiv centralne vlasti Osmanskog carstva. Povod su bile reforme kojim je sultan Mahmud II nameravao ukinuti ajanski sistem (sistem lokalne uprave na čijim čelima su se nalazili ajani). Osim toga, pobunjenici su pored ukidanja reformi, tražili i određenu vrstu autonomije Bosne i ukidanje namesništva, dopuštanje domaće vlasti, opozivanje ustupaka učinjenih prema susednoj Srbiji, i ukidanje plana modernizovanja vojske (nizami-džedida). Ustanak je izbio 1831. godine na području Bosanskog pašaluka, a ugušen je tokom 1832. godine. Ustanak, na čijem je čelu bio Husein-kapetan Gradaščević, takođe poznat kao Zmaj od Bosne, bio je proizvod nezadovoljstva bosanskih begova protiv centralne vlasti u Carigradu. Pokret u Bosni je odbijao sve nove reforme Carigrada, nisu hteli da skinu čalme (turban) i saruke i zamene fesovima. Razlika između srpskog i bosanskog ustanka je u tome što su prvi hteli da se iskoreni zulum, a drugi su hteli da ostane stanje kakvo je do tada postojalo. Pokret Huseina 1831/2. nikada nije išao za tim da se Bosna izdvoji iz turske zajednice i da se odrekne sultana. Sam Husein tražio je potvrdu svog vezirskog čina od sultana i Porte. Oni nikada nisu ispoljavali potrebu za hatišerifom i Husein je odbio predlog kneza Miloša da posreduje kod sultana.
April 1831
07.april 1831.
Prvi car Brazila Pedro I abdicira u korist svog petogodišnjeg sina Pedra II, koji će vladati skoro 59 godina. Car Pedro II ujedno će biti drugi i poslednji car ove južnoameričke države.
18.april 1831.
Osnovan 1820.godine Univerzitet Alabama postaje otvoren za studente. Generalna skupština Alabame osnovala je Bogosloviju 18. decembra 1820. godine, nazvala je „Univerzitet države Alabama“ i formirala upravni odbor za upravljanje izgradnjom i radom univerziteta. Univerzitet je otvorio svoja vrata studentima 18.aprila 1831.godine. Ustanova u akademskom stilu tokom preratnog perioda stavljala naglasak na klasiku i društvene i prirodne nauke. Na ovom univerzitetu bilo je oko 100 studenata godišnje tokom tridesetih godina XIX veka.
Izašlo prvo izdanje novina The Herald Sydney koje i danas izlaze pod nazivom The Herald Morning Sydney - najstarije australijske tabloidne novine.
27.april 1831.
Čarls Albert postaje kralj Sardinije nakon smrti kralja Čarlsa Feliksa. Čarls Feliks je bio kralj Sardinije i vladar savojskih država od 12. marta 1821. do svoje smrti 1831. Čarls Albert je bio kralj Sardinije i vladar Savojske države od 27. aprila 1831. do abdikacije 1849. Njegovo ime vezano je za prvi italijanski ustav, Statuto Albertino, i sa Prvim italijanskim ratom za nezavisnost 1848-49.godine.
prvi anglo-ašantski rat
Okončan Prvi Anglo-ašantski rat otpočeo 1823.godine. Pet Anglo-ašantskih ratova vođeni su u periodu od 1823. do 1900. godine između Britanske imperije i Konfederacije plemena Ašanti sa Zlatne Obale. Uprkos početnim pobedama Ašantija, Britanci su na kraju pobedili u sukobima, što je rezultiralo potpunom aneksijom Ašanti carstva do 1900. Mirom iz 1831. godine Ašanti su priznali reku Pra kao svoju jugoistočnu granicu. Do rata je došlo ponovo 1863. godine. Na početku je ašantski kralj Kvaka Dua I imao uspeha. Njegov naslednik Kofi Kari Kari prodro je januara 1873. godine do obale. Naredne godine Britanci su prešli u ofanzivu. General Garnet Vulzli sa jednom britanskom brigadom i nešto domorodačkih trupa zauzeo je februara 1847. godine, posle oštrih borbi, Kumasi. Konfederacija je bila primorana da prizna britanski projektorat. Međutim, borbe su ubrzo nastavljene. Britanska vlast je stvarno nametnuta tek 1896. godine kada je Kumasi ponovo okupiran. Nezadovoljni Ašanti digli su ustanak 1900. godine, ali su posle početnih uspeha i ovog puta savladani. Naredne godine ašantske zemlje su i formalno anektirane i pripojene koloniji Zapadna Obala, koja je 6. marta 1957. godine pretvorena u samostalnu državu Ganu.
Maj 1831
16.maj 1831.
U Kneževini Srbiji Osnovana "Knjaževsko-srpska knjigopečatnja" Državne štamparije - preteča "Beogradskog izdavačko-grafičkog zavoda" (BIGZ). U Beograd 02.juna dopremljena prva štamparija (kupili je u Rusiji Avram Petronijević i Cvetko Rajović). Počela sa radom u septembru kao Knjaževsko-srbska pečatnja
26.maj 1831.
poljsko-ruski rat
Bitka kod Ostrolenke, jedna od najvećih bitaka poljskog novembarskog ustanka - pobeda ruske vojske usled neograničene sposobnosti strateškog pojačanja. Celog dana, poljske snage pod Janom Skržineckim borile su se za kontrolu nad gradom Ostrolenkom protiv napadačkih ruskih snaga Hansa Karla fon Dibiča. Iako je do kraja dana grad još uvek bio u poljskim rukama obe strane su pretrpele uporedive gubitke. Bitka se obično smatra poljskim porazom zbog skoro neograničenih sposobnosti ruske vojske za strateškim pojačanjem. Poljska vojska nije mogla na sličan način da popuni svoje gubitke.
Jun 1831
02.jun 1831.
U Beograd dopremljena štamparija, koju su 1830. u Sankt Peterburgu kupili Avram Petronijević i Cvetko Rajović. Prva štamparija u oslobođenoj Srbiji počela je da radi u septembru 1831. i najviše je izrađivala materijale za potrebe administracije. Nazvana je Knjaževsko-srbska pečatnja. Zvanično ime je docnije više puta menjano.
04.jun 1831.
Rođen srpski književnik, istoričar, etnograf, folklorista, pedagog i prevodilac Milan Đ. Milićević, predsednik Srpske kraljevske akademije. (Rođen: Ripanj kod Beograda/Kneževina Srbija/Srbija 04.jun 1831. - Umro: Beograd/Kraljevina Srbija/Srbija 17.novembar 1908.) Bio je član Srpske kraljevske akademije od njenog osnivanja i njen predsednik od 1896. do 1899. Po osnovnom obrazovanju bogoslov, decenijama je visoki činovnik Ministarstva prosvete, bibliotekar Narodne biblioteke i državni savetnik. Napisao je niz etnografsko-geografsko-istorijskih radova. Neka od glavnih dela: „Kneževina Srbija“, „Kraljevina Srbija“, „Knez Miloš u pričama“, „Karađorđe u govoru i tvoru“, „Život Srba seljaka“, „Međudnevnica“ itd. Milan je rođen u Ripnju kod Beograda, od roditelja Jovana i Mitre. Milićevići potiču iz Starog Vlaha, odakle su se doselili pre tri veka. Pohađao je osnovnu školu u rodnom selu, a školovanje nastavio u Beogradu. Mnogo je putovao po Srbiji, staroj i novooslobođenim krajevima, uz srpsko-bugarsku granicu, po Crnoj Gori i Rusiji. Bio je sekretar srpskog Ministarstva prosvete 1861-1874. godine, kada vrši svoja opsežna ispitivanja u narodu. Proputovao je gotovo celu Srbiju i kao školski nadzornik, i skupio građu za svoja dela. Objavio je preko 100 književnih naslova, različite tematike. Glavno mu je delo „Kneževina Srbija” iz 1876. godine. Javlja se 1867. godine i kao sekretar Srpskog učenog društva u Beogradu. Bio je i jedan od članova osnivača i član prve Uprave Srpskog arheološkog društva 1883. godine i osnivač i član Odbora Društva Svetog Save 1886. godine. Kraće vreme uređivao je službene Srpske novine. Uređivao je časopis „Škola“.
1831-1908
77
13.jun 1831.
Rođen škotski matematičar i fizičar Džejms Klerk Maksvel, najveći teorijski fizičar XIX veka. (Rođen: Edinburg/Škotska/Ujedinjeno Kraljevstvo 13.jun 1831. - Umro: Kembridž/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 05.novembar 1879.) U oblasti elektromagnetizma formulisao je Maksvelove jednačine, stvorio elektromagnetsku teoriju svetlosti, dao teorijski osnov radio-talasa i radio-tehnike, matematički formulisao mnoge pronalaske Majkla Faradeja, razvio talasnu teoriju svetlosti i elektromagnetsku teoriju etera. Tvrdio da su infracrvena i ultraljubičasta svetlost međusobno iste prirode. Ovu tvrdnju Maksvela potvrdio je 1888, Hajnrih Rudolf Herc. Bavio se istraživanjima termodinamike kretanja molekula gasova, iz čega je proizašao zakon distribucije po Maksvel-Bolcmanu, koji objašnjava nastanak toplote usled kretanja molekula. Maksvel je, pored toga, 1861. proizveo prvu kolor fotografiju. I u domenima astronomije utvrdio je da su saturnovi prstenovi sastavljeni od bezbroj malih tela, koja skladno, u pravilnom međusobnom rasporedu, rotiraju oko Saturna. Maksvel je 1871. osnovao Kevendiševu laboratoriju na Univerzitetu Kembridž, gde je služio kao istaknuti profesor fizike. Rano je dobio rak i umro je u 48. godini života. U naučnom svetu Maksvel je percipiran kao najbolji fizičar posle Njutna.
1831-1879
48
Jul 1831
04.jul 1831.
Umro Džejms Monro, peti po redu predsednik SAD od 1817. do 1825. - jedan od najaktivnijih političara u američkoj istoriji. (Rođen: Monro Hol/Britanska Amerika/Virdžinija/SAD 28.april 1758. - Umro: Njujork/Njujork/SAD 04.jul 1831.) Odrastao u zemljoposedničkoj porodici u Virdžiniji. Mladi Monro je učestvovao u američkom ratu za nezavisnost. 1782. je izabran za člana virdžinijske skupštine, a od 1783. do 1786. je sedeo u Kontinentalnom kongresu. Žestoko se protivio ratifikaciji američkog Ustava, držeći da se suverenitet država-članica ne sme dovoditi u pitanje. Zbog toga se priključio Demokratsko-republikanskoj stranci Tomasa Džefersona i služio na nizu odgovornih položaja u njegovoj a kasnije i u Medisonovoj administraciji. Dva puta bio je predsednik SAD (od 1817. do 1825. godine), i američki državni sekretar takođe u dva mandata (1811-1814. i 1815-1817). Njegovim nastojanjem Sjedinjene Države su 1803. kupile Luizijanu od Francuske. Zajedno sa Džonom Kvinsijem Adamsom formulisao je 1823.godine Monroovu doktrinu kojom je proklamovana američka izolacionistička politika s geslom "Amerika Amerikancima". Ona je bila, između ostalog izraz težnji krupnih poslovnih krugova SAD da obezbede tržište, ali osnovni cilj je, sasvim sigurno, bio da se potisnu evropske sile. SAD je posebno smetala namera "Svete alijanse" da se oružjem uguše pobune u kolonijama u Srednjoj i Južnoj Americi protiv španske i portugalske metropole. Učestvovanjem u dva svetska rata i ulaskom u UN, SAD su napustile Monroovu doktrinu. Po Monrou je godine 1822. na obali Zapadne Afrike nazvano naselje oslobođenih američkih robova, danas poznato kao Monrovia, glavni grad Liberije.
1758-1831
73
18.jul 1831.
Muslimanski ustanici protiv osmanske Porte pod vođstvom Husein-kapetan Gradaščevića porazili velikog vezira Rešid Mehmed-pašu kod Štimlja na Kosovu. Nakon bitke Gradaščevićeva vojska se vraća u Bosnu nakon što je vezir naizgled prihvatio bosanske uslove. U Bosni su Gradaščevića njegovi vojnici proglasili novim vezirom 12. septembra.
21.jul 1831.
Belgija postaje nezavisna kraljevina kada na belgijski presto stupa Leopold Sakso - Koburški, koji je bio prihvatljiv i za Francusku i za Britaniju. Kada je Belgija proglasila nezavisnost od Holandije 4. oktobra 1830, Belgijski narodni kongres je zamolio Leopolda da postane kralj Belgije. Prvi kralj Belgije je bio na tronu do smrti 1865.godine kada ga je na tronu nasledio sin Leopold II, a kćerka Šarlota postala carica Meksika.
Avgust 1831
02-12.avgust 1831.
belgijska revolucija
Desetodnevni holandski vojni pohod na secesionističku Belgiju - Holanđani uspešno prodrli duboko u Belgiju ali se povukli zbog ulaska Francuske u rat na strani Belgije. Kampanja je bila pokušaj holandskog kralja Vilijama I da zaustavi tok Belgijske revolucije koja je izbila u avgustu 1830. Holandska vojska je napala Belgiju 2. avgusta 1831. i porazila belgijske snage u nekoliko bitaka tokom narednih nekoliko dana, napredujući duboko u belgijsku teritoriju. Belgijska vlada je 8. avgusta apelovala na Francusku za vojnu podršku. Francuzi su pristali da pošalju pojačanje da pomognu Belgijancima pod maršalom Etjenom Žerarom. Umesto da se bore sa Francuzima, Holanđani su se povukli iz Belgije, a da nisu postigli svoje ciljeve. U novembru 1832. godine, Francuzi su opsedali i zauzeli Antverpen, poslednje holandsko uporište u Belgiji, čime su praktično okončani vojni sukobi između Holanđana i Belgijanaca.
07.avgust 1831.
Američki baptistički sveštenik Vilijam Miler drži svoju prvu propoved o Drugom Hristovom dolasku u Njujorku, pokrećući Adventski pokret u Sjedinjenim Državama.
21-23.avgust 1831.
Pobuna afroameričkih robova pod vođstvom propovednika Nata Tarnera, istorijski poznata kao Pobuna u okrugu Sautempton u Virdžiniji. Predvođeni Natom Tarnerom, pobunjenici, sastavljeni od porobljenih Afroamerikanaca, ubili su između 55 i 65 belaca, što ih je učinilo najsmrtonosnijom grupom robova u istoriji SAD. Pobuna je efektivno ugušena u roku od nekoliko dana, na Belmont Plantaži ujutro 23. avgusta, ali je Tarner preživeo skrivajući se više od 30 dana nakon toga. Postojao je široko rasprostranjen strah među belim stanovništvom nakon pobune. Milicije i rulja ubili su čak 120 robova i slobodnih Afroamerikanaca u znak odmazde. Nakon suđenja, Komonvelt Virdžinije pogubio je 56 robova optuženih za učešće u pobuni, uključujući samog Tarnera. Mnogi crnci koji nisu učestvovali su takođe bili divljački proganjani. Pošto je Tarner bio obrazovan i propovednik, zakonodavna tela južne države donela su nove zakone koji zabranjuju obrazovanje robova i slobodnih crnaca, ograničavajući pravo okupljanja i druge građanske slobode slobodnim crncima, i zahtevajući od belaca da budu prisutni na svim bogosluženjima.
23.avgust 1831.
Rođen srpski kompozitor, pijanista i horovođa Kornelije Stanković, osnivač novog nacionalnog pravca u srpskoj muzici. (Rođen: Budim/Austrijsko carstvo/Mađarska 23.avgust 1831. - Umro: Budim/Austrijsko carstvo/Mađarska 16.april 1865.) Zapisivao je i harmonizovao srpsko crkveno pojanje. Rođen je u drevnoj porodici budimskih Srba. Školovao se u Aradu, Segedinu, Pešti, a u Beču je studirao kompoziciju. Stanković je prvi srpski školovani kompozitor. Zahvaljujući moralnoj i materijalnoj pomoći porodičnih prijatelja, bračnog para Jelene i Pavla Riđičkog od Skribešća, 1850. godine otišao je na studije muzike u Beč. Kod uglednog dvorskog orguljaša, profesora Konzervatorijuma Simona Sehtera, među čijim je učenicima bio i Anton Brukner, izučavao je harmoniju i kontrapunkt i savladao osnove pijanističke tehnike. Interesovao se i za vino. Raskošan muzički život i poduke bečkog profesora obeležili su najznačajniji deo, ali i završetak Stankovićevog školovanja. Neizlečiva bolest, tuberkuloza, mladom umetniku je onemogućila željeno muzičko usavršavanje u Rusiji. U Sremskim Karlovcima proučavao je i beležio usmenom tradicijom sačuvano srpsko crkveno pojanje. Bio je horovođa Beogradskog pevačkog društva. Doprineo je da se za srpsku muziku zainteresuju strani kompozitori, posebno ruski, uključujući Čajkovskog ("Srpski marš", danas poznat kao "Slovenski") i Nikolaja Rimskog-Korsakova ("Fantazija na srpske teme"). Dela: "Pravoslavno crkveno pojanje u srpskoga naroda", šest svezaka "Srpskih narodnih pesama", koje je harmonizovao za hor, za glas i klavir, ili samo za klavir. Njegovi posmrtni ostaci preneti su iz Budimpešte februara 1940. u Aleju velikana na Novom groblju u Beogradu.
1831-1865
33
29.avgust 1831.
Majkl Faradej demonstrira elektromagnetnu indukciju u Kraljevskom društvu u Londonu. Nezavisno od Faradeja Džozef Henri 1832. godine takođe otkriva i demonstrira elektromagnetnu indukciju.
Septembar 1831
07-08.septembar 1831.
poljsko-ruski rat
Slom poljskog ustanka - Posle trodnevne bitke ruske trupe pobeđuju poljske ustanike i ulaze u Varšavu na čelu sa generalom Paskevičem - Kongresna Poljska gubi suverenitet. Poljske ustanike predvodio je general Henrik Dembinjski. U bici poginulo je više od 9 000 Poljaka.
08.septembar 1831.
Krunisan Vilijam IV od Ujedinjenog Kraljevstva koji je nasledio na tronu kralja Džordža IV 26.juna 1830. Vladao je do smrti 20.juna 1837.godine.
12.septembar 1831.
Oktobar 1831
02.oktobar 1831.
Petar II Petrović Njegoš ustanovio perjanike i gvardiju, prve jedinice za održavanje reda i mira u Crnoj Gori, ovaj datum obeležava se kao Dan crnogorske policije.
09.oktobar 1831.
_svg.png){kind=small}
Ubijen prvi predsednik Grčke Joanis Kapodistrijas, jedan od vođa borbe za nezavisnost od Osmanlijskog carstva. Godine 1831. Kapodistrijas je naredio da se zatvori Petrobej Mavromihalis, koji je bio vođa uspešnog ustanka protiv Turaka Mavromihalis je bio beg sa poluostrva Mani, jednog od najbuntovnijih delova Grčke – jedini deo koji je zadržao nezavisnost od Otomanskog carstva i predvodio uspešnu revoluciju. Hapšenje njihovog patrijarha bio je smrtni prestup za porodicu Mavromihalis, pa su Petrobejev brat Konstantin i sin Georgios Mavromihalis, rešili da ubiju Kapodistrijasa dočekavši ga jutra 09.oktobra ispred crkve Svetog Spiridona u Nafplionu. Neposredno po izvršenom atentatu Konstantisa je upucao general Fotomaras, koji je posmatrao scenu Kapodistrijasevog ubistva sa svog prozora. Georgios je uspeo da pobegne i sakrije se u francuskoj ambasadi da bi se posle nekoliko dana predao grčkim vlastima. Kasnije je osuđen na smrt pred vojnim sudom i streljan.
Od posledica izvršenog atentata umro prvi predsednik Grčke Joanis Kapodistrijas, jedan od vođa borbe za nezavisnost od Osmanlijskog carstva - ministar inostranih poslova Ruske imperije, ruski i grčki državnik i prvi guverner nezavisne Grčke. (Rođen: Kerkira-Krf/ Protektorat Ujedinjenog Kraljevstva Sjedinjene Države Jonskih Ostrva/Grčka 11.februar 1776. - Umro: Nafplion-Krf/Grčka 09.oktobar 1831.) Kapodistrijasovo učešće u politici započelo je mestom ministra Septinsularne republike početkom 19. veka. Nastavio je da služi kao ministar spoljnih poslova Ruske imperije kada je postao sve aktivniji u podršci grčkom ratu za nezavisnost. U službu ruskog cara stupio je 1809. i bio je predstavnik Rusije na Bečkom kongresu i šef ruske diplomatije od 1815. do 1822. Po povratku u Grčku učestvovao je u borbama za oslobođenje. Posle duge i zapažene karijere u evropskoj politici i diplomatiji, izabran je za prvog šefa države nezavisne Grčke na Trećoj nacionalnoj skupštini u Troezenu 1827. godine i služio je kao guverner Grčke između 1828. i 1831. Zbog svog značajnog doprinosa tokom svoje vladavine, priznat je kao osnivač moderne grčke države, arhitekta grčke nezavisnosti. Načinom vladavine, pošto je 1827. došao na vlast, izazvao je nezadovoljstvo pojedinih narodnih starešina koje su ga i ubile u atentatu.
1776-1831
55
20.oktobar 1831.
Uspostavljena Republika Nova Granada (Kolumbija, Panama i deo današnjeg Brazila), proistekla raspadom Velike Kolumbije koja je trajala u ovom obliku do 1858.godine. Velika Kolumbija, službeno Republika Kolumbija, bila je država u Južnoj Americi, koja je obuhvatala veći deo severa tog kontinenta, ali i južne delove Centralne Amerike. Proglašena je 1819. godine na kongresu u Angosturi, konsolidovana 1821, dok je formalno raspuštena 1831. godine. Velika Kolumbija je obuhvatala teritorije današnjih država Kolumbije, Venecuele, Ekvadora, Paname, zapada Gvajane i severa Perua i Brazila. Sredinom 1830-ih XIX veka neminovno je došlo do raspada Velike Kolumbije, kada je septembra 1831, venecuelanski kongres usvojio novi Ustav, koji je definiše kao suverenu državu, a gotovo istovremeno suverenost je ustanovio i Ekvador.
21.oktobar 1831.
poljsko-ruski rat
Slomom završen Novembarski ustanak Poljaka protiv ruskih vlasti - okončan Poljsko-ruski rat pobedom Rusije.
28.oktobar 1831.
Majkl Faradej konstruisao rani oblik dinama.
29-31.oktobar 1831.
Neredi na Kraljičinom skveru u Bristolu (Engleska), u vezi sa kontroverzom zakona o velikoj reformi. Ugušeni su od strane vlasti i vojske 31. oktobra, uništeno je 100 objekata u centru grada. Procenjuje se da je najmanje 120 ljudi ubijeno dok će 31 demonstrant biti osuđen na smrt.
Novembar 1831
07.novembar 1831.
U Brazilu zabranjena trgovina robovima, koja se retko sprovodila tokom narednih decenija.
14.novembar 1831.
Umro nemački filozof Georg Vilhelm Fridrih Hegel, najistaknutiji predstavnik klasične nemačke idealističke filozofije. (Rođen: Štutgart/Vojvodstvo Virtemberg/Nemačka 27.avgust 1770. - Umro: Berlin/Kraljevina Pruska/Nemačka 14.novembar 1831.) Hegel je rođen u Štutgartu, glavnom gradu Vojvodstva Virtemberg u Svetom rimskom carstvu (danas jugozapadna Nemačka). Kršteni Georg Vilhelm Fridrih, bio je poznat kao Vilhelm svojoj užoj porodici. Njegov otac, Georg Ludvig Hegel (1733–1799), bio je sekretar poreske uprave na dvoru Karla Eugena, vojvode od Virtemberga. Hegelova majka, Marija Magdalena Luiza Hegel, rođena From (1741–1783), bila je ćerka advokata pri Visokom sudu pravde u Virtemberškom sudu Ludviga Albrehta Froma (1696–1758). Umrla je od žučne groznice kada je Hegel imao trinaest godina. Hegel i njegov otac takođe su se zarazili, ali su za dlaku preživeli. Njegov rad sinteza je nemačke filozofske misli. Hegel je bio pod uticajem Francuske revolucije i Napoleonovih ratova. Njegova slava počiva uglavnom na fenomenologiji duha, nauci logike i njegovom teleološkom prikazu istorije. Tvorac je sistema apsolutnog idealizma. Hegel svuda insistira da su razum i sloboda, iako su prirodni potencijali, istorijska dostignuća. Vođen delfijskim imperativom „spoznaj sebe“, Hegel predstavlja slobodno samoopredeljenje kao suštinu čovečanstva. Hegel je filozof doba idealizma, zastupnik apsolutnog idealizma i jedan od rodonačelnika moderne filozofije. Obrazovanje je stekao na protestantskom Bogoslovskom fakultetu Univerziteta u Tibingenu, gde je sklopio prijateljstvo sa budućim filozofom Fridrihom Šelingom i pesnikom Fridrihom Helderlinom. Veoma je cenio filozofiju Platona, Aristotela, Dekarta, Spinoze, Kanta i Rusoa i ideje francuske revolucije. Smatran je poslednjim velikim metafizičarem. Umro je kao žrtva epidemije kolere, koja se širila Berlinom u leto i jesen 1831. godine. Dela: "Fenomenologija duha", "Filozofija istorije", "Nauka logike", "Estetika", "Filozofija religije", "Enciklopedija filozofskih nauka", "Filozofska propedevtika", "Osnovne crte filozofije prava ili prirodno pravo i nauka o državi u osnovnim konturama".
1770-1831
61
16.novembar 1831.
prvi osmansko-egipatski rat
Egipatska invazija Sirije, Ibrahim Paša započeo opsadu Akre prethodno zauzevši Gazu, Jafu, Jerusalim i Haifu. Tokom Egipatske krize koja je trajala od 1831. do 1841.godine vođena su dva osmansko-egipatska rata i to Prvi od 1831-1833.godine i Drugi od 1838-1841.godine. Povod za izbijanje prvog rata bilo je odbijanje Turske da ispuni svoje obećanje dato Muhamedu Aliju kao naknadu za pružanje pomoći u gušenju Grčkog ustanka. Turci su Muhamedu obećali Siriju na upravu. Zbog toga je Muhamed poslao svoga sina Ibrahim-pašu da osvoji Siriju. Egipatska kriza je završena pobedom Egipta i priključenjem Alepskog i Sirijskog elajeta Muhamedovoj državi.
Umro pruski general Karl Marija fon Klauzevic, jedan od najpoznatijih vojnih teoretičara XIX veka, koji je glavne ideje o ratnoj strategiji i taktici izložio u delu "O ratu". (Rođen: Burg/Kraljevina Pruska/Nemačka 01.jun 1780. - Umro: Breslau (Vroclav)/Kraljevina Pruska/Poljska 16.novembar 1831.) Klauzevic je rođen kao četvrti i najmlađi sin porodice koja je polagala pravo na plemićki status koji je Karl prihvatio. Klauzevicova porodica je tvrdila da potiče od barona Klauzevica u Gornjoj Šleziji. Klauzevic je stupio u prusku vojnu službu sa dvanaest godina kao kaplar, da bi na kraju stekao čin general-majora. Njegova nedovršena knjiga "O ratu" smatra se klasičnim delom na temu veštine ratovanja. Isticao je "moralne" (u današnjem značenju psihološke) i političke aspekte rata. Klauzevic je bio realista u nekim pogledima, dok je u nekim aspektima bio romantičar. Takođe se u velikoj meri oslanjao na racionalističke ideje evropskog prosvetiteljstva. Njegova razmišljanja su često opisivana kao hegelijanska zbog njegove dijalektičke metode. Iako je verovatno lično poznavao Hegela, ostaje nejasno da li je bio pod njegovim uticajem. Tvrdio je da se rat ne može svesti na mape, geometriju i grafikone. Klauzevic je skovao mnogo aforizme, od kojih je najpoznatiji „Rat je nastavak politike drugim sredstvima”. Zbog neslaganja s politikom vodećih krugova Pruske prema francuskom caru Napoleonu I, protiv kojeg se borio u više bitaka, od 1812. do 1814. nalazio se u službi Rusije. Umro je od posledica kolere koja je harala Evropom.
1780-1831
51
17.novembar 1831.
Ekvador i Venecuela se otcepljuju od Velike Kolumbije.
19.novembar 1831.
Rođen američki državnik Džejms Ejbram Garfild, predsednik SAD, protivnik ropstva - drugi predsednik SAD nakon Linkolna nad kojim je izvršen atentat. (Rođen: Moreland Hils/Ohajo/SAD 19.novembar 1831. - Umro: Elberon/Nju Džersi/SAD 19.septembar 1881.) Garfild je rođen u siromaštvu u brvnari i odrastao je u severoistočnom Ohaju. Rođen je kao najmlađe od petoro dece. Otac mu je umro kada je on imao samo 18 meseci pa ga je odgajala majka. Osnovno obrazovanje je stekao u seoskoj školi. Radio je kao nastojnik, zvonar i stolar kako bi se izdržavao. Nakon što je 1856. diplomirao na Vilijams koledžu, studirao je pravo i postao advokat. Započeo je svoju političku karijeru kao govornik podrške republikanskoj partiji u njihovoj borbi protiv ropstva. Izabran je za republikanskog člana Senata države Ohajo 1859. godine. Na toj poziciji bio je do 1861. Protivio se secesiji Konfederacije u američkom građanskom ratu u kojem je bio general-major. Na predsedničkim izborima 1880.godine uspeo je poraziti izrazitog favorita 18. predsednika po redu, Granta, slavnog generala iz građanskog rata. U Republikanskoj stranci vladao je žučni sukob između dve struje, Polutana i Nepokolebljivih. Polutani su se zalagali za pomirljiv stav prema poraženom Jugu za razliku od Nepokolebljivih. Garfild je bio na čelu Polutana nasuprot Grantu koji je predvodio Nepokolebljive. 02.jula 1881.godine, dok se sa suprugom šetao ulicama Vašingtona, Garfilda je upucao fanatični pristalica frakcije Nepokolebljivih. Garfild je preživeo metke, ali ne i nestručno lečenje. Dva meseca kasnije je umro od posledica ranjavanja. Njegov predsednički mandat je ostao upamćen kao najkraći nakon Vilijama Henrija Harisona. Trajao je nešto više od šest meseci. Garfildova smrt je okončala postojanje Nepokolebljivih pa je novi predsednik Čester Artur pod pritiskom javnosti morao sprovesti u delo Garfildove reforme. Čuveni strip Garfild je dobio ime po njemu.
1831-1881
49
21-23.novembar 1831.
Počinje prva oružana pobuna lionskih tkača svile, radnici zauzeli grad Lion - desetak dana kasnije pobunu ugušio bez krvi maršal Soult. Sumorno stanje privrede 1831. drastično je smanjilo potražnju za svilenom robom. Plate su se stalno smanjivale. Pošto su propali pregovori kojima se tražilo uspostavljanje fiksne cene svile, tj. sprečio njen dalji pad, u Lionu radnici su zauzeli utvrđenu policijsku kasarnu u Bon-Pasteru, pljačkajući arsenal oružja. Napadnuto je više jedinica Vojne i Narodne garde. Pešadija je pokušala da ih zaustavi, ali je bila prinuđena da se povuče pod tučom crepova i metaka. Nacionalna garda, od koje je većina regrutovana iz redova kanuta, promenila je stranu, pridruživši se ustanicima. Posle krvave bitke u kojoj je stradalo oko 600 (100 mrtvih, 263 povređenih na strani vojske, 69 mrtvih, 140 povređenih na strani civila), ustanici su zauzeli grad i formirali privremenu vladu. Vlasti Francuske su poslale maršala Soulta, veterana Napoleonovih ratova, na čelu vojske od 20.000 vojnika da uspostavi red. Soult je uspeo da ponovo zauzme grad bez ikakvog krvoprolića i bez kompromisa sa radnicima. Iako su neki radnici uhapšeni, svi su na kraju oslobođeni. Pobuna je završena ukidanjem minimalne cene i ništa boljim uslovima rada.
Decembar 1831
25.decembar 1831.
_svg.png){kind=small}
Počela velika pobuna robova na britanskoj koloniji, ostrvu Jamajci, poznata pod nazivima Baptistički rat, Pobuna Sema Šarpa, Božićna pobuna, Božićni ustanak - trajala 11 dana nakon čega je ugušena - poginulo oko 500 robova. Pobuna je trajala do 4.januara 1832.godine. Uključivala je od 60.000 od 300.000 robova. Ustanak je predvodio crni baptistički đakon Semjuel Šarp, a vodili su ga uglavnom njegovi sledbenici. Pobuna, iako vojno neuspešna, odigrala je veliku ulogu u ukidanju ropstva širom Britanske imperije. Ubijeno je oko 500 pobunjenika, od kojih je 207 tokom pobune. Nakon pobune, procenjuje se da je 310 do 340 porobljenih Jamajčana, uključujući Šarpa, Gardnera i druge zarobljene vođe robova, ubijeno kroz „različite oblike sudskih pogubljenja“. Ukupna imovinska šteta procenjena je u sažetom izveštaju skupštine Jamajke, izdatom u martu 1832. godine, na 1.154.589 funti (otprilike 124.000.000 funti 2021.). Hiljade pobunjenika je zapalilo više od 100 imanja, uništivši preko 40 šećerana i domove i imanja skoro 100 belih Jamajčana. Kao rezultat baptističkog rata, stotine robova je pobeglo kako bi izbegli da budu primorani da se vrate nazad u ropstvo. Mnogi begunci su još uvek bili na slobodi kada je britanska vlada formalno ukinula ropstvo 1833. godine.
27.decembar 1831.
Čarls Darvin kreće iz Plimuta na drugo putovanje brodom HMS Bigl koje će biti temelj njegovog naučnog života. Istraživački poduhvat je trajao do 02. oktobra 1836. godine. Nakon završenih studija u Kembridžu, dvadesetdvogodišnji Darvin se pridružio ekipi prirodnjaka na brodu „Bigl“, koji je bio spreman za naučno putovanje po svetu. Na tom putovanju Darvin je dobio priliku da posmatra geološke formacije koje su pronađene na različitim kontinentima i ostrvima kao i veliki broj fosila i živih organizama. Do kraja ekspedicije, Darvin je stekao reputaciju geologa i kolekcionara fosila, a objavljivanje njegovog časopisa (kasnije poznatog kao Putovanje Bigla) dalo mu je široku slavu kao pisca. Bigl je plovio preko Atlantskog okeana, a zatim izvršio detaljna hidrografska istraživanja oko obala južne Južne Amerike, vraćajući se preko Tahitija i Australije, nakon što je oplovio Zemlju. Darvinu je rečeno da će putovanje trajati dve godine a trajalo je skoro pet. Zahvaljujući ovom putovanju, prikupljenim uzorcima, napisanim dnevnicima, iscrtanim skicama, ogledima i posmatranjima koje je sprovodio tokom pet godina, Darvin je dobio potrebne podatke koji će mu omogućiti da objavi 1859.godine u svom delu „O poreklu vrsta“ teoriju evolucije po kojoj se svi životni oblici razvijaju prirodnom selekcijom. Na brodu je tokom pet godina putovanja proveo ukupno 18 meseci dok je preostalo vreme boravio u određenim područijima kao što su pored ostalih brazilske džungle i planine Andi.
1832
Januar 1832
23.januar 1832.
Rođen francuski slikar Eduar Mane, jedan od začetnika impresionizma i najznačajnijih slikara druge polovine XIX veka. (Rođen: Pariz/Francuska 23.januar 1832. - Umro: Pariz/Francuska 30.april 1883.) Eduar Mane je živeo u ulici des Petits Augustins (danas rue Bonaparte) u imućnoj i dobro povezanoj porodici. Njegova majka Judžini-Dezire Furnije bila je ćerka diplomata i kćerka švedskog prestolonaslednika Šarla Bernadota, od koga potiču švedski monarsi. Njegov otac August Mane bio je francuski sudija koji je očekivao da će Eduar nastaviti pravnu karijeru. Njegov ujak Edmond Furnije ohrabrio ga je da se bavi slikanjem i poveo je mladog Manea u Luvr. Počeo je pod uticajem španskog slikara Franciska Goje i francuskih realista. Slikao je mahom u ulju i iz tog opusa se izdvajaju portreti Emila Zole, Žorža Klemansoa, Marsela Prusta. Njegov rad je inspirisao impresioniste, ali on sam je odbio da se svrsta u same okvire impresionizma. Njegov veliki uticaj na francusku umetnost, i generalno na razvoj moderne umetnosti, formiran je zahvaljujući njegovom portretisanju svakodnevice, upotrebom jednostavnih i jasnih boja i žive slikarske tehnike. Bio je sjajan kolorista s naročitim darom da dočara atmosferu, što je posebno uočljivo u slikama „Doručak na travi“, „Bal u Foli-Beržeru“, „Balkon“, „Olimpija“ itd. U aprilu 1883. levo stopalo mu je amputirano zbog gangrene, usled komplikacija od sifilisa i reume. Umro je jedanaest dana kasnije, 30. aprila u Parizu. Sahranjen je na groblju Pasi.
1832-1883
51
Februar 1832
12.februar 1832.
Pacifička ostrva Galapagos pripojena Ekvadoru. Prvi guverner je na ostrvo Floreana doveo grupu robijaša a potom su došli zanatlije i farmeri.
Epidemija kolere u Londonu odnela najmanje 3.000 života, zaraza se tokom godine proširila na Francusku i Severnu Ameriku.
28.februar 1832.
U Beogradu osnovana Narodna biblioteka Srbije. Dimitrije Davidović tog dana prosledio je pismo Knjazu Milošu o ustrojstvu Biblioteke, novembra iste godine Knjaz Miloš odredio je da se po jedan obavezni primerak dostavlja novoosnovanoj biblioteci. Prva zgrada Narodne biblioteke nalazila se uz samu portu Saborne crkve, u tom zdanju bila je smeštena samo godinu dana 1832/33, zatim je preseljena u zgradu Državne tipografije nasuprot knjižare Gligorija Vozarovića. Izvesno vreme biblioteka je u sastavu Državne štamparije (Knjaževsko tipografijska biblioteka), zatim Ministarstva prosvete, a 1870. postala je samostalna ustanova. Za njenu organizaciju i napredovanje najzaslužniji su Đura Daničić, Janko Šafarik, Stojan Novaković, Jovan Tomić, Milorad Panić Surep. U nemačkom bombardovanju Beograda aprila 1941. potpuno je uništena zgrada Biblioteke na Kosančićevom vencu pri čemu je izgorelo oko 300.000 knjiga, od kojih su neke bile raritetne i od neprocenjive vrednosti, ne samo za srpsku kulturu. Tokom i posle rata obnavljani su fondovi i već 1958. imala je 335.000 knjiga. Narodna biblioteka Srbije od aprila 1973. nalazi se u namenski građenom zdanju na Svetosavskom platou u Beogradu.
Mart 1832
04.mart 1832.
Umro francuski naučnik, filolog i orijentalista Žan Fransoa Šampolion koji se smatra ocem moderne egiptologije. (Rođen: Fižak/Francuska 23.decembar 1790. - Umro: Pariz/Francuska 04.mart 1832.) Već do 16. godine savladao je desetak jezika uključujući koptski, a postao je zaljubljenik u staroegipatsku kulturu u doba kad je ona bila vrlo malo poznata. Šampolionovo interesovanje za egiptologiju bilo je inspirisano Napoleonovim osvajanjima u Egiptu u razdoblju između 1798. i 1801. godine. Uspeo je da 1822. dešifruje hijeroglife sa ploče pronađene 1799. u egipatskom mestu Rešid. U pitanju je kamen iz Rozete. Otkrio je sličnost egipatskog jezika s koptskim. Takođe i da je sistem egipatskog pisma kombinacija fonetskih (zvučnih) i ideogramskih (slikovnih) znakova. Na ploči su se nalazila tri identična teksta na trima različitim jezicima, od kojih je jedan bio grčki. Na taj način pronašao je način za ulazak u svet staroegipatskih hijeroglifa. Prvi je odgonetnuo imena Kleopatra i Ptolemejidi, a uočio je i razliku između hijeroglifskog pisma i kasnijih jednostavnijih verzija (hijeratsko i demotsko pismo). Rezultate svog rada objavio je u „Nacrtima sistema hijeroglifa“ iz 1824. godine. Danas njegovo otkriće predstavlja temelj moderne egiptologije. Šampolion je takođe otkrio važnost Torinskog kraljevskog kanona (iz Egipatskog muzeja u Torinu), jedinstvenog papirusa iz doba kralja Ramzesa II koji sadrži spisak svih staroegipatskih stvarnih i mitskih vladara, kao i imena božanstava iz predfaraonskog doba. Utemeljio je 1826. godine egipatsku zbirku muzeja Luvra i postao profesor egiptologije na „Francuskom koledžu“. Umro je iscrpljen i narušenog zdravlja nakon preduzete ekspedicije u Egipat rekom NIl koja je pokrenuta 21.jula 1828.godine.
1790-1832
41
05.mart 1832.
Odštampana prva knjiga iz Knjaževske srpske pečatnje, prve moderne štamparije u Beogradu i Srbiji - "Sabor istine i nauke" Jovana Stejića.
12.mart 1832.
Rođen engleski kapetan Čarls Kaningem Bojkot po kojem je nenasilni otpor odbijanjem saradnje nazvan bojkot. Protiv njega je 1880, dok je upravljao jednim engleskim lendlordstvom u Irskoj, primenjen nenasilni otpor odbijanjem saradnje. Takav vid otpora je kasnije nazvan prema njegovom prezimenu – bojkot.
22.mart 1832.
Umro nemački pisac Johan Volfgang Gete, jedno od najvećih imena svetske književnosti. (Rođen: Franfurt na Majni/Sveto rimsko carstvo/Nemačka 28.avgust 1749. - Umro: Vajmar/Nemačka konfederacija/Nemačka 22.mart 1832.) Njegov otac bio je važna i poštovana ličnost, i lično je nadgledao obrazovanje svog sina u početku. Gete je studirao pravo na univerzitetu u Lajpcigu 1765, zatim 1770. na univerzitetu u Strazburu, uz prava pohađa i botaniku, hemiju, anatomiju itd. U Strazburu upoznaje Herdera, koji se već proslavio kritičkim spisima. Pod njegovim uticajem, Gete počinje da se interesuje za poeziju narodnog predanja i za nemačku nacionalnu prošlost. Ubrzo se uklapa u pokret Šturm und drang. Nekoliko godina posle završenih studija prava u Stazburu preselio se u Vajmar, gde je 28 godina bio upravnik pozorišta. Pored literature, u kojoj se nametnuo kao obnovitelj lirike, drame, epa i romana, intenzivno se bavio filozofijom, prirodnim naukama, slikarstvom i državničkim poslovima u Vajmaru. Srbe je zadužio pisanjem o srpskoj narodnoj poeziji, kojom se oduševljavao, i prevodom više srpskih narodnih pesama, uključujući "Hasanaginicu". U politici, Gete je bio konzervativan. U vreme Francuske revolucije, on je smatrao je da entuzijazam studenata i profesora predstavlja perverziju njihove energije i ostao je skeptičan u pogledu sposobnosti masa da upravljaju. Dela: romani "Faust", "Vilhelm Majster", "Verter", "Izbor po srodnosti", drame "Gec od Birlinhema", "Egmont", "Ifigenija na Tavridi", "Torkvato Taso", tragedije "Klaviho", "Vanbračna kći", ep "Herman i Doroteja", putopis "Putovanje po Italiji", autobiografsko delo "Iz mog života", poezija "Marijenbadska elegija", "Rimske elegije", "Zapadno-istočni divan", epigrami "Ksenije", "Teorija boja". Po njemu je nazvan Geteov univerzitet u Frankfurtu.
1749-1832
82
April 1832
06.april 1832.
Počeo Rat Crnog Jastreba, sukob između Sjedinjenih Država i Indijanaca koji je predvodio Crni Jastreb, vođa Sauka. Kratkotrajni rat je trajao do 27.avgusta 1832.godine i završio se porazom indijanaca. Rat je izbio nakon što su Crni Jastreb i grupa Sauka, Meskvakija (lisica) i Kikapua, poznatih kao „Britanska banda“, prešli reku Misisipi u američku državu Ilinois iz indijanske teritorije Ajove u aprilu 1832. godine. Motivi Crnog Jastreba bili su dvosmisleni, ali se očigledno nadao da će povratiti zemlju koju su Sjedinjene Države preuzele spornim Sporazumom iz Sent Luisa iz 1804. godine.
13.april 1832.
Rođen srpski slikar Stevan Todorović koji pripada vodećim slikarima srpske epohe romantizma. (Rođen: Novi Sad/Austrijsko carstvo/Srbija 13.april 1832. - Umro: Beograd/Kraljevina SHS/Srbija 22.maj 1925.) Roditelji su mu bili Jovan Todorović - Hercegovac, i Jelena, - Srbijanka, rođena u Belom Potoku a odrasla u Zemunu. Njegov deda (po ocu) je sa dva sina Jovanom i Stevanom prešao 1806. godine iz Hercegovine, u Beograd. Sin Jovan se odmah uključio u borbu, ratujući u Karađorđevoj vojsci sve do 1813. godine. Teško ranjen nakon propasti Prvog srpskog ustanka i posle oporavka u Bežaniji, stigao je u Novi Sad gde se nastanio i oženio i dobio sina Stevana. Stevan je Slikarstvo učio u Beču i Minhenu. Počeo je kao romantičar s lepim osećanjem za kolorit, a završio kao hladni akademičar. Izradio je oko 300 portreta savremenika, uključujući Kornelija Stankovića, Đuru Daničića, Vladana Đorđevića, kraljicu Nataliju. Radio je i ikonostase s kompozicijama vezanim za nacionalnu istoriju i tradiciju (Negotin i Smederevska Palanka). Stevan Todorović bio je i među najvatrenijim pozorišnim trudbenicima u Beogradu krajem šeste decenije XIX vek. On je bio upravnik amaterskog pozorišta u Kneževoj pivari. U tom pozorištu je igrao i režirao. U vremenu od 31. oktobra 1857. godine do 12. oktobra 1858. godine, bio je na različite načine uključen u čak 53 predstave. Značajno je pomagao u radu Narodnog pozorišta kao scenograf. Bio je dugogodišnji predsednik Prvog beogradskog pevačkog društva. U saradnji sa Kornelijem Stankovićem, on je priredio prve vokalne koncerte u Srbiji pokazavši pri tome svoju razvijenu muzičku kulturu. Bavio se i sportom, osnovao je Prvo srpsko društvo za gimnastiku i borenje, Beogradsko gimnastičko društvo „Soko“ i Savez sokolskih društava „Dušan Silni“. Bio je član Srpske kraljevske akademije, Petrogradske akademije hudožerstva i Akademije u Kataniji u Italiji. Po njemu je nazvana ulica Steve Todorovića u Beogradu.
1832-1925
93
Maj 1832
05.maj 1832.
Objavljena Njegoševa pesma "Udarac na Martiniće" - napadnuto selo Martinići se odbranilo od turskog napada, Kuči zatim opljačkali Tuze. U ovo doba traju sukobi između Crnogoraca i spuških i podgoričkih Turaka, takođe i sa skadarskim Namik Ali-pašom.
07.maj 1832.
Na Londonskoj konferenciji odlučeno da će Grčka biti kraljevina - kruna data bavarskom princu Otu, otpočela istorija moderne Grčke. Londonska konferencija iz 1832. godine bila je međunarodna konferencija sazvana radi uspostavljanja stabilne vlade u Grčkoj. Pregovori između tri velike sile (Britanije, Francuske i Rusije) rezultirali su uspostavljanjem Kraljevine Grčke pod bavarskim princom. Odluke su ratifikovane Carigradskim sporazumom kasnije te godine. Sporazum je usledio nakon Akermanske konvencije koja je prethodno priznala još jednu teritorijalnu promenu na Balkanu, suverenitet Kneževine Srbije. Grčka je stekla nezavisnost od Osmanskog carstva u Grčkom ratu za nezavisnost (1821–1829) uz pomoć Britanije, Francuske i Rusije. Londonskim protokolom od 3. februara 1830. godine, tri sile su odredile granice nove države. Prema protokolu potpisanom 7. maja 1832. godine između Bavarske i zaštitnica, koji se odnosio na upravljanje Regentstvom dok Oto ne postane punoletan (uz istovremeno zaključivanje drugog grčkog zajma, u iznosu od 2.400.000 funti sterlinga), Grčka je definisana kao nezavisno kraljevstvo, sa linijom Arta-Volos kao severnom granicom. Osmansko carstvo je obeštećeno u iznosu od 40.000.000 pijastri za gubitak teritorije. Granice Kraljevine su potvrđene Londonskim protokolom od 30. avgusta 1832. godine,
27.maj 1832.
prvi osmansko-egipatski rat
Ibrahim Paša Egipatski uz pomoć maronita zauzeo Akru posle sedam meseci opsade.
Počeo Hambaški festival - politički javni skup koji se smatra jednim od najznačajnijih događaja u istoriji nemačke demokratije i liberalizma. Održan je od 27. do 30. maja 1832. godine u zamku Hambah. Zamak se nalazi u blizini Hambaha, sada okruga Nojštat an der Vajnštrase. Hambah se nalazio u Rajnskom Palatinatu, koji je tada bio deo Kraljevine Bavarske. Festival se smatrao kulminacijom buržoaske opozicije tokom perioda Restauracije i na početku perioda Vormerc. Zahtevi učesnika festivala za nacionalnim jedinstvom, slobodom i narodnim suverenitetom imali su korene u otporu restaurativnim naporima Nemačke Konfederacije.
Jun 1832
02.jun 1832.
Umro srpski pisac i naučnik Atanasije Stojković, član ruske Carske akademije nauka, profesor i rektor univerziteta u Harkovu - pisac prve knjige fizike (opštu nauku o prirodi, životu i svetu) na srpskom jeziku, pisac prvog romana u novijoj srpskoj istoriji, kao i prevodilac Novog zaveta na slavenoserbski. (Rođen: Ruma/Austrijsko carstvo/Srbija 20.septembar 1773. - Umro: Harkov/Ruska Imperija/Ukrajina 02.jun 1832.) Pohađao je "gramatikalnu latinsku" školu u Rumi, školovanje je nastavio u Šopronu, Segedinu i Požunu (danas Bratislava) a u Getingenu je doktorirao filozofiju. Od 1803. predavao je na Univerzitetu u Harkovu. Jedan je od učenih Srba koje je carska Rusija pozvala da budu profesori na tom univerzitetu, uz Gligorija Trlajića, Savu Petrovića, Đorđa Koritara. Bio je i rektor i osnivač harkovskog Učenog društva. Jedan je od nosilaca prosvetiteljstva kod Srba, uz Dositeja i Pavla Solarića, i bio je među najvećim protivnicima jezičke reforme Vuka Karadžića. U Budimu je 1801/3 (na podsticaj Dositeja Obradovića) objavio trotomno delo: "Fisika, prostim jezikom spisana za rod slaveno-serbskij". Autor je i prvog originalnog srpskog romana: "Aristid i Natalija" na tradicijama tzv. sentimentalnih romana XVIII veka iako se začecima beletristike kod Srba, smatra prerada Marmontelovog "Velizarija" Pavla Julinca (1730-1785). Po uzoru na Volterov "Kandid" napisao je: "Kandor ili otkrivanje egipetskih tajni", filozofsko poučno delo. Autor je i dela: "O vazdušnom kamenju i njihovom poreklu" - što je prva knjiga o meteoritima uopšte na svetu. U Istočnom Sibiru, gde je 30. juna 1908. pao meteorit i izazvao ogromna razaranja, postoji brdo visine 150 metara koje je nazvano "Stojkovićevo brdo" upravo po ovom srpskom naučniku. Po njemu se zove Gradska biblioteka „Atanasije Stojković” Ruma.
1773-1832
58
04.jun 1832.
Bitka na sarajevskom Stupu - slom ustanka muslimanskih bosanskih begova protiv centralnih vlasti Osmanskog carstva uz pomoć hercegovačkih glavara Ali-age Rizvanbegovića i Smail-age Čengića. Konačna borba između pobunjenih bosanskih begova i vojske turske Porte se dogodila na Stupu, mestu između Sarajeva i Ilidže. Nakon duge i intenzivne borbe činilo se da je Gradaščević još jednom potukao sultanovu vojsku. Međutim, pred sam kraj hercegovačke snage pod komandom Ali-paše Rizvanbegovića i Smail-age Čengića su probile Gradaščevićevu odbranu, koja je bila postavljena na stranama, i uključile se u borbu. Iznenađena napadom s leđa pobunjenička vojska je bila primorana povući se u Sarajevo. Tada je odlučeno da je dalji vojni otpor besmislen. Gradaščević je pobegao u Gradačac dok je sultanova vojska ulazila u Sarajevo 5. juna i spremala marš na Travnik. Nakon što je shvatio koje bi teškoće njegov grad i porodica doživeli ako ostane u Gradačcu, Gradaščević odlučuje da napusti Gradačac i krene ka Austriji.
05.jun 1832.
Pušten u opticaj belgijski franak
Počela Junska pobuna takođe nazvana i Pariskim ustankom - antimonarhistička pobuna pariskih republikanaca koja je trajala 5. i 6. juna 1832. godine ugušena intervencijom vladinih snaga - poslednji izliv nasilja povezan sa Julskom revolucijom iz 1830. godine. Pobuna je nastala u pokušaju republikanaca da ponište uspostavljanje Julske monarhije Luja Filipa 1830. godine, ubrzo nakon smrti od kolere premijera Kazimira Pjera Perijea i generala Žana Maksimilijena Lamarka, popularnog bivšeg komandanta vojske koji je postao član francuskog parlamenta i bio kritičan prema monarhiji. Neredi koji su usledili nakon Lamarkove sahrane pokrenuli su pobunu. Francuski pisac Viktor Igo je ovekovečio pobunu u svom romanu „Jadnici“ iz 1862. godine, a ona je istaknuta u scenskom mjuziklu i filmovima zasnovanim na knjizi.
09.jun 1832.
Osnovana Strazburška železnička pruga od strane Zakonodavne skupštine države Pensilvanija - najstarija kontinuirano operativna železnička pruga na zapadnoj hemisferi.
10.jun 1832.
Rođen nemački inženjer Nikolaus August Oto tvorac benzinskog motora, jednog od najvećih pronalazaka u istoriji čovečanstva. (Rođen: Holchauzen na Hajdi/Vojvodstvo Nasau - Nemačka Konfederacija/Nemačka 10.jun 1832. - Umro: Keln/Pruska/Nemačka 26.januar 1891.) Bio je najmlađi od šestoro dece. Otac mu je umro 1832. godine. Počeo je školovanje 1838. godine. Nakon šest godina dobrog uspeha, prešao je u srednju školu u Langenšvalbahu gde je bio do 1848. godine. Nije završio studije, ali je bio pohvaljen za dobar uspeh. Jedan od najvećih pronalazaka u istoriji čovečanstva, benzinski motor, Oto je napravio 1861.godine da bi 1876. izumeo četvorotaktni motor sa unutrašnjim sagorevanjem poznat kao „Oto motor“, što je omogućilo razvoj automobilizma. Uspešno razvio motor sa unutrašnjim sagorevanjem sa komprimovanim punjenjem koji je radio na naftni gas i doveo do modernog motora sa unutrašnjim sagorevanjem. Udruženje nemačkih inženjera (VDI) je kreiralo DIN standard 1940 koji kaže „Otov motor: motor sa unutrašnjim sagorevanjem kod koga se paljenje komprimovane smeše goriva i vazduha inicira vremenski određenom varnicom“, koji se od tada primenjuje na sve motore ovog tipa.
1832-1891
58
14.jun 1832.
prvi osmansko-egipatski rat
Egipatske snage zauzele Damask (Ibrahim-paši pomaže libanski emir Bašir Šihab II).
Jul 1832
05.jul 1832.
Pojavio se prvi plakat u Beogradu. U pitanju je bila reklama za dolazak „Elephant Gastronome“ ili „Slona-Gastronoma“. Na prvom štampanom plakatu o dolasku slona u Beogradu pisalo je i: „U Beogradu s dopuštenjem visočajše srbske vlasti imaće Emilija Leserf čest predstaviti na viđenije velikog, lepo i muškog elefanta (slona, fila) koi velike zube ima, od najvećeg je roda, i koi je i u Parizu, Beču i Pešti od najveće gospode s velikim zadovoljstvom gledan… “ Svi koji su hteli da vide slona morali su da idu do broda koji je bio usidren u blizini, današnjeg Brankovog mosta, tada Đumrukane. Slon je bio gost prestonice par dana.
06.jul 1832.
Rođen austrijski nadvojvoda Ferdinand Maksimilijan I Jozef Habzburg, kojeg je 1864. za cara Meksika nametnuo francuski car Napoleon III. (Rođen: Beč/Austrijsko carstvo/Austrija 06.jul 1832. - Umro: Santijago de Keretaro/Meksiko 19.jun 1867.) Maksimilijan je rođen u palati Šenbrun u Beču kao drugi sin nadvojvode Austrije Franje Karla i Sofije Vilhelmine, iz bavarske kraljevne. Bio je član dinastije Habzburg-Lotringen, kojeg su meksički monarhisti uz potporu francuskog cara Napoleona III proglasili za cara Meksika 10. aprila 1864. godine. Namera je bila da preko njega ostvari uticaj Francuske u toj zemlji. Većina evropskih država priznala je i podržavala njegovu vlast, posebno Francuska, Austrija, Belgija i Španija, a imao je i potporu Rimokatoličke crkve, čije su sveštenike u Meksiku republikanci ubijali u unutrašnjim nemirima i sukobima koji su prethodili stranoj intervenciji i uspostavi carstva. SAD nisu priznale carstvo, nego su nastavile da podržavaju svrgnutog predsednika, Benita Huareza. Vojna potpora Sjedinjenih Država republikancima, posebno nakon pobede u Građanskom ratu, bila je veliki doprinos kasnijoj pobedi te frakcije meksičkog političkog života u sukobu s monarhistima. Meksički republikanci potukli su intervencionističke trupe i 1867. streljali su Maksimilijana I, a za predsednika Meksika ponovo je izabran Pablo Huares, nazvan "Vašington Meksika", koji je u vreme francuske intervencije od 1861. do 1867. predvodio meksički narod u borbi za nezavisnost zemlje. Maksimilijan je bio potomak španskog kraljevskog para Ferdinanda i Izabele (tokom njihovog vladanja otkrivena je Amerika, 1492. godine).
1832-1867
34
08.jul 1832.
prvi osmansko-egipatski rat
Egipćani pod vođstvom Ibrahim paše porazili osmanske snage kod Homsa, sutradan zauzimaju grad - u sledeće tri nedelje padaju i Alep i Antiohija.
09.jul 1832.
Portugalski građanski rat: bivši brazilski i portugalski vladar Pedro se bez otpora iskrcao u Portu u ime svoje kćeri - brat Miguel I ga zatim drži pod opsadom više od godinu dana.
28.jul 1832.
prvi osmansko-egipatski rat
Ibrahim paša porazio Osmanlije u Belenskom prolazu (Sirijskim vratima) što mu otvara put u Anadoliju - u par narednih dana zauzima Tars i Adanu.
Avgust 1832
08.avgust 1832.
Grčka nacionalna skupština u Nafplionu izabrala Otona Bavarskog za kralja koji je stigao u zemlju u februaru naredne godine.
Rođen srpski pisac i slikar Đura Jakšić, najizrazitiji predstavnik romantizma u srpskoj književnosti i jedan od najdarovitijih srpskih slikara XIX veka. (Rođen: Srpska Crnja/Austrijsko carstvo/Srbija 08.avgust 1832. - Umro: Beograd/Kneževina Srbija/Srbija 16.novembar 1878.) Njegovo pravo ime je Georgije. Otac Đure Jakšića, Dionisije (rođen 1806) bio je sveštenik. Majka Hristina (rođena 1812), bila je iz svešteničke porodice. Osim prvorođenog Đure, Dionisije i Hristina imali su još osmoro dece, od kojih je dvoje umrlo u ranom detinjstvu. U revoluciji 1848-1849. godine iako šesnaestogodišnjak, učestvovao je kao dobrovoljac. Kada se revolucija završila porazom, napisao je: „Ah, zašta ginusmo i stradasmo – a šta dobismo!” Ubrzo ga je nemaština primorala da prihvata razne poslove. Pisao je lirsku, rodoljubivu, satiričnu, socijalnu i epsku poeziju. Slikarstvo je učio u Segedinu, Temišvaru, Pešti, Bečkereku (Zrenjanin), Beču i Minhenu. Potom je bio učitelj u mnogim mestima u Srbiji i predavao crtanje u Kragujevcu, Požarevcu i Jagodini. Po prirodi je bio nemirna i buntovna struktura ličnosti pa je često napuštao službe, ali je i otpuštan. Strastan, plahovite mašte i plamenih emocija, pisao je romantičarske pesme o slobodi i stihovane lirske ispovesti. Njegove pesme „Na Liparu“, „Ponoć“, „Mila“, „Padajte braćo“, „Otadžbina“, „Ja sam stena“, „Noć u Gornjaku“ spadaju u vrh srpske romantičarske poezije. Napisao je i drame u stihovima „Seobe Srbalja“, „Jelisaveta, kneginja crnogorska“ i „Stanoje Glavaš“ kao i oko 40 pripovedaka. U njegov slikarskom opusu je oko 200 slika. Čuven je njegov portret Mile Popović, kćeri kikindskog kafedžije u koju je bio zaljubljen a koji je poznatiji kao: Devojka u plavom. Između ostalog je slikao, u duhu romantizma a i sopstvenog patriotizma, portrete slavnih ličnosti srpske istorije: Cara Dušana, Kraljević Marka, Kneza Lazara. Slika Na Karauli je tipičan predstavnik romantizma. Uz Novaka Radonića i Stevu Todorovića pripada vodećim slikarima srpske epohe romantizma. Ceo život ga je pratila oskudica. Nemaština, alkohol i boemski život verovatno su ubrzali njegovu smrt. Umro je 1878. godine od tuberkuloze.
1832-1878
46
09.avgust 1832.
Kralj Belgije Leopold I oženio se francuskom princezom Luizom Orleanskom koja je postala prva kraljica tek osnovane Belgije.
16.avgust 1832.
Rođen nemački psiholog, filozof i lingvista Vilhelm Vunt, osnivač eksperimentalne psihologije, profesor na univerzitetima u Hajdelbergu, Cirihu i Lajpcigu. (Rođen: Majnhajm/Veliko Vojvodstvo Baden/Nemačka Konfederacija/Nemačka 16.avgust 1832. - Umro: Grosboten/Nemačka 31.avgust 1920.) U njegovo vreme, psihologija kao nauka nije postojala. Radovi koji su se pisali na temu mišljenja, opažanja i mentalnog života uopšte, uglavnom su bili retki ili su posedovali određeni mistični prizvuk o ljudskoj duši. Zahvaljujući njemu psihologija se sredinom 19. veka izdvojila kao zasebna nauka. On je prva osoba koja je sebe nazvala psihologom. Njegova knjiga „Fiziološka psihologija“, koju je objavio 1874, izdvojila je psihologiju od medicine i filozofije. Godine 1879, Vunt je osnovao prvi moderni institut za psihologiju i eksperimentalnu laboratoriju na Univerzitetu u Lajpcigu. Osnivanjem ove laboratorije, on utemeljava psihologiju kao svoju zasebnu nauku, takođe osniva i akademski časopis, Philosophische Studien, u kojem objavljuje istraživanja svoje laboratorije. Definisao je psihologiju kao „nauku o unutrašnjem i neposrednom iskustvu“ i zasnovao je psihološka istraživanja i eksperimente kao „čistu opservaciju“. Njegov učenik bio je i srpski psiholog Ljubomir Nedić, pisac prvog našeg univerzitetskog udžbenika psihologije. Među Vuntova najznačajnija dela ubrajaju se „Principi fiziološke psihologije“, „Uvod u psihologiju“ i „Psihologija naroda“.
1832-1920
88
Septembar 1832
01.septembar 1832.
Rođen srpski istoričar Ilarion Ruvarac, osnivač srpske kritičke istorijske škole, sveštenik, arhimandrit fruškogorskog manastira Grgeteg, rektor Karlovačke bogoslovije i akademik (Rođen: Sremska Mitrovica/Austrijsko carstvo/Srbija 01.septembar 1832. - Umro: Grgetek/Austro-Ugarska/Srbija 08.avgust 1905.) Rođen je kao Jovan, u Sremskoj Mitrovici gde postoji njegova rodna kuća. Roditelji su mu bili Mitrovčani, pop Vasilije i Julijana. Imao je nekoliko braće, zvali su ih „dinastija Ruvarac”, koji su svi bili intelektualci i bliski crkvi. Zamonašio se u Krušedolu i dobio monaško ime Ilarion 1. januara 1861. godine. Pod ovim imenom objavio je i najveći broj svojih naučnih radova. Obavio je pionirski posao kritičkog istorijskog istraživanja, suzbijajući nenaučne postupke u proučavanju srpske prošlosti. Posebno je naglašavao neophodan oprez prema narodnom predanju kao istorijskom izvoru. Bio je kaluđer, profesor i rektor bogoslovije u Sremskim Karlovcima, a od 1882. Arhimandrit (starešina) fruškogorskog manastira Grgeteg. Ruvarac je prvi koji je uspeo da pobedi epski pristup tumačenju prošlosti zbog čega je ostao neomiljen. Znao je latinski, grčki, nemački a služio se i italijanskim i mađarskim jezikom. Iako je bio pravnik i teolog, može se reći da je Ruvarac ipak obrazovani srpski istoričar, koji se formirao pod uticajem nemačkih istoričara, poput univerzitetskih profesora Jegera, Šlosera i Gervinusa (bečko-berlinska istorijska škola suprotna srpskoj autohtonističkoj istorijskoj školi). Tokom života potencirani ispravni istoriografski metod je kompromitovala njegova (mada prikrivana) politička lojalnost Habzburškoj dinastiji i mađarskoj državi. Bio je jedan od najučenijih Srba svoga vremena i ostavio za sobom ogromnu veoma kvalitetnu biblioteku. Neka od dela: „Odlomci o grofu Đorđu Brankoviću i Arseniju Crnojeviću patrijarhu“, „O knezu Lazaru“, „Montenegrina“, „O pećkim patrijarsima“, „Kraljice i carice srpske“ itd.
1832-1905
72
21.septembar 1832.
Umro škotski pisac Valter Skot, tvorac modernog istorijskog romana. (Rođen: Edinburg/Škotska/Ujedinjeno Kraljevstvo 15.avgust 1771. - Umro: Abotsford/Škotska/Ujedinjeno Kraljevstvo 21.septembar 1832.) U detinjstvu preživeo je napad dečije paralize 1773. godine, što ga je učinilo hromim, stanjem koje je imalo značajan uticaj na njegov život i pisanje. Da bi zalečio svoju hromost, bio je poslat 1773. godine da živi u ruralnim Škotskim granicama na farmi svog dede i babe po ocu u Sandinovsu, u blizini ruševine Smajlholmske kule, ranije porodične kuće. Ovde ga je naučila da čita njegova tetka Dženi Skot, i od nje je naučio govorne obrasce i mnoge priče i legende koje su kasnije karakterisale veliki deo njegovog rada. Sakupljao je i narodne pesme i pisao epove iz istorije Škotske. Još kao dete, voleo je da sluša pesme i bajke njegovih predaka, i bio fasciniran njima. Preveo je na engleski srpsku narodnu pesmu „Hasanaginica“. Od njega se očekivalo da postane advokat, kao i njegov otac, i čak je je bio očev učenik neko vreme, ali je ljubav prema knjigama i istoriji prevladala. Iako su njegovi romani uglavnom bili o Škotskoj istoriji, njegov najpoznatiji roman Ajvanho govori o Engleskoj u vreme kralja Ričarda i Krstaških ratova. Godine 1826. dobio je plemićku titulu, isključivo kao nagradu za književne zasluge. Njegovi romani uključuju Rob Roj, Kventin Darvard, Talisman i druge. Ajvanho (1819) roman je koji evocira vreme tenzija između osvajača Normana i britanskih starosedilaca Saksonaca. Skot na jedan ubedljiv način priziva vreme viteških turnira, slave, krstaških ratova i zveketa mačeva.
1771-1832
61
Oktobar 1832
20.oktobar 1832.
Potpisan Sporazum iz Pontotok Krika u Misisipiju između predstavnika SAD i poglavica naroda Čikaso okupljenih u Nacionalnom savetu, kojim su nakon pritisaka indijanci ustupili svu svoju preostalu teritoriju u zamenu za preseljenje na zemljište iste veličine, ali lošijeg kvaliteta, zapadno od reke Misisipi. Sporazumom je ustupljeno 6.283.804 miliona hektara. Sporazum je usledio nakon ranijeg sporazuma o preseljenju zapadno od Misisipija 1830. godine, koji su Čikasi odbili da poštuju nakon što su otkrili lošu prirodu zemlje koju su dobili. Pritisnuti agresijom države Misisipi da uspostave svoju jurisdikciju nad Indijancima, poglavice Čikasoa su 1832. godine popustile pred ponudom predsednika Endrua Džeksona i njegovih predstavnika o preseljenju na zapad. Zemljište je ustupljeno SAD uz razumevanje da će prihod ostvaren prodajom zemlje belim doseljenicima ići Čikasima. Sporazum je prouzrokovao tzv. Čikaso stazu suza, kojom je cela nacija Čikaso emigrirala na novu teritoriju u današnjoj Oklahomi 1837-1838.
Novembar 1832
21.novembar 1832.
Rođen srpski arhimandrit i istoričar Nićifor Dučić, aktivni učesnik kao dobrovoljac i komandant u borbama protiv Turaka, akademik, predsednik Srpskog učenog društva, ujedno i dobrotvor Srpske kraljevske akademije. (Rođen: Lug,Trebinje/Osmansko Carstvo/B i H/Republika Srpska 21.novembar 1832. - Umro: Beograd/Kraljevina Srbija/Srbija 05.mart 1900.) Bogosloviju je završio u Beogradu, a opštu istoriju, geografiju i filozofiju je studirao na Sorboni. Učestvovao je u Hercegovačkom ustanku Luke Vukalovića 1861. i 1862. da bi 1868. prešao u Srbiju. Bio je vođa dobrovoljačke jedinice u Srpsko-turskom ratu od 1876. do 1878. predsednik Vrhovnog suda Srbije i poslanik. Svu imovinu ostavio je u dobrotvorne svrhe – Srpskoj kraljevskoj akademiji, iz čega je nastao fond za nagrađivanje istoriografskih dela. Kao sledbenik Vuka Karadžića u „Srpsko-dalmatinskom magazinu“ štampao je radove Vukovom reformisanom azbukom. U kneževini Crnoj Gori je otvorio 10 škola i Bogosloviju na Cetinju 1864. godine. Nićifor je bio inicijator i potpisivanja Ugovora o saradnji i ujedinjenju srpskog naroda iz 1866. godine, koji su potpisali kneževi Srbije i Crne Gore, Mihailo i Nikola. Godinu dana kasnije, atentatom u Topčideru ugovor je "pao u vodu". Na poziv Ilije Garašanina, Dučić se te iste godine vraća u Beograd. Rukovodio je Žičkom eparhijom onda kada se davalo petsto godina kosovskim junacima. Kralj Srbije Aleksandar Prvi Obrenović je tada bio miropomazan u Žiči. Postaje član Srpske kraljevske akademije. Godina 1899. posebno je značajna za Nićifora, obeležio je 50 godina svešteničke službe i 40 godina književnog rada. Preminuo u Beogradu 1900. godine, a sahranjen je na Novom groblju sa svim akademskim, crkvenim i vojnim počastima tog doba.
1832-1900
67
26.novembar 1832.
U Njujorku je počelo korišćenje tramvaja sa konjskom vučom za gradski prevoz.
Decembar 1832
04.decembar 1832.
belgijska revolucija
Francuska vojska otpočela opsadu poslednjeg holandskog uporišta grada Antverpena koja je završena porazom Holanđana 23.decembra i okončanjem Belgijske revolucije time što je Holandija primorana da prizna nezavisnost Belgije.
05.decembar 1832.
Završeni predsednički izbori u SAD na kojima je pobedio Endru Džekson kandidat Demokratske stranke postavši sedmi po redu predsednik SAD. Izbori su održani u periodu od 2.novembra do 5.decembra 1832.godine.
08.decembar 1832.
Rođen norveški pisac Bjernstjerne Martinius Bjernson, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1903. vodeća ličnost norveškog kulturnog života u XIX veku. (Rođen: Kvikne/Kraljevina Švedske i Norveške/Norveška 08.decembar 1832. - Umro: Pariz/Francuska 26.april 1910.) Književnu slavu stekao je pripovetkama o seljacima "Sineve Sulbaken", "Arne", "Srećan dečak", "Otac", kojima je otvorio novu epohu norveške proze, ugledajući se stilom i tehnikom na sage i narodno pripovedanje. Među njegovim istorijskim dramama najznačajnija je trilogija "Sigurd Slembe" - sa izrazito nacionalnom orijentacijom. Ostala dela: drame "Stečaj", "Urednik", "Kralj", "Novi sistem", "Iznad moći", "Rukavica", "Pesme i pesme za pevanje", "Arnljot Geline". Pripada romantičarskom pravcu u književnosti, mada mu dela odlikuje i poneka boja naturalizma. Zalagao se za slobodu norveškog naroda i doprinosio je borbi za otcepljenje od Švedske. Propagirao je ideje darvinizma i pozitivizma. Pomagao je i u borbi Srba i Slovaka protiv nacionalnog ugnjetavanja u Austrougarskoj monarhiji. Bjernson je bio jedan od izvornih članova Komiteta za Nobelovu nagradu, a 1903. godine je i sam dobio Nobelovu nagradu za književnost. Bjernson je takođe poznat po tome što je napisao reči za norvešku himnu.
1832-1910
77
15.decembar 1832.
Rođen francuski inženjer Aleksandar Gustav Ajfel, graditelj kule u Parizu nazvane njegovim imenom, izgrađene 1889. za svetsku izložbu. (Rođen: Dižon/Francuska 15.decembar 1832. - Umro: Pariz/Francuska 27.decembar 1923.) Bio je specijalista za čelične konstrukcije i mostove i među prvima je primenio pneumatsku gradnju temelja velikih mostova. Ajfelova kula u Parizu, po kojoj se najviše pročuo, ipak zaostaje za sjajnim rešenjima njegovih mostovnih konstrukcija. Za svetsku izložbu u Parizu 1889. godine, Ajfel je konstruisao kulu koja je postala zaštitni znak Pariza. Ajfelova kula je do 1931. godine bila najveća građevina na svetu (300,5 m; sa antenom 320,8 m). Gistav Ajfel je takođe projektovao unutrašnjost Kipa slobode. Stara ranžirna železnička stanica u Novom Sadu, izgrađena 1911. godine, nastala je po njegovim nacrtima i projektu.
1832-1923
91
21.decembar 1832.
prvi osmansko-egipatski rat
Bitka kod Konije - Egipćani pod vođstvom pobunjenog egipatskog paše Mehmed Alije porazili vojsku turskog sultana Mahmuta II. Pobedu su odnele bolje opremljene i obučene egipatske snage. Pre toga je egipatski paša zauzeo Siriju. Povodom ovog sukoba je izbila velika kriza jer je postojala opasnost po Britaniju i Francusku da ruske trupe zauzmu Istanbul s obzirom da je sultan u velikoj nevolji, pošto je egipatski paša podigao putem svojih agenata ustanak u Smirni, tražio pomoć od svog velikog neprijatelja Rusije.
23.decembar 1832.
belgijska revolucija
Nakon opsade koja je počela 4.decembra francuska vojska zauzela belgijski grad Antverpen, primoravši Holandiju da prizna nezavisnost Belgije.